Κατάρρευση στην Ψυχιατρική Φροντίδα: Εξευτελιστικές συνθήκες για τους ασθενείς στα Δημόσια Νοσοκομεία
Η ψυχιατρική περίθαλψη στα δημόσια νοσοκομεία της χώρας βρίσκεται σε συνθήκες απόλυτης αποδιοργάνωσης, με τους ψυχικά ασθενείς να αντιμετωπίζουν καθημερινά έναν αόρατο Γολγοθά χωρίς καμία εγγύηση αξιοπρεπούς φροντίδας. Η εικόνα που προκύπτει από τις καταγγελίες της Ομοσπονδίας Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας (ΟΕΝΓΕ) είναι ωμή και αποκαλυπτική: ένα σύστημα που δεν αντέχει το ίδιο του το βάρος, αφήνοντας εκτεθειμένους τους πιο ευάλωτους πολίτες.
Οι παρεχόμενες υπηρεσίες ψυχικής υγείας χαρακτηρίζονται από την ΟΕΝΓΕ όχι απλώς ως ανεπαρκείς, αλλά και επικίνδυνες για την ασφάλεια και την υγεία των ασθενών. Τα προβλήματα ξεκινούν από τη χρόνια και εκτεταμένη υποστελέχωση, συνεχίζονται με την τραγική έλλειψη διαθέσιμων κλινών, και κορυφώνονται με τον ασυντόνιστο και χαοτικό σχεδιασμό των εφημεριών. Το αποτέλεσμα είναι εικόνες ντροπής: ασθενείς να περιμένουν με τις ώρες, συχνά σε ακατάλληλους χώρους, υπό εξευτελιστικές συνθήκες, ή να μεταφέρονται με ασθενοφόρα σε άλλες πόλεις, διανύοντας εκατοντάδες χιλιόμετρα, προκειμένου να βρεθεί ένα διαθέσιμο κρεβάτι.
Η κατάσταση επιδεινώνεται δραματικά στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών και κατά τη διάρκεια των εφημεριών, όταν η πίεση αγγίζει τα όρια της λειτουργικής κατάρρευσης. Η έλλειψη σχεδιασμού και η απουσία κρατικής πρόνοιας δημιουργούν ένα τοξικό μείγμα, στο οποίο οι γιατροί καλούνται να διαχειριστούν κρίσεις χωρίς τα αναγκαία εργαλεία και οι ασθενείς να αντιμετωπίζονται με τρόπο που προσβάλλει όχι μόνο τα δικαιώματά τους, αλλά και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Η ΟΕΝΓΕ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, απαιτώντας άμεσα μέτρα για την ανασυγκρότηση της ψυχιατρικής φροντίδας. Χωρίς θεσμικές παρεμβάσεις και ουσιαστική ενίσχυση, το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι δεν θα λυθεί – θα επιδεινώνεται με κάθε εφημερία, με κάθε ασθενή που χάνει τη μάχη, όχι εξαιτίας της πάθησής του, αλλά εξαιτίας ενός συστήματος που έχει πάψει να λειτουργεί.
Η τραγική κατάσταση της ψυχιατρικής περίθαλψης στα δημόσια νοσοκομεία αποτυπώνεται ανάγλυφα σε πραγματικά περιστατικά που δεν αποτελούν εξαιρέσεις, αλλά τη νέα, ζοφερή κανονικότητα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Αιγινήτειου Νοσοκομείου, όπου σε πρόσφατη εφημερία μεταφέρθηκαν δέκα ψυχικά ασθενείς με εισαγγελική παραγγελία, παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε ούτε ένα διαθέσιμο κρεβάτι. Οι ασθενείς αυτοί είχαν ήδη εξεταστεί στο Δαφνί και στο νοσοκομείο Αγία Όλγα, τα οποία επίσης δεν μπορούσαν να τους δεχτούν. Αυτή η αλυσίδα άρνησης και αδυναμίας δεν είναι συγκυριακή. Είναι ο κανόνας, και εφαρμόζεται ξανά και ξανά.
Ανάλογη εικόνα παρουσιάζεται και στο Θριάσιο Νοσοκομείο. Στις 16 Μαΐου διατέθηκε μόλις ένα κρεβάτι για δέκα ψυχιατρικά περιστατικά που είχαν κριθεί επείγοντα από τις εισαγγελικές αρχές. Ανάμεσά τους και μια 90χρονη ασθενής από τη Νάξο, η οποία παρέμεινε άπραγη και αβοήθητη για πάνω από 30 ώρες στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών, μέχρι να βρεθεί κρεβάτι στο Δρομοκαΐτειο. Η ηλικιωμένη, όπως και τόσοι άλλοι, βίωσε μια απάνθρωπη διαδικασία που παραπέμπει σε εγκατάλειψη, όχι σε οργανωμένο σύστημα υγείας.
Ακόμη πιο εξοργιστική είναι η περίπτωση ασθενούς από τα Κύθηρα. Μεταφέρθηκε στο Δαφνί, εξετάστηκε, αλλά δεν έγινε εισαγωγή. Αναγκάστηκε να περάσει τη νύχτα στα Επείγοντα χωρίς περίθαλψη και κατέληξε, μετά από πολύωρη μεταφορά και καθυστερήσεις, στην Τρίπολη. Το γεγονός ότι ασθενείς μετακινούνται εκατοντάδες χιλιόμετρα – χωρίς καμία πρόβλεψη για ενδιάμεση φροντίδα, χωρίς συντονισμό μεταξύ μονάδων, χωρίς στοιχειώδεις δομές φιλοξενίας – δείχνει την πλήρη αποτυχία του συστήματος να ανταποκριθεί στις βασικές αρχές ενός λειτουργικού δικτύου ψυχιατρικών υπηρεσιών.
Όλα αυτά συνθέτουν ένα σκηνικό εγκατάλειψης και ασυγχώρητης θεσμικής ανεπάρκειας. Όταν οι πιο ευάλωτοι πολίτες μετατρέπονται σε βαρίδια που εκτοπίζονται από μονάδα σε μονάδα, χωρίς φροντίδα, χωρίς αξιοπρέπεια, τότε δεν μιλάμε για δυσλειτουργία. Μιλάμε για κατάρρευση.
Η Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας (ΟΕΝΓΕ) περιγράφει με δραματικό τρόπο την αδιάκοπη ταλαιπωρία των ψυχικά ασθενών, οι οποίοι περιφέρονται από νοσοκομείο σε νοσοκομείο αναζητώντας ένα κρεβάτι για νοσηλεία. Πρόκειται για μια αδιέξοδη «Οδύσσεια», όπως τη χαρακτηρίζουν οι ίδιοι οι γιατροί, με τους ασθενείς να περνούν μέρες και νύχτες σε μια ατέρμονη διαδρομή χωρίς φροντίδα, χωρίς συνέπεια, χωρίς ανθρωπιά.
Πολλοί από αυτούς εξετάζονται δύο και τρεις φορές από διαφορετικούς γιατρούς σε διαφορετικά νοσοκομεία, ενώ έχει ήδη κριθεί ότι χρήζουν άμεσης νοσηλείας. Άνθρωποι με σοβαρή ψυχοπαθολογία, που εμφανίζουν αυτοκαταστροφική ή ετεροκαταστροφική συμπεριφορά, αναγκάζονται να παραμένουν στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών για ώρες ή και ολόκληρα βράδια – χώρους που δεν προορίζονται για παραμονή, ούτε διαθέτουν την υποδομή και το προσωπικό για τη φροντίδα τους.
Ακόμα πιο ανησυχητική είναι η επιστροφή ορισμένων ασθενών στα κρατητήρια των αστυνομικών τμημάτων, μέχρι να προκύψει διαθέσιμη θέση σε επόμενο εφημερεύον νοσοκομείο – το οποίο όμως συχνά βρίσκεται επίσης στην ίδια αδυναμία. Έτσι ξεκινά από την αρχή ο κύκλος της μετακίνησης, της αβεβαιότητας, της καθυστέρησης και της έκθεσης σε σοβαρούς κινδύνους.
Η πραγματικότητα που περιγράφει η ΟΕΝΓΕ δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο. Είναι ένα σύστημα που λειτουργεί στο όριο της κατάρρευσης, επιβεβαιώνοντας ότι η ψυχική υγεία στη χώρα δεν είναι απλώς παραμελημένη – είναι εγκαταλελειμμένη. Και η εγκατάλειψη αυτή έχει πρόσωπα: εκείνα των ασθενών που ζουν καθημερινά το κόστος μιας κρατικής απουσίας που μετριέται σε ψυχές.
Οι εισαγγελικές παραγγελίες για υποχρεωτική νοσηλεία ψυχικά ασθενών συνεχίζουν να εκδίδονται κανονικά, την ώρα που οι ψυχιατρικές κλινικές στενάζουν από την έλλειψη διαθέσιμων κλινών. Οι εφημερεύοντες ψυχίατροι βρίσκονται διαρκώς σε κατάσταση συναγερμού, προσπαθώντας να συντονιστούν με το ΕΚΑΒ, την αστυνομία και τα τμήματα διαχείρισης, αναζητώντας λύσεις μέσα στο απόλυτο διοικητικό χάος.
Στο επίκεντρο των αντιδράσεων βρίσκεται μια πρόσφατη εγκύκλιος του Υπουργείου Υγείας, η οποία απαιτεί από τα αστυνομικά τμήματα να μεταφέρουν τον «φερόμενο ως ψυχικά ασθενή» απευθείας σε κλινική με δυνατότητα νοσηλείας, παρακάμπτοντας το Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών. Στην πράξη, όμως, αυτό το μοντέλο είναι ανεφάρμοστο: οι κλινικές δεν διαθέτουν κρεβάτια και οι γιατροί καλούνται να δεχτούν ασθενείς χωρίς την παραμικρή εξασφάλιση υποδομών, προσωπικού ή μέσων για ασφαλή διαχείριση. Οι διοικητικές εντολές, όπως επισημαίνουν οι γιατροί, εκδίδονται χωρίς καμία επαφή με την πραγματικότητα.
Ακόμη χειρότερα, η άρνηση των γιατρών να αποδεχτούν εισαγωγές όταν δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις ασφάλειας οδηγεί σε απειλές, πιέσεις και διοικητικές διώξεις. Έχουν καταγραφεί περιπτώσεις στις οποίες ψυχίατροι κατηγορήθηκαν για «παράβαση καθήκοντος» επειδή αρνήθηκαν να αναλάβουν ευθύνη για ασθενείς χωρίς να υπάρχουν οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις περίθαλψης. Το μήνυμα είναι σαφές: η ανεπάρκεια του συστήματος μεταφέρεται στις πλάτες των γιατρών.
Ταυτόχρονα, η υποχρεωτική «παράκαμψη των ΤΕΠ» και η απευθείας εισαγωγή των ασθενών χωρίς τον αναγκαίο διαγνωστικό έλεγχο δεν είναι απλώς επικίνδυνη – είναι επικίνδυνα πρόχειρη. Υπονομεύει κάθε έννοια ασφαλούς φροντίδας και εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τους ασθενείς και το προσωπικό. Η ΟΕΝΓΕ κάνει λόγο για ένα τοξικό μείγμα θεσμικής αναλγησίας και επιχειρησιακής αποσύνθεσης, με τραγικά θύματα τους ψυχικά πάσχοντες και τους γιατρούς που καλούνται να διαχειριστούν το αδιέξοδο.
Σύμφωνα με καταγγελίες της ΟΕΝΓΕ, αστυνομικοί, επικαλούμενοι εγκύκλιο της ΓΑΔΑ και του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, απαιτούν να αφήσουν άμεσα τον φερόμενο ως ψυχιατρικό ασθενή στο νοσοκομείο, προτού καν ξεκινήσει η εξέταση και ανεξάρτητα από το αν υπάρχει διαθέσιμη κλίνη ή δυνατότητα νοσηλείας.
Σε περίπτωση που οι γιατροί δηλώσουν αδυναμία, λόγω έλλειψης υποδομών ή επικινδυνότητας της κατάστασης, οι αστυνομικοί προχωρούν σε αναφορές εις βάρος τους για «παράβαση καθήκοντος». Ακόμη πιο ανησυχητικό: όταν οι γιατροί αρνούνται να δώσουν τα ονόματά τους, αντιμετωπίζουν απειλές για συλλήψεις – πολλές φορές με την κάλυψη ή ακόμα και την εντολή του εισαγγελέα υπηρεσίας. Ήδη, δεκάδες αναφορές έχουν συνταχθεί κατά εφημερευόντων ψυχιάτρων, καταλογίζοντάς τους ευθύνη για την αποτυχία ενός συστήματος που καταρρέει από πάνω τους.
Όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα περιβάλλον τραγικών ελλείψεων: η Ελλάδα διαθέτει περίπου 900 δημόσιες ψυχιατρικές κλίνες, τη στιγμή που ο ιδιωτικός τομέας μετρά πενταπλάσιες. Η διαφορά δεν είναι μόνο ποσοτική – είναι και ποιοτική. Οι δημόσιες δομές είναι υποστελεχωμένες, φθαρμένες και χωρίς τα μέσα για αξιοπρεπή περίθαλψη, ειδικά σε επείγουσες καταστάσεις.
Η πίεση μετατοπίζεται στους γιατρούς, που ενώ αγωνίζονται να προσφέρουν φροντίδα χωρίς τα απαραίτητα μέσα, βρίσκονται στο στόχαστρο θεσμών που τους αντιμετωπίζουν όχι ως επαγγελματίες υγείας αλλά ως γραφειοκρατικά εμπόδια. Το κράτος μετατρέπει μια δομική αποτυχία σε ατομική ευθύνη. Οι ψυχίατροι γίνονται αποδιοπομπαίοι τράγοι, την ώρα που οι ασθενείς μένουν εκτεθειμένοι σε ένα κενό φροντίδας, δικαιωμάτων και ασφάλειας.
Μέσα σε μια κοινωνία που δοκιμάζεται από ολοένα αυξανόμενα περιστατικά ψυχικής νοσηρότητας, η ζήτηση για ψυχιατρική φροντίδα έχει εκτιναχθεί σε επίπεδα που ξεπερνούν κατά πολύ τις δυνατότητες του δημόσιου συστήματος υγείας. Οι γιατροί της ΟΕΝΓΕ προειδοποιούν ότι το πρόβλημα δεν περιορίζεται στις εφημερίες, στις ελλείψεις κλινών ή στη βραχυχρόνια νοσηλεία. Το πρόβλημα είναι βαθιά ριζωμένο και ξεκινά από την ίδια την απουσία οργανωμένης, λειτουργικής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Ψυχικής Υγείας.
Η πραγματικότητα είναι ωμή: τα κενά στο πρωτοβάθμιο επίπεδο είναι χαοτικά. Δεν υπάρχουν επαρκείς δομές πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης και διαχείρισης των ψυχικών διαταραχών σε πρώιμο στάδιο. Οι πολίτες οδηγούνται απευθείας στα νοσοκομεία, πολλές φορές σε κρίση, επειδή δεν έχουν πού αλλού να απευθυνθούν. Οι δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας έχουν αποδυναμωθεί σε τέτοιο βαθμό, που η όποια διαχείριση ανατίθεται σε έναν εξαντλημένο και υποστελεχωμένο δευτεροβάθμιο μηχανισμό, ο οποίος λειτουργεί στα όρια.
Το σύστημα, αντί να λειτουργεί ως δίχτυ ασφαλείας, έχει μετατραπεί σε παγίδα καθυστέρησης, εξουθένωσης και κινδύνου για τον ασθενή. Σε αυτό το περιβάλλον, η ψυχική υγεία μετατρέπεται σε πολυτέλεια για όσους μπορούν να απευθυνθούν στον ιδιωτικό τομέα – αφήνοντας όλους τους υπόλοιπους να περιφέρονται σε ένα σύστημα που ούτε προλαμβάνει ούτε θεραπεύει.
Μπροστά στην εκρηκτική κατάσταση που επικρατεί στη δημόσια ψυχιατρική φροντίδα, η Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας (ΟΕΝΓΕ) στέλνει σαφές και αποφασιστικό μήνυμα προς την Πολιτεία, θέτοντας σειρά άμεσων αιτημάτων και προειδοποιώντας ότι η ανοχή σε πρακτικές εξαναγκασμού, χωρίς υποδομές και χωρίς σχέδιο, δεν μπορεί να συνεχιστεί.
Η ΟΕΝΓΕ ζητά την άμεση ενίσχυση των δημόσιων δομών ψυχικής υγείας σε όλα τα επίπεδα – πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο – με πλήρη και μόνιμη στελέχωση. Χωρίς ουσιαστική αναβάθμιση των υπηρεσιών και ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού, δεν μπορεί να υπάρξει καμία σοβαρή προσέγγιση στο πρόβλημα.
Απαιτεί την άμεση απόσυρση των εγκυκλίων που εμπλέκουν την αστυνομία στη διαδικασία διαχείρισης ψυχιατρικών περιστατικών χωρίς κατάλληλη υποστήριξη, υποδομές ή νομική κάλυψη. Οι οδηγίες αυτές, αντί να διευκολύνουν τη φροντίδα, φορτώνουν το πρόβλημα στις πλάτες των γιατρών και των ασθενών, δημιουργώντας ένα καθεστώς αδιεξόδου και απειλής.
Η Ομοσπονδία καλεί επίσης σε πλήρη αναθεώρηση της διαδικασίας των εισαγγελικών εντολών, με βασική προϋπόθεση την εξασφάλιση κλίνης πριν από οποιαδήποτε μεταφορά του ασθενούς. Το σημερινό μοντέλο, που βασίζεται σε εκτελέσεις διαταγών χωρίς τις ελάχιστες εγγυήσεις, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε κατάχρηση εξουσίας και ψυχιατρική περιπλάνηση.
Ζητά την κατάργηση της επικίνδυνης οδηγίας για απευθείας εισαγωγή χωρίς προηγούμενη κλινική αξιολόγηση και εργαστηριακό έλεγχο, καταγγέλλοντας πως τέτοιες πρακτικές υπονομεύουν τη στοιχειώδη ασφάλεια τόσο των ασθενών όσο και του προσωπικού.
Τέλος, απαιτείται άμεση νομική και διοικητική προστασία των ψυχιάτρων από τις απειλές, τις στοχοποιήσεις και τις πειθαρχικές ή ποινικές διώξεις που αντιμετωπίζουν ενώ επιτελούν το καθήκον τους μέσα σε ακραίες συνθήκες.
Η ΟΕΝΓΕ δεν μένει στις διαπιστώσεις. Ανακοινώνει πως θα προχωρήσει σε επίσημη παρέμβαση στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, ζητώντας θεσμική προστασία για τους γιατρούς και επείγουσες αλλαγές στο πλαίσιο διαχείρισης των ψυχιατρικών περιστατικών. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: η ψυχική υγεία δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται με επιτάξεις και καταστολή, αλλά με σχέδιο, υποδομές και σεβασμό στον άνθρωπο.
