Η διαθεσιμότητα και η οικονομική πρόσβαση(affordability) βασικών αγαθών πρώτης ανάγκης – όπως η στέγαση, η θέρμανση, η διατροφή, η ατομική υγιεινή και ο καθαρός αέρας – βρίσκονται σε βαθιά κρίση για τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα. Οι αδικαιολόγητες ανατιμήσεις σε βασικά προϊόντα και υπηρεσίες δεν αποτυπώνονται επαρκώς στον τιμάριθμο κόστους ζωής, ενώ επιβαρύνονται περαιτέρω από την περιβαλλοντική υποβάθμιση της Αθήνας και του λεκανοπεδίου.
Στα ελληνικά νησιά, η έλλειψη ενοικιαζόμενων κατοικιών καθιστά αδύνατη την εγκατάσταση γιατρών, εκπαιδευτικών και λιμενικών. Τα ενοίκια απορροφούν συχνά πάνω από το 50% του ήδη χαμηλού μισθού τους, οδηγώντας σε σοβαρές ελλείψεις στις υπηρεσίες υγείας, παιδείας και ασφάλειας για τους μόνιμους κατοίκους. Την ίδια στιγμή, η εκρηκτική αύξηση στις τιμές βασικών αγαθών όπως το κρέας, ο καφές και το κακάο στερεί από χαμηλόμισθους και παιδιά ακόμη και στοιχειώδεις καθημερινές απολαύσεις, όπως ένα σουβλάκι, έναν ελληνικό καφέ ή μια απλή σοκολάτα στο σχολικό διάλειμμα.
Ενεργειακή ακρίβεια και κοινωνική πίεση
Τα ενεργειακά καρτέλ, αξιοποιώντας την κυβερνητική πολιτική της «πράσινης μετάβασης», έχουν αναλάβει τη διανομή ηλεκτρικής ενέργειας, αποστέλλοντας υπέρογκους λογαριασμούς σε συνταξιούχους και ευάλωτους καταναλωτές. Οι πιεστικές τηλεφωνικές οχλήσεις και οι αυθαίρετες αυξήσεις στις εγγυήσεις διακανονισμών προκαλούν έντονη ψυχολογική επιβάρυνση στους ηλικιωμένους, υπό τη συνεχή απειλή διακοπής της ηλεκτροδότησης.
Οι παράλογες αυξήσεις στην τιμή της κιλοβατώρας περιορίζουν τη θέρμανση στους ηλικιωμένους και μετακυλίουν στους καταναλωτές τις απώλειες του δικτύου, οι οποίες αγγίζουν έως και το 40% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας.
Επανέρχεται έτσι επιτακτικά το αίτημα για δημόσιο έλεγχο της ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της ΔΕΗ, κατά το πρότυπο της EDF στη Γαλλία. Στις ΗΠΑ, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, αντιδρώντας στην αύξηση του κόστους ζωής κατά 6% την τελευταία διετία, προχώρησε σε παρεμβάσεις ελέγχου τιμών και διαθεσιμότητας βασικών αγαθών και υπηρεσιών κοινής ωφέλειας σε φτωχές περιοχές, με αποτέλεσμα τη μείωση του πληθωρισμού στο 2% τον Νοέμβριο.
ΦΠΑ, στέγαση και αστική συμφόρηση
Παρόμοια μέτρα οφείλει να εξετάσει και η ελληνική κυβέρνηση, εάν δεν επιθυμεί περαιτέρω φθορά της κοινωνικής της αποδοχής. Η μείωση του ΦΠΑ στο ήμισυ του σημερινού μνημονιακού συντελεστή αποτελεί την πιο άμεση και αποτελεσματική λύση. Δεν είναι αποδεκτό βασικά αγαθά, όπως τρόφιμα, φάρμακα, νοσήλια, εμφυτεύματα υγείας και παιδικές πάνες, να επιβαρύνονται με συντελεστές έως και 24%, ενώ βιβλία, εφημερίδες, δίδακτρα και ακτοπλοϊκά εισιτήρια φορολογούνται χωρίς κοινωνικά κριτήρια.
Το δημοσιονομικό κενό από τη μείωση του ΦΠΑ μπορεί να καλυφθεί όχι μέσω νέων φόρων σε προϊόντα καπνού, αλλά από τη φορολόγηση πολυτελών οχημάτων που κατακλύζουν το οδικό δίκτυο της Αθήνας και των τουριστικών περιοχών. Παράλληλα, μέτρα όπως η ψηφιακή χρέωση εισόδου στο κέντρο της πόλης, κατά το πρότυπο του Λονδίνου, μπορούν να περιορίσουν την κυκλοφοριακή συμφόρηση και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής.
Οι «χρυσές βίζες» και οι βραχυχρόνιες μισθώσεις τύπου Airbnb έχουν εκτινάξει τα ενοίκια, ενώ οι πολεοδομικές επιλογές που αυξάνουν τον συντελεστή δόμησης στα προάστια επιβαρύνουν το κυκλοφοριακό και υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον. Η ανεξέλεγκτη ανοικοδόμηση, από το καζίνο της Κηφισίας έως τους ουρανοξύστες του Ελληνικού, σε συνδυασμό με την αεροπορική ρύπανση από τα Σπάτα, επιδεινώνει δραματικά την ποιότητα του αέρα στο λεκανοπέδιο.
Λύσεις για τη διαθεσιμότητα των βασικών αγαθών υπάρχουν, με κεντρικό άξονα την αποκέντρωση της πρωτεύουσας και τον κοινωνικό έλεγχο κρίσιμων υποδομών. Ωστόσο, τα μικροσυμφέροντα εξακολουθούν να υπερισχύουν του δημοσίου συμφέροντος.
