Σαν σήμερα η δολοφονία του Καποδίστρια: Από τη σωτηρία στη βεντέτα και την προδοσία

Το ημερολόγιο γράφει 12 Ιανουαρίου 1828. Στον καθεδρικό ναό της Παναγίας στην Αίγινα στέκονται δίπλα δίπλα δύο άνδρες, ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας, και ο γιος του «βασιλιά της Μάνης», Γεώργιος Μαυρομιχάλης. Τρία χρόνια αργότερα, στις 27 Σεπτεμβρίου 1831, σε έναν άλλο ναό, τον Άγιο Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο, ο δεύτερος θα εκτελούσε τον πρώτο. Η αγάπη και ο σεβασμός που είχαν για τον Σωτήρα, όπως τον αποκαλούσαν, είχαν μετατραπεί σε μίσος και οδήγησαν σε βεντέτα.

Η Ελλάδα ήταν μικρή σε έκταση, αλλά τα πολιτικά πάθη της ήταν μεγάλα. Ο Καποδίστριας είχε αφήσει τα αξιώματα στη Ρωσία, όπου είχε φτάσει να γίνει υπουργός Εξωτερικών, για να υπηρετήσει την πατρίδα του. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, από τα απομνημονεύματά του, διεκδίκησε την ιδέα της πρόσκλησής του στην Ελλάδα, παρά το αρχικό του σκεπτικισμό. Όταν άλλαξε γνώμη, πείστηκε και έπεισε τον Άγγλο μοίραρχο Χάμιλτον και τον Στάμφορντ Κάνινγκ. Οι Άγγλοι δεν έβλεπαν με καλό μάτι την εκλογή του, θεωρώντας ότι η επτάχρονη θητεία του θα επηρεαζόταν από τη Ρωσία και τον Τσάρο.

Ο Καποδίστριας, γνωρίζοντας τα προβλήματα της χώρας που αναλάμβανε, προσπάθησε να εξασφαλίσει εγγυήσεις από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Ξεκίνησε από τη Λονδίνο, όπου η υποδοχή ήταν ψυχρή, ειδικά την ίδια μέρα της κηδείας του Τζόρτζ Κάνινγκ, και στη συνέχεια ταξίδεψε στο Παρίσι. Δέκα μήνες μετά την εκλογή του, έφτασε επιτέλους στο Ναύπλιο στις 18 Ιανουαρίου 1828 και τέσσερις μέρες αργότερα πήγε στην Αίγινα, την τότε πρωτεύουσα.

Όταν ανέλαβε, βρήκε ένα κράτος σε πλήρη αποσύνθεση, ένα κράτος που ουδέποτε είχε αποκτήσει θεσμούς ή ισχυρή διοίκηση. Τουρκικά στρατεύματα υπήρχαν ακόμη στο έδαφός του, οι μάχες δεν είχαν σταματήσει, η πειρατεία απειλούσε τη τροφοδοσία και εμφύλιες διαμάχες ξεσπούσαν συχνά. Στρατός δεν υπήρχε. Προσπάθησε να μετατρέψει τα άτακτα αποσπάσματα σε ενιαία στρατιωτική δύναμη και μετέτρεψε τα ιδιόκτητα πλοία των καραβοκύρηδων σε Πολεμικό Ναυτικό.

Κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να διοικήσει δημοκρατικά μια χώρα που είχε υπομείνει 400 χρόνια σκλαβιάς κι είχε διοικητικό σύστημα απολυταρχικό υπό την επιρροή του Σουλτάνου. Επηρεασμένος και από την Τσαρική Ρωσία, όπου η δημοκρατία έλειπε παντελώς, πίστευε πως πρώτα έπρεπε να εγκαθιδρυθεί μια Δεσποτεία ώστε να λειτουργήσουν οι θεσμοί και μετά ο λαός θα έπαιρνε μέρος στις αποφάσεις. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, για το μέλλον αποφάσιζαν οι Μεγάλες Δυνάμεις που ήταν εγγυήτριες του νέου κράτους.

Κατά την περίοδο του τερματίστηκαν οι συγκρούσεις με τους Τούρκους με τη νικηφόρα μάχη της Πέτρας τον Σεπτέμβριο του 1829. Η Σάμος και η Κρήτη, παρά τη συμφωνία των πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων, δεν ενσωματώθηκαν στη νέα Ελλάδα, λόγω της ανάκλησης της υποστήριξης από τις κυβερνήσεις τους. Ο Καποδίστριας προσπάθησε επίσης να περιορίσει τα προνόμια που είχαν προσφερθεί σε τοπάρχες επί Τουρκοκρατίας και διατηρήθηκαν κατά την Επανάσταση, αφού αυτά δεν ήταν ανεκτά σε ένα ανεξάρτητο κράτος. Αυτό προκάλεσε συγκρούσεις και εντάσεις, στις οποίες σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι Μεγάλες Δυνάμεις: Άγγλοι και Γάλλοι δεν τον θεωρούσαν ως Κυβερνήτη της Ελλάδας αλλά ως Υπουργό Εξωτερικών του Τσάρου, παρότι είχε αρνηθεί κάθε οικονομική αποζημίωση από τη Ρωσία και μισθό από το κράτος.

Το 1830 ξέσπασε ανταρσία στη Μάνη, υπό την ηγεσία του Τζανή Μαυρομιχάλη, αδελφού του Πετρόμπεη. Ο Πετρόμπεης είχε τεθεί υπό περιορισμό στο Ναύπλιο και είχε ζητήσει να πάει στη Μάνη για να ηρεμήσει τα πνεύματα. Η απόπειρά του να διαφύγει με αγγλικό πολεμικό πλοίο έκανε την κατάσταση ακόμη πιο δύσκολη. Η απόφαση για εκδίκηση, δηλαδή βεντέτα, πάρθηκε. Ο Κωνσταντής και ο Γιώργης Μαυρομιχάλης, αδελφός και γιος του Πετρόμπεη αντίστοιχα, ανέλαβαν να πάρουν το αίμα τους πίσω.

Στις 27 Σεπτεμβρίου, έξω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο, μαχαίρωσαν και πυροβόλησαν τον πρώτο Κυβερνήτη. Ο Γιώργης Μαυρομιχάλης τον πλησίασε και του έμπηξε μαχαίρι στην κοιλιά. Ο Καποδίστριας τραυματισμένος υποχώρησε, αλλά ο Κωνσταντής Μαυρομιχάλης πυροβόλησε. Μαζί τους πυροβόλησε και ο αστυνομικός Ιωάννης Καραγιάννης, αστοχώντας, ενώ ο άλλος αστυνομικός, Ανδρέας Γεωργίου, παρέμεινε αμέτοχος.

Ο Κρητικός σωματοφύλακας Γιώργος Κοζώνης, που είχε χάσει το χέρι του στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Κρήτης, πυροβόλησε τον Κωνσταντή, ο οποίος εξοντώθηκε από τον Ταγματάρχη Χρήστο Φωτομάρα. Την ώρα που ο κυβερνήτης πέθαινε, ο Γιώργης Μαυρομιχάλης κατέφυγε στο σπίτι του Γάλλου πρέσβη. Το εξοργισμένο πλήθος τον κύκλωσε και απειλούσε να βάλει φωτιά, αλλά τελικά παραδόθηκε, δικάστηκε, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε λίγες μέρες αργότερα. Το πτώμα του Κωνσταντή πετάχτηκε στη θάλασσα.

Υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν εμπλοκή της Γαλλίας στη δολοφονία και γνώση της Αγγλίας που δεν αντέδρασε. Χρόνια αργότερα, το 1840, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ακούγοντας κατηγορίες εναντίον του Καποδίστρια, φέρεται να είπε: «Δεν μετράς καλά φιλέσοφε… Ανάθεμα στους Αγγλογάλλους που ήσαν η αιτία κι εγώ έχασα τους δικούς μου, και το Έθνος έναν άνθρωπο που δε θα τονε ματαβρεί, και το αίμα του με παιδεύει ως τώρα…».