Εγκρίθηκε τελικά η αμφιλεγόμενη «Συμφωνία για την πανδημία»

Μια συμφωνία που χαρακτηρίζεται ως «ιστορική» εγκρίθηκε χθες από 124 χώρες στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Συνέλευσης Υγείας, παρά τις έντονες ενστάσεις και αποχές της τελευταίας στιγμής. Το νέο διεθνές πλαίσιο συνεργασίας για πανδημίες, καρπός τριών ετών διαπραγματεύσεων με αφορμή τις εμπειρίες από την COVID-19, αποσκοπεί στην ενίσχυση του συντονισμού και της ισότητας στην πρόσβαση σε υγειονομικούς πόρους. Ωστόσο, οι πολιτικές και γεωπολιτικές τριβές δεν έλειψαν.

Το απρόοπτο προέκυψε όταν η Σλοβακία ζήτησε να διεξαχθεί ψηφοφορία, με τον πρωθυπουργό της, γνωστό για τις σκεπτικιστικές του θέσεις απέναντι στον εμβολιασμό, να ζητά η χώρα του να αμφισβητήσει την υιοθέτηση της συμφωνίας. Παρότι η συμφωνία πέρασε με 124 ψήφους υπέρ και καμία κατά, 11 χώρες –ανάμεσά τους η Πολωνία, το Ισραήλ, η Ιταλία, η Ρωσία, η Σλοβακία και το Ιράν– επέλεξαν την αποχή, επικαλούμενες ανησυχίες για την εθνική κυριαρχία.

Η απουσία των Ηνωμένων Πολιτειών από τις τελικές διαπραγματεύσεις, λόγω της απόφασης του Προέδρου Τραμπ να αποσύρει τη χώρα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) –με την αποχώρηση να ολοκληρώνεται το 2026– ενίσχυσε τον προβληματισμό για το πόσο παγκόσμια μπορεί να θεωρείται η συγκεκριμένη πρωτοβουλία.

Παρά τα εμπόδια, οι εκπρόσωποι των κρατών που συμμετείχαν ξέσπασαν σε θερμά χειροκροτήματα στην έδρα του ΠΟΥ, πανηγυρίζοντας για ένα κείμενο που θεωρείται σταθμός στην παγκόσμια διαχείριση υγειονομικών κρίσεων.

Τα βασικά σημεία της συμφωνίας:

Στόχοι:

• Παγκόσμια συνεργασία στην πρόληψη, ανίχνευση και αντιμετώπιση πανδημιών.
• Αποφυγή φαινομένων εγωιστικής συσσώρευσης υγειονομικών πόρων όπως στην COVID-19.
• Ισότητα στην πρόσβαση σε εμβόλια, θεραπείες και διαγνωστικά, κυρίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Κύρια εργαλεία:

• Σύστημα PABS: Ένα νέο πλαίσιο για την άμεση ανταλλαγή πληροφοριών για παθογόνους οργανισμούς και την ισότιμη κατανομή των υγειονομικών προϊόντων.
• Παγκόσμιο Δίκτυο Εφοδιασμού υπό την επίβλεψη του ΠΟΥ για κρίσιμα υλικά όπως μάσκες και προστατευτικός εξοπλισμός.
• Δέσμευση των φαρμακοβιομηχανιών να διαθέτουν το 20% της παραγωγής τους σε κρίσιμες περιόδους στον ΠΟΥ.

Η συμφωνία τέθηκε σε ισχύ στις 20 Μαΐου 2025. Ωστόσο, το τεχνικό σκέλος του μηχανισμού PABS παραμένει υπό διαπραγμάτευση και αναμένεται να οριστικοποιηθεί έως τον Μάιο του 2026. Οι χώρες καλούνται να προσαρμόσουν τα συστήματα υγείας τους και να συμμορφωθούν με τις νέες υποχρεώσεις.

Παρά τη θετική υποδοχή από τη συντριπτική πλειοψηφία των κρατών, οι φωνές αμφισβήτησης δεν λείπουν. Κριτικοί της συμφωνίας εκφράζουν φόβους ότι πρόκειται για ένα θεσμικό πλαίσιο που παραχωρεί υπερβολικές εξουσίες στον ΠΟΥ εις βάρος της εθνικής αυτονομίας στη διαχείριση κρίσεων. Ορισμένοι αναλυτές επισημαίνουν επίσης πως η συμφωνία αγνοεί τον δημόσιο διάλογο και τις ανησυχίες που προέκυψαν κατά την πανδημία, σχετικά με τις παρενέργειες των εμβολίων και τη διαφάνεια των υγειονομικών αποφάσεων.

Οι πιο σκληροί επικριτές κάνουν λόγο για «συνενοχή» των κρατών που υπέγραψαν, υποστηρίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο παραβλέπονται ή υποβαθμίζονται έρευνες και στατιστικά στοιχεία που καταδεικνύουν κακοδιαχείριση ή ακόμη και καταπάτηση δικαιωμάτων κατά την COVID-19.

Η νέα συμφωνία για πανδημίες συνιστά ένα σημαντικό βήμα για τη διεθνή συνεργασία στον τομέα της υγείας. Ωστόσο, η ελλιπής συμμετοχή σημαντικών δυνάμεων και οι σκιές περί εθνικής κυριαρχίας και διαφάνειας αποτελούν προκλήσεις που απειλούν να επισκιάσουν την εφαρμογή και αποδοχή της στην πράξη. Το αν θα λειτουργήσει ως εργαλείο διεθνούς αλληλεγγύης ή ως μηχανισμός συγκέντρωσης εξουσίας σε ολιγάριθμους θεσμούς, μένει να αποδειχθεί.