Ο προϋπολογισμός του 2026 προαναγγέλλει καταιγίδα

Κάθε φορά που κατατίθεται ένας προϋπολογισμός, οι αντιδράσεις είναι περίπου προβλέψιμες. Η οπτική του κάθε αποδέκτη καθορίζει και τον τρόπο με τον οποίο τον υποδέχεται, ενώ οι πανηγυρικές δηλώσεις όσων τον συντάσσουν σπάνια βρίσκουν ανταπόκριση, καθώς θεωρούνται κατά βάση υποκειμενικές.

Οι εκτιμήσεις για την ανάπτυξη, την απασχόληση, τα ελλείμματα, το δημόσιο χρέος, τους φόρους και τις επενδύσεις αποτυπώνονται σε αριθμητικά μεγέθη, τα οποία για μεγάλο μέρος των πολιτών δεν αποτελούν τίποτα περισσότερο από τις προσδοκίες των συντακτών του προϋπολογισμού. Εκείνο, όμως, που θεωρείται κρίσιμο να εξετάζεται κάθε φορά είναι ο βαθμός «νοικοκυρέματος» της οικονομίας, ο οποίος αντανακλάται στην πρωτογενή διαχείριση του κρατικού προϋπολογισμού.

Με τον όρο πρωτογενή διαχείριση περιγράφεται το ισοζύγιο που προκύπτει από τα καθαρά έσοδα της κυβέρνησης – δηλαδή τα συνολικά έσοδα μετά την αφαίρεση των επιστροφών φόρων – και τις συνολικές ετήσιες δαπάνες. Αν το αποτέλεσμα είναι θετικό, μιλάμε για πρωτογενές πλεόνασμα· αν είναι αρνητικό, για πρωτογενές έλλειμμα. Το μέγεθος των πλεονασμάτων έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού αφενός δείχνει την αποτελεσματικότητα της δημοσιονομικής διαχείρισης και αφετέρου καθορίζει την πορεία της προσπάθειας μείωσης του δημόσιου χρέους.

Για να θεωρείται επιτυχημένη η πρωτογενής διαχείριση, το πλεόνασμα πρέπει να υπερκαλύπτει τις υποχρεώσεις σε τόκους, ώστε να είναι εφικτή η μείωση των χρεολυσίων. Με βάση τα στοιχεία του 2024 και του 2025, καθώς και τις προβλέψεις για το 2026, ένας ουδέτερος παρατηρητής δεν μπορεί παρά να διαπιστώσει ότι η πρωτογενής διαχείριση παρουσιάζει δυσκολίες.

Το 2024 το πρωτογενές πλεόνασμα διαμορφώθηκε στα 7.418 εκατ. ευρώ, ενώ οι τόκοι που έπρεπε να εξοφληθούν ανήλθαν σε 10.203 εκατ. ευρώ, με την κάλυψη να φτάνει στο 72,70%.

Για το 2025, το πρωτογενές πλεόνασμα αναμένεται να φτάσει τα 5.275 εκατ. ευρώ, με τους τόκους στα 9.828 εκατ. ευρώ, άρα η κάλυψη υπολογίζεται στο 53,67%. Το 2026 προβλέπεται πρωτογενές πλεόνασμα 3.005 εκατ. ευρώ, με τόκους 9.815 εκατ. ευρώ και κάλυψη 30,62%, επίδοση που – εάν επιβεβαιωθεί – θα είναι η χαμηλότερη της τριετίας.

Συνολικά, για την περίοδο 2024–2026, εφόσον οι εκτιμήσεις του οικονομικού επιτελείου επαληθευτούν, θα καταγραφεί μείωση της κάλυψης τόκων από πλεονάσματα της τάξεως του 57,9%. Η τάση αυτή δείχνει μια πορεία προς πιο δυσμενείς συνθήκες, καθώς η μείωση των πρωτογενών πλεονασμάτων οδηγεί σε αύξηση του δανεισμού και επομένως σε άνοδο του δημόσιου χρέους.

Παράλληλα, αναδεικνύεται ότι η δημοσιονομική μεθοδολογία των τελευταίων ετών έχει περιορισμένη διάρκεια. Χωρίς ουσιαστικό και πραγματικό – όχι λογιστικό – εξορθολογισμό της οικονομικής διαχείρισης, δεν μπορούν να υπάρξουν σταθερές βάσεις ανάπτυξης, παρά μόνο πρόσκαιρες βελτιώσεις, οι οποίες συχνά στηρίζονται σε λογιστικές αποτυπώσεις, όπως τα πλεονάσματα νοσοκομείων, ΟΤΑ και ασφαλιστικών οργανισμών.

Οι συγκεκριμένοι φορείς εμφανίζουν ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις που, σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού του 2026, ανέρχονται σε 2,9 δισ. ευρώ (Σεπτέμβριος 2025). Παρ’ όλα αυτά, συμβάλλουν στη διαμόρφωση των πλεονασμάτων της Γενικής Κυβέρνησης, τα οποία εμφανίζουν πτωτική πορεία: από 4,7% του ΑΕΠ το 2024, σε 3,7% το 2025 και 2,8% το 2026.

Σε αυτό το πλαίσιο, ακόμη και οι πιο δημιουργικές λογιστικές πρακτικές δεν μπορούν να διατηρηθούν μακροπρόθεσμα όταν το πραγματικό νοικοκύρεμα της οικονομίας δεν αποτελεί κεντρική προτεραιότητα. Ο σοσιαλιστικής προέλευσης Υπουργός Οικονομικών, παρά την αλλαγή κομματικού χώρου, δεν έχει διαφοροποιήσει την προσέγγιση, με αποτέλεσμα η ίδια πορεία να συνεχίζεται, σε μια πολιτική κουλτούρα που παραμένει διαμορφωμένη από πρακτικές περασμένων δεκαετιών.