Σχέδιο-τομή από τις Βρυξέλλες για τη στέγη

Για πρώτη φορά στην ιστορία της, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί να βάλει στο στόχαστρο τη στεγαστική κρίση που σαρώνει τη γηραιά ήπειρο, παρουσιάζοντας σήμερα ένα σχέδιο που φιλοδοξεί να τονώσει τον κατασκευαστικό κλάδο και να χαράξει ρυθμιστικό πλαίσιο για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ετοιμάζεται να παρουσιάσει την πρωτοβουλία της για να αντιμετωπίσει «την πιο αποσταθεροποιητική κοινωνική πρόκληση στην Ευρωπαϊκή Ένωση», όπως σημειώνει ο Τόμας Κάτνιγκ, μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, τονίζοντας ότι το πρόβλημα αγγίζει «λίγο-πολύ και τα 27 κράτη μέλη», από τον ευρωπαϊκό Νότο έως τις χώρες της Βαλτικής και από τα μητροπολιτικά κέντρα έως την ύπαιθρο.

Οι αριθμοί αποτυπώνουν το μέγεθος της πίεσης: σχεδόν 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ είναι άστεγοι, ενώ από το 2010 έως το 2025 οι τιμές κατοικιών αυξήθηκαν πάνω από 60% και τα ενοίκια περίπου 29%, με ακόμη πιο εκρηκτικές μεταβολές σε συγκεκριμένες χώρες. Ενδεικτικά, στην Εσθονία οι τιμές πώλησης εκτινάχθηκαν κατά 250% από το 2010, ενώ τα ενοίκια αυξήθηκαν κατά 218%. Κατά τον Κάτνιγκ, οι ρίζες της κρίσης βρίσκονται στην περίοδο μετά το 2008-2009 και στα μέτρα λιτότητας που ακολούθησαν, ενώ η κατάσταση επιδεινώθηκε μετά το 2015 με τη «χρηματιστικοποίηση» της κατοικίας ως επενδυτικού προϊόντος, την άνοδο των τιμών γης και την κρίση κόστους ζωής μετά την πανδημία.

«Για πάρα πολλούς Ευρωπαίους σήμερα η εύρεση κατοικίας αποτελεί πηγή άγχους», έχει δηλώσει η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, με τις υπηρεσίες της να καταρτίζουν ένα «σχέδιο για οικονομικά προσιτή στέγαση» που αναμένεται να παρουσιαστεί το απόγευμα. Ωστόσο, όπως επισημαίνει η Μαρί Χάιλαντ από την Eurofound, η συζήτηση για την προσιτότητα δεν μπορεί να γίνει χωρίς το σκέλος των εισοδημάτων, τα οποία δεν ακολούθησαν τον ρυθμό ανόδου των ακινήτων. Το 2024, κατά μέσο όρο οι Ευρωπαίοι δαπανούσαν το 19% του διαθέσιμου εισοδήματός τους για στέγαση, όμως για νοικοκυριά με εισόδημα κάτω από το 60% του εθνικού μέσου όρου το ποσοστό ανέβαινε στο 37%, ενώ πάνω από 16,5 εκατομμύρια νοικοκυριά –δηλαδή το 8,2% στην ΕΕ– έδιναν περισσότερο από το 40% του εισοδήματός τους για το ίδιο κόστος.

Οι δυσκολίες πλήττουν εντονότερα τους νέους, που συχνά κινούνται με χαμηλούς μισθούς και επισφαλείς συμβάσεις, χωρίς πάντα πρόσβαση σε επιδόματα ανεργίας και αναζητούν σπίτι σε αστικές περιοχές όπου η πίεση είναι μεγαλύτερη, ενώ ιδιαίτερα εκτεθειμένα εμφανίζονται και τα νοικοκυριά με παιδιά, ειδικά οι μονογονεϊκές οικογένειες. Στις παρενέργειες της κρίσης καταγράφεται και η υπερπληρότητα κατοικιών, καθώς το 17% των Ευρωπαίων το 2024 ζούσε σε σπίτια με υπερβολικά μεγάλο αριθμό ατόμων, φαινόμενο που συναντάται έντονα σε χώρες όπως η Ρουμανία.

Το γιατί η ΕΕ άργησε να κινηθεί αποδίδεται και στο γεγονός ότι η στέγαση δεν ανήκει παραδοσιακά στις κεντρικές της αρμοδιότητες, όπως η γεωργία ή το εμπόριο. Παρ’ όλα αυτά, οι πιέσεις –ιδίως από την Αριστερά– εντάθηκαν τα τελευταία χρόνια, με την ευρωβουλευτή των Σοσιαλιστών Ιρένε Τινάγκλι να σημειώνει ότι το ζήτημα «δυσκολευόταν να μπει στο επίκεντρο» παρότι «η κρίση εξαπλώθηκε σε όλη την ήπειρο» και δεν αφορά πια μόνο τις καρδιές των μεγαλουπόλεων.

Σύμφωνα με προσχέδιο που περιήλθε σε γνώση του AFP, η Επιτροπή προσανατολίζεται σε νομοθετική πρωτοβουλία για τη ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων τύπου Airbnb, κυρίως σε μεγάλες τουριστικές πόλεις όπου η τοπική κοινωνία καταγγέλλει ότι συμβάλλουν στην εκτίναξη των ενοικίων. Η πίεση αποτυπώνεται ιδιαίτερα στην Ισπανία, που το 2024 κατέγραψε ρεκόρ αφίξεων, ενώ στο τραπέζι βρίσκεται ακόμη και η θέσπιση ορίων στον αριθμό των επιτρεπόμενων διανυκτερεύσεων.

Παράλληλα, οι Βρυξέλλες θέλουν να δώσουν ώθηση στην οικοδομή, όχι με μια οριζόντια «υποχρέωση» προς τα κράτη μέλη για συγκεκριμένο αριθμό κατοικιών και ανώτατο κόστος, αλλά με παρεμβάσεις που θα ξεμπλοκάρουν την παραγωγή: αντιμετώπιση της έλλειψης εργατικών χεριών μέσω ευρείας μαθητείας και προσαρμογές σε ορισμένες περιβαλλοντικές προδιαγραφές ώστε να επιταχυνθεί η έκδοση οικοδομικών αδειών.

Η Κομισιόν εκτιμά ότι απαιτούνται πάνω από δύο εκατομμύρια κατοικίες ετησίως για να καλυφθεί η τρέχουσα ζήτηση, ενώ επιδιώκει να διευκολύνει τις επενδύσεις των κρατών και να κινητοποιήσει ιδιωτικά κεφάλαια, με εκτιμώμενους πόρους που θα μπορούσαν να φτάσουν έως και τα 375 δισ. ευρώ έως το 2029.