Ανησυχητική αύξηση εξαρτήσεων και επικίνδυνων συνηθειών στους 16χρονους στην Ελλάδα

Σημαντικό ποσοστό Ελλήνων μαθητών ηλικίας 16 ετών, όπως και συνομήλικοι τους σε ολόκληρη την Ευρώπη, φαίνεται να εμπλέκονται όλο και περισσότερο σε συμπεριφορές που εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους για τη σωματική και ψυχοκοινωνική τους υγεία. Χρήση ουσιών, κατανάλωση αλκοόλ, κάπνισμα, τυχερά παιχνίδια, αλλά και υπερβολική ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνθέτουν ένα σκηνικό που προβληματίζει έντονα επιστήμονες και αρμόδιους φορείς. Τα ευρήματα αυτά προέρχονται από την ευρωπαϊκή έρευνα ESPAD του 2024, η οποία πραγματοποιήθηκε σε 37 χώρες σε συνεργασία με τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά (EUDA). Στην Ελλάδα την έρευνα διενήργησε, για έβδομη συνεχόμενη τετραετία, το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας «Κώστας Στεφανής» (ΕΠΙΨΥ).

Τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν ότι η Ελλάδα βρίσκεται πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε κρίσιμους τομείς που αφορούν τη συμπεριφορά των εφήβων. Οι δείκτες που σχετίζονται με τη χρήση κάνναβης, την κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα – τόσο παραδοσιακών όσο και ηλεκτρονικών τσιγάρων – εμφανίζονται αυξημένοι. Αντίστοιχα υψηλά ποσοστά καταγράφονται και στην ενασχόληση των εφήβων με τα τυχερά παιχνίδια, ενώ σε όλους αυτούς τους δείκτες η τάση είναι ανοδική σε σχέση με προηγούμενες μετρήσεις. Οι έφηβοι θεωρούν σε μεγάλο ποσοστό ότι έχουν εύκολη πρόσβαση σε ουσίες, αλκοόλ και καπνό, γεγονός που επιτείνει την ανησυχία για τη διαμόρφωση συμπεριφορών εξάρτησης από τόσο μικρή ηλικία.

Σχετικά με το αλκοόλ, το 92% των 16χρονων δηλώνουν ότι μπορούν «αρκετά» ή «πολύ εύκολα» να προμηθευτούν ποτά, ενώ το 86% έχει καταναλώσει τουλάχιστον μία φορά οινοπνευματώδες. Το 59% αναφέρει κατανάλωση μέσα στον τελευταίο μήνα και το 37% δηλώνει ότι έχει πιει υπερβολικά, καταναλώνοντας διαδοχικά πέντε ή περισσότερα ποτά σε μία περίσταση. Το 13% έχει μεθύσει πρόσφατα, ενώ αν και παρατηρείται μικρή μείωση στο συνολικό ποσοστό των εφήβων που πίνουν, αυξάνεται ανησυχητικά το ποσοστό εκείνων που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Το κάπνισμα, και ειδικά η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων, παρουσιάζει εκρηκτική άνοδο. Πάνω από τους μισούς εφήβους (54%) έχουν καπνίσει είτε παραδοσιακά είτε ηλεκτρονικά τσιγάρα, το 36% το έκανε πρόσφατα, ενώ ένας στους πέντε καπνίζει καθημερινά. Το 9% δηλώνει καθημερινή χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου, ενώ το 52% έχει δοκιμάσει τουλάχιστον μία φορά. Δύο στους τρεις θεωρούν εύκολη την πρόσβαση στα προϊόντα καπνού και το ποσοστό των χρηστών έχει αυξηθεί θεαματικά από 43% το 2019 σε 54% το 2024.

Η έρευνα δείχνει επίσης ότι οι 16χρονοι στην Ελλάδα στρέφονται ολοένα και περισσότερο στα τυχερά παιχνίδια. Το 36% δηλώνει ότι έχει παίξει ή στοιχηματίσει χρήματα μέσα στο τελευταίο έτος, με το 92% να το έχει κάνει σε φυσικό κατάστημα και το 72% μέσω διαδικτύου. Το 7% χαρακτηρίζεται ως πιθανά εθισμένο στον τζόγο, ενώ τα ποσοστά είναι υψηλότερα από εκείνα της προηγούμενης πενταετίας.

Στον τομέα της χρήσης ουσιών, το 13% των 16χρονων έχει δοκιμάσει τουλάχιστον μία φορά κάποια παράνομη ουσία, κυρίως κάνναβη, ποσοστό που παρουσιάζει άνοδο από το 9,4% του 2019 και αποτελεί το υψηλότερο της τελευταίας 25ετίας. Ένας στους τρεις θεωρεί ότι θα μπορούσε εύκολα να βρει κάνναβη, το 6,2% αναφέρει πρόσφατη χρήση μέσα στον τελευταίο μήνα, ενώ το 2% δηλώνει ότι δοκίμασε σε ηλικία κάτω των 13 ετών.

Ανησυχητικά είναι και τα στοιχεία για τη μη ιατρική χρήση ψυχοδραστικών φαρμάκων. Ένας στους επτά (15%) έχει κάνει χρήση συνταγογραφούμενων ηρεμιστικών, υπνωτικών ή οπιοειδών χωρίς ιατρική καθοδήγηση. Ένας στους δέκα έχει χρησιμοποιήσει μη ιατρικά οπιοειδή και σχεδόν ένας στους δεκατρείς έχει κάνει χρήση ηρεμιστικών ή υπνωτικών, με το ποσοστό αυτό να έχει υπερδιπλασιαστεί από το 2019 (από 3,5% σε 7,8%). Η αύξηση είναι παρόμοια μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, δείχνοντας ότι η συγκεκριμένη μορφή εξάρτησης δεν αφορά πλέον μόνο ένα φύλο.

Στο πεδίο των ψηφιακών συμπεριφορών, τα ευρήματα είναι εξίσου ανησυχητικά. Σχεδόν τρεις στους τέσσερις (71%) 16χρονους δηλώνουν ότι παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια συχνά, ενώ το 9,2% περνά πάνω από τέσσερις ώρες την ημέρα μπροστά σε οθόνη τις σχολικές ημέρες και το 21% τα Σαββατοκύριακα. Το 30% των αγοριών και το 21% συνολικά αντιμετωπίζουν προβλήματα που σχετίζονται με υπερβολική ενασχόληση με τα παιχνίδια.

Ακόμη μεγαλύτερη είναι η εξάρτηση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το 48% των 16χρονων δηλώνει ότι παρουσιάζει προβλήματα εξαιτίας της συχνότητας χρήσης των κοινωνικών δικτύων, ποσοστό που έχει αυξηθεί σταθερά την τελευταία δεκαετία – από 36% το 2015 σε 44% το 2019 και σχεδόν 50% σήμερα.

Η συνολική εικόνα που προκύπτει από την έρευνα ESPAD 2024 είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Οι συμπεριφορές εξάρτησης στους Έλληνες εφήβους παρουσιάζουν πολλαπλές μορφές – από τη χρήση ουσιών και αλκοόλ έως τον ψηφιακό εθισμό – και αυξάνονται σε όλους σχεδόν τους τομείς. Η Ελλάδα εμφανίζει σταθερά υψηλότερα ποσοστά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, γεγονός που καταδεικνύει την ανάγκη για άμεσες, στοχευμένες πολιτικές πρόληψης και παρέμβασης. Η ενίσχυση των σχολικών προγραμμάτων αγωγής υγείας, η πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης και η ενημέρωση των γονέων και των κοινοτήτων αποτελούν προϋποθέσεις για να αντιμετωπιστεί ένα φαινόμενο που απειλεί πλέον ανοιχτά την υγεία και την κοινωνική συνοχή της νέας γενιάς.