Ανεξήγητη υποχώρηση της γονιμότητας στην Ευρώπη: Τα στοιχεία, οι υποθέσεις και ο συσχετισμός με τα εμβόλια

Τον Ιανουάριο του 2022, η Τσεχική Δημοκρατία κατέγραψε μια απότομη μείωση της τάξης του 10% στις γεννήσεις σε σχέση με τους προηγούμενους μήνες. Μέχρι το τέλος του ίδιου έτους, το φαινόμενο είχε λάβει μόνιμα χαρακτηριστικά, καθώς κάθε μήνας συνοδευόταν από χαμηλό αριθμό νεογνών, καταδεικνύοντας μια ευρύτερη τάση. Αντίστοιχα πρότυπα άρχισαν να παρατηρούνται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δημιουργώντας εύλογες ανησυχίες στην επιστημονική και ερευνητική κοινότητα.

Σε άρθρο που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2023 από την ερευνητική πλατφόρμα InFakta, επιχειρήθηκε η διατύπωση μιας υπόθεσης: ότι η αιφνίδια πτώση της γονιμότητας ενδέχεται να σχετίζεται χρονικά με τη μαζική εκστρατεία εμβολιασμού κατά της Covid-19, η οποία ξεκίνησε εννέα μήνες πριν καταγραφεί η μείωση στις γεννήσεις. Η πρόταση αυτή προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις από τον Τύπο, με μέσα όπως ο Denik N να απορρίπτουν την υπόθεση ως «συνωμοσιολογική» και να την αποδίδουν σε δημογραφικές μεταβολές.

Ωστόσο, τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία αμφισβητούν την επάρκεια αυτών των εξηγήσεων. Ο συνολικός δείκτης γονιμότητας (TFR), που αποτελεί ανεξάρτητη μέτρηση απόλυτου αριθμού γυναικών και της ηλικιακής τους δομής, παρουσιάζει απότομη μείωση ήδη από το 2022. Η πτωτική τάση συνεχίστηκε και το 2023, ενώ τα προσωρινά στοιχεία του 2024 υποδεικνύουν περαιτέρω μείωση του δείκτη στο 1,37 για την Τσεχία.

Παρόμοια πρότυπα μείωσης του TFR εντοπίζονται και σε άλλες χώρες, όπως η Ολλανδία, η Νορβηγία, η Σλοβακία, η Σουηδία και η Σλοβενία. Αντίθετα, κράτη όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο εμφανίζουν μια πιο σταθερή πτωτική πορεία, χωρίς αιφνίδιες διακυμάνσεις. Εξαιρέσεις καταγράφονται στη Βουλγαρία, την Ισπανία και την Πορτογαλία, όπου παρατηρείται μικρή αύξηση της γονιμότητας – αν και από εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα.  Η 
βάση δεδομένων του Human Fertility Project διαθέτει όλους τους αριθμούς.

Το InFakta ζήτησε από τις τσεχικές αρχές αναλυτικά δεδομένα για τις γεννήσεις ανά ηλικία μητέρας και κατάσταση εμβολιασμού. Μετά από μήνες αλληλογραφίας, και με τη συνδρομή της βουλευτού Jitka Chalankova, εξασφαλίστηκε πρόσβαση σε περιορισμένο αλλά κρίσιμο σετ δεδομένων: γεννήσεις από γυναίκες 18–39 ετών μεταξύ 2021 και 2023, διαχωρισμένες ανά εμβολιαστική κατάσταση και μήνα.

Βρισκόμαστε στη μέση μιας πιθανώς της μεγαλύτερης κρίσης γονιμότητας στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο λόγος για την κατάρρευση της γονιμότητας δεν είναι γνωστός. Οι κυβερνήσεις πολλών ευρωπαϊκών χωρών έχουν τα δεδομένα που θα ξεκλειδώσουν το μυστήριο. Ωστόσο, φαίνεται ότι κανείς δεν θέλει να μάθει.

Χρησιμοποιώντας τα εν λόγω στοιχεία, σε συνδυασμό με πληθυσμιακά και εμβολιαστικά δεδομένα του κράτους, οι ερευνητές υπολόγισαν τα ποσοστά επιτυχούς σύλληψης για εμβολιασμένες και μη εμβολιασμένες γυναίκες. Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες που είχαν εμβολιαστεί πριν από τη σύλληψη παρουσίασαν μειωμένα ποσοστά επιτυχών συλλήψεων κατά περίπου ένα τρίτο, σε σύγκριση με τις μη εμβολιασμένες.

Η ανάλυση κατέδειξε επίσης ότι κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2021, υπήρξε κορύφωση των συλλήψεων στην ομάδα των μη εμβολιασμένων – γεγονός που μπορεί να υποδεικνύει σκόπιμη αποφυγή του εμβολιασμού από γυναίκες με πρόθεση τεκνοποίησης. Ταυτόχρονα, δεν παρατηρήθηκε ανάλογη αύξηση στους εμβολιασμένους, στοιχείο που προσθέτει περαιτέρω βάρος στη συσχέτιση εμβολιασμού και μειωμένης γονιμότητας.

Το βασικό ερώτημα που ανακύπτει είναι εάν η παρατηρούμενη συσχέτιση μπορεί να ερμηνευτεί ως αιτιώδης. Επικριτές της μελέτης υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αποδίδεται σε προκαταλήψεις επιλογής: οι εμβολιασμένες γυναίκες μπορεί να είναι μεγαλύτερης ηλικίας, πιο αστικοποιημένες ή λιγότερο πρόθυμες να αποκτήσουν παιδιά. Όμως, όπως επισημαίνεται στην έκθεση, μια τέτοια υπόθεση δεν επαρκεί να εξηγήσει την συνολική μείωση του TFR σε εθνικό επίπεδο. Αν πράγματι επρόκειτο για απλή μετατόπιση προτιμήσεων μεταξύ δύο πληθυσμιακών ομάδων, τότε ο γενικός δείκτης γονιμότητας θα έπρεπε να παραμένει σταθερός, κάτι που δεν συνέβη.

Αντιθέτως, η πτώση του TFR επηρέασε αποκλειστικά τις γυναίκες που είχαν εμβολιαστεί. Επομένως, αν ο υποθετικός «παράγοντας Χ» είναι υπεύθυνος, πρέπει να εξηγηθεί γιατί επηρέασε μόνο τις εμβολιασμένες και μάλιστα συγχρονισμένα με την περίοδο των εμβολιασμών. Από αυτή τη σκοπιά, η υπόθεση ότι το εμβόλιο αποτέλεσε τον καθοριστικό παράγοντα κρίνεται, κατά την ανάλυση των συγγραφέων, ως η απλούστερη.

Προβληματισμό προκαλεί και η επιμονή της τάσης. Εφόσον η επίδραση του εμβολίου στη γονιμότητα ήταν παροδική, θα αναμενόταν τα ποσοστά να επανέλθουν σταδιακά. Όμως η καθοδική πορεία συνεχίζεται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά. Αν επιβεβαιωθεί η συνέχιση αυτής της εξέλιξης, θα πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες κρίσεις υπογεννητικότητας στην ιστορία της Ευρώπης – και ενδεχομένως, του σύγχρονου δυτικού κόσμου.

Το αν υπάρχει αιτιώδης σχέση, και όχι απλή χρονική συσχέτιση, αποτελεί προς το παρόν αναπάντητο ερώτημα. Ωστόσο, το γεγονός ότι πολλές κυβερνήσεις διαθέτουν επαρκή δεδομένα, αλλά επιλέγουν να μην διεξάγουν ή να μην δημοσιοποιούν λεπτομερείς αναλύσεις, δημιουργεί σκιές. Αν δεν υπάρξει διαφάνεια και ανεξάρτητη επιστημονική αξιολόγηση, το κενό θα συνεχίσει να καλύπτεται από υποθέσεις, σιωπές και αμφισβητήσεις. Και σε ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα για το δημογραφικό μέλλον της Ευρώπης, η αδιαφορία για την πραγματικότητα ίσως αποδειχθεί καταστροφική.