Χαμηλές οι προσδοκίες για τις πρώτες απευθείας συνομιλίες Ρωσίας-Ουκρανίας
Έπειτα από τρία χρόνια αιματηρού πολέμου και διαρκών διπλωματικών ναυαγίων, Ρωσία και Ουκρανία κάθονται επιτέλους στο ίδιο τραπέζι για απευθείας συνομιλίες, που έχουν οριστεί για σήμερα, Παρασκευή 16 Μαΐου. Η πολυαναμενόμενη αυτή συνάντηση, που πέρασε από «σαράντα κύματα» μέχρι να οριστικοποιηθεί, σηματοδοτεί ένα κρίσιμο αλλά αβέβαιο βήμα σε μια σύγκρουση που έχει προκαλέσει χιλιάδες νεκρούς, μαζικές καταστροφές και ανατροπές στην παγκόσμια γεωπολιτική ισορροπία. Ωστόσο, οι προσδοκίες είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Η απουσία του Βλαντίμιρ Πούτιν από τις προκαταρκτικές συνομιλίες στην Τουρκία, την Πέμπτη, θεωρείται από πολλούς ένδειξη ότι η Μόσχα δεν προσέρχεται στο διάλογο με πρόθεση ουσιαστικής υποχώρησης ή εξεύρεσης λύσης. Η αποχή του Ρώσου προέδρου υποβάθμισε το βάρος και τη δυναμική των διαπραγματεύσεων πριν καν ξεκινήσουν. Παρά το γεγονός ότι οι εξελίξεις αυτές αποτελούν τουλάχιστον μια ελάχιστη ένδειξη κινητικότητας στο διπλωματικό πεδίο, η σκιά της καχυποψίας και της στρατηγικής ακαμψίας παραμένει βαριά πάνω από την τωρινή προσπάθεια, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια αισιοδοξίας για άμεση αποκλιμάκωση ή ειρηνευτική πρόοδο.
Υπενθυμίζεται ότι την Πέμπτη 15 Μαΐου, αξιωματούχος που αναμένεται να λάβει μέρος στις διαπραγματεύσεις δήλωσε στο ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων TASS πως οι συνομιλίες ανάμεσα στις αντιπροσωπείες της Ρωσίας και της Ουκρανίας στην Κωνσταντινούπολη προγραμματίζονται να διεξαχθούν σήμερα, Παρασκευή 16 Μαΐου. Η δήλωση αυτή ήρθε να επιβεβαιώσει τις πληροφορίες για την πολυαναμενόμενη συνάντηση, η οποία ωστόσο διεξάγεται με χαμηλές προσδοκίες. Το ενδιαφέρον πυροδότησε επιπλέον η πληροφορία που μετέδωσε το BBC την Πέμπτη, σύμφωνα με την οποία, σε περίπτωση που υπάρξει ουσιαστική πρόοδος στις συνομιλίες, ο Ντόναλντ Τραμπ ενδέχεται να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη. Η πιθανή άφιξη του προέδρου των ΗΠΑ προσθέτει μια νέα, απρόβλεπτη διάσταση στο ήδη περίπλοκο σκηνικό, δίνοντας αέρα φημών για έναν πιθανό ρόλο-έκπληξη του Τραμπ στην ειρηνευτική διαδικασία. Ωστόσο, τίποτα δεν είναι δεδομένο, καθώς όλα εξαρτώνται από το αν οι σημερινές συνομιλίες θα καταφέρουν να ξεφύγουν από το τέλμα και να δείξουν έστω και την παραμικρή ένδειξη προόδου.
Από το Κατάρ όπου βρέθηκε χθες, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε πως εξακολουθεί να ελπίζει σε μια κίνηση από τη Μόσχα και το Κίεβο για τον τερματισμό του πολέμου, τονίζοντας πως «ο πόλεμος πρέπει να σταματήσει». Σε δηλώσεις του σε δημοσιογράφους, ο Τραμπ ανέφερε χαρακτηριστικά: «Θα θέλαμε να δούμε τον πόλεμο να τελειώνει και νομίζω ότι έχουμε την ευκαιρία να το κάνουμε», αφήνοντας αιχμές πως ενδεχομένως να διαδραματίσει ρόλο στις εξελίξεις.
Όταν ρωτήθηκε για την απουσία του Βλαντίμιρ Πούτιν από τις συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη, απάντησε με τον γνώριμο κοφτό και αινιγματικό του τόνο: «Γιατί να πάει αν δεν πάω εγώ;». Ο ίδιος πρόσθεσε: «Δεν πίστευα ότι θα ήταν δυνατό για τον Πούτιν να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη αν δεν ήμουν εγώ εκεί», φανερώνοντας την πεποίθησή του πως ο δικός του ρόλος είναι καταλυτικός για την έναρξη ουσιαστικού διαλόγου. Μάλιστα, ξεκαθάρισε πως, κατά την άποψή του, δεν πρόκειται να υπάρξει καμία ουσιαστική εξέλιξη στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία αν δεν υπάρξει απευθείας συνάντηση μεταξύ του ίδιου και του Ρώσου προέδρου. Οι δηλώσεις Τραμπ αναμένεται να πυροδοτήσουν νέες συζητήσεις σχετικά με τον ρόλο των ΗΠΑ στη διαμεσολάβηση και την προοπτική εμπλοκής –και εν δυνάμει – προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών σε μια υπό διαμόρφωση συμφωνία.
Μέσα σε ένα κλίμα θολό και γεμάτο αβεβαιότητες για την πραγματοποίηση και την έκβαση των απευθείας συνομιλιών Ρωσίας-Ουκρανίας στην Κωνσταντινούπολη, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ επέλεξε να κρατήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας απρόσμενης παρέμβασής του στο προσκήνιο. Αν και κορυφαίοι Αμερικανοί αξιωματούχοι έσπευσαν να διαψεύσουν οποιοδήποτε σχεδιασμό για επίσκεψη στην Τουρκία, ο ίδιος ο Τραμπ με δηλώσεις του το βράδυ της Πέμπτης 15 Μαΐου υπαινίχθηκε ότι ένα ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη παραμένει στο τραπέζι.
Κατά την υπογραφή του βιβλίου επισκεπτών στο παλάτι του Άμπου Ντάμπι, στο πλαίσιο της περιοδείας του στις χώρες του Κόλπου, ο Αμερικανός πρόεδρος ανέφερε: «Θα φύγουμε αύριο, όπως ξέρετε. Σχεδόν, με άγνωστο προορισμό. Επειδή θα κάνουν εκκλήσεις: Μπορείτε να έρθετε εδώ; Μπορείτε να έρθετε; Αλλά πιθανότατα θα επιστρέψουμε στην Ουάσινγκτον αύριο». Νωρίτερα την ίδια μέρα είχε ήδη αφήσει να εννοηθεί ότι εξετάζει το ενδεχόμενο να κάνει μια στάση στην Κωνσταντινούπολη, σε περίπτωση που υπάρξει κίνηση στο μέτωπο των συνομιλιών για την Ουκρανία.
Η στάση του Τραμπ, αμφίσημη αλλά υπολογισμένη, προσθέτει έναν επιπλέον παράγοντα αβεβαιότητας στις ήδη εύθραυστες διπλωματικές ισορροπίες. Είτε πρόκειται για διπλωματική πίεση είτε για προσεκτικό πολιτικό παιχνίδι ενόψει των εξελίξεων, το ενδεχόμενο της φυσικής του παρουσίας στην Κωνσταντινούπολη λειτουργεί σαν μοχλός επιρροής που κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει — πόσο μάλλον οι εμπλεκόμενες πλευρές.
Το μεγάλο ερώτημα που αιωρείται ενόψει των σημερινών συνομιλιών στην Κωνσταντινούπολη είναι αν η Μόσχα θα αποδεχθεί την αμερικανική πρόταση για κατάπαυση του πυρός διάρκειας 30 ημερών, χωρίς όρους, σε όλα τα μέτωπα. Η πρόταση αυτή έχει κατατεθεί εδώ και καιρό προς τον Βλαντιμίρ Πούτιν, αλλά η ρωσική ηγεσία δεν έχει δώσει σαφή απάντηση, αφήνοντας την έκβαση ανοιχτή και το πολιτικό θερμόμετρο στα ύψη.
Η σκιά της πρώτης αποτυχημένης απόπειρας στην Κωνσταντινούπολη την άνοιξη του 2022 πλανάται βαριά πάνω από τη νέα αυτή προσπάθεια. Όσοι θυμούνται τις διαβουλεύσεις εκείνης της περιόδου παραμένουν επιφυλακτικοί, αν όχι απαισιόδοξοι, για το ενδεχόμενο ουσιαστικής προόδου αυτή τη φορά. Οι τότε συνομιλίες κατέρρευσαν μέσα σε λίγες εβδομάδες, αφήνοντας πίσω μόνο προσδοκίες και αδιέξοδα.
Την Πέμπτη, ο επικεφαλής της ρωσικής αντιπροσωπείας, Βλαντιμίρ Μεντίνσκι, επανεμφανίστηκε στο προσκήνιο, τονίζοντας πως ο στόχος της Μόσχας είναι μια μακροχρόνια ειρήνη με το Κίεβο, μέσω της αναζήτησης κοινού εδάφους και της εξάλειψης των βασικών αιτίων της σύγκρουσης. Ο ίδιος υπενθύμισε πως είχε ηγηθεί των συνομιλιών το 2022, οι οποίες όμως, όπως παραδέχτηκε, δεν απέδωσαν. Κατά δήλωσή του, η Ρωσία βλέπει τις σημερινές συνομιλίες ως συνέχεια εκείνων των διμερών διαπραγματεύσεων, αναγνωρίζοντας εμμέσως την αποτυχία του πρώτου γύρου αλλά αφήνοντας περιθώρια για μια ενδεχόμενη επανεκκίνηση.
Το τοπίο παραμένει ρευστό και η διπλωματική προσπάθεια βαδίζει σε λεπτό πάγο, με τα βλέμματα στραμμένα στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και την Ουάσινγκτον, που πιέζει για άμεση αποκλιμάκωση. Αν η Μόσχα αποδεχτεί την πρόταση για προσωρινή εκεχειρία, ίσως ανοίξει ένα παράθυρο συνεννόησης. Αν όχι, όλα δείχνουν ότι ο φαύλος κύκλος θα συνεχιστεί.
Η ρωσική αντιπροσωπεία προσέρχεται στις σημερινές συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη με εμφανή πρόθεση να παρουσιάσει τις διαπραγματεύσεις ως συνέχεια της ειρηνευτικής διαδικασίας που ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια στην ίδια πόλη. «Θεωρούμε αυτές τις διαπραγματεύσεις ως συνέχεια της ειρηνευτικής διαδικασίας της Κωνσταντινούπολης», δήλωσε ο Βλαντιμίρ Μεντίνσκι, επικεφαλής της ρωσικής αποστολής, τονίζοντας ότι υπάρχει ετοιμότητα για «εποικοδομητικές συζητήσεις, αναζήτηση πιθανών λύσεων και σημείων σύγκλισης».
Η ρητορική της Μόσχας εμφανίζεται ήπια σε τόνο, αλλά δεν παύει να προκαλεί δυσπιστία στο Κίεβο, το οποίο θυμάται καλά ότι οι όροι που του είχαν προσφερθεί το 2022 ισοδυναμούσαν, κατά δική του εκτίμηση, με συνθηκολόγηση. Για τους Ουκρανούς, η διαπραγματευτική βάση της Ρωσίας παραμένει προβληματική και ουσιαστικά αδιάλλακτη, παρά τα όποια λεκτικά ανοίγματα περί «κοινής βάσης».
Ο Μεντίνσκι επανέλαβε την πρόθεση της Ρωσίας να επιδιώξει «μακροπρόθεσμη ειρήνη» μέσω της εξάλειψης των βαθύτερων αιτιών της σύγκρουσης, μια διατύπωση που από μόνη της αφήνει περιθώρια ερμηνείας και ανησυχίας για νέες απαιτήσεις ή μονομερείς όρους.
Η ιστορική αναδρομή προσθέτει βάρος στο παρόν. Λίγες μόλις μέρες μετά την πλήρους κλίμακας ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, Ρωσία και Ουκρανία είχαν ξεκινήσει συνομιλίες στη Λευκορωσία, οι οποίες αργότερα μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Τότε εξετάστηκε ένα προσχέδιο συμφωνίας που έμεινε γνωστό ως το «Ανακοινωθέν της Κωνσταντινούπολης» — ένα κείμενο που καθόριζε τους βασικούς άξονες μιας ενδεχόμενης διευθέτησης, αλλά δεν προχώρησε ποτέ.
Η σημερινή επανεκκίνηση μοιάζει περισσότερο με ανακύκλωση παλιών προσπαθειών παρά με ένα πραγματικό νέο ξεκίνημα. Το έδαφος είναι ήδη σπαρμένο με αποτυχίες, και κάθε βήμα μοιάζει με πορεία σε ναρκοπέδιο. Ωστόσο, όσο ο πόλεμος συνεχίζεται, η ανάγκη για διάλογο παραμένει υπαρκτή – όσο αδύναμη κι αν είναι η ελπίδα.
Παρότι οι απευθείας συνομιλίες Ρωσίας και Ουκρανίας του 2022 διακόπηκαν τον Μάιο εκείνης της χρονιάς χωρίς αποτέλεσμα, η Μόσχα συνεχίζει να θεωρεί το τότε προσχέδιο –γνωστό ως «Ανακοινωθέν της Κωνσταντινούπολης»– ως βάση για μια ενδεχόμενη ειρηνευτική διευθέτηση. Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα επαναφέρει το κείμενο αυτό στον δημόσιο διάλογο, αφήνοντας να εννοηθεί ότι το θεωρούν ακόμη «ενεργό» ως σημείο αναφοράς και διαπραγμάτευσης.
Σε αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε και ο Στιβ Γουίτκοφ, απεσταλμένος του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος αναφέρθηκε και εκείνος στο προσχέδιο του 2022 ως πιθανό οδηγό για μια μελλοντική ειρηνευτική συμφωνία. Η αναφορά του Γουίτκοφ δεν έγινε τυχαία· εντάσσεται στο πλαίσιο των υπαινιγμών Τραμπ για πιθανή προσωπική εμπλοκή του στη διαδικασία, εφόσον υπάρξουν οι προϋποθέσεις.
Η επαναφορά του συγκεκριμένου πλαισίου ενισχύει την εντύπωση ότι ο σημερινός γύρος συνομιλιών δεν ξεκινά από το μηδέν, αλλά επιχειρεί να ξαναπιάσει το νήμα από εκεί που κόπηκε. Το ζητούμενο παραμένει αν η ουκρανική πλευρά, που είχε τότε απορρίψει το κείμενο χαρακτηρίζοντάς το απαράδεκτο, θα δεχθεί σήμερα έστω και να το συζητήσει. Σε κάθε περίπτωση, η πιθανή χρήση του Ανακοινωθέντος ως σημείο εκκίνησης θέτει το ερώτημα: επιστροφή σε μια δοκιμασμένη αλλά αποτυχημένη φόρμουλα ή τελευταία ευκαιρία για συμφωνία με ρεαλιστική βάση;
Το προσχέδιο συμφωνίας του 2022, αντίγραφο του οποίου έχει δει το Reuters, επιστρέφει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ως πιθανή βάση για ειρηνευτική διευθέτηση. Σύμφωνα με το έγγραφο, η Ουκρανία καλούνταν να αποδεχθεί μόνιμη ουδετερότητα, με αντάλλαγμα διεθνείς εγγυήσεις ασφαλείας από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ —Ηνωμένο Βασίλειο, Κίνα, Γαλλία, Ρωσία και Ηνωμένες Πολιτείες— καθώς και από χώρες όπως η Λευκορωσία, ο Καναδάς, η Γερμανία, το Ισραήλ, η Πολωνία και η Τουρκία. Το σχέδιο εκείνο δεν προχώρησε ποτέ, αλλά φαίνεται ότι επανέρχεται ως πλαίσιο αναφοράς.
Ο επικεφαλής της ρωσικής αντιπροσωπείας, Βλαντιμίρ Μεντίνσκι, εμφανίστηκε διαλλακτικός δηλώνοντας σε ρωσικό τηλεοπτικό σταθμό πως «είμαστε έτοιμοι να εργαστούμε, να επαναλάβουμε τις διαπραγματεύσεις της Κωνσταντινούπολης. Είμαστε έτοιμοι να κάνουμε πιθανούς συμβιβασμούς και να τους συζητήσουμε». Οι δηλώσεις του εκλαμβάνονται ως προσπάθεια της Μόσχας να δείξει διάθεση για ελιγμούς, τουλάχιστον σε επίπεδο εικόνας, προκειμένου να επαναφέρει στο τραπέζι τις αρχικές προτάσεις.
Από την άλλη πλευρά, ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ξεκαθάρισε από την Άγκυρα ότι δεν θα συμμετάσχει προσωπικά στις συνομιλίες, αλλά θα στείλει αντιπροσωπεία υπό τον υπουργό Άμυνας Ρουστέμ Ουμέροφ στην Κωνσταντινούπολη. Αν και η απουσία του Ζελένσκι υποδηλώνει επιφυλακτικότητα ως προς τις προθέσεις της Μόσχας, η αποστολή υψηλόβαθμης ουκρανικής αντιπροσωπείας δείχνει ότι το Κίεβο αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο ουσιαστικού διαλόγου — έστω κι αν θεωρεί τις θέσεις του 2022 «απαράδεκτες» και μονόπλευρες.
Με τη ρωσική πλευρά να μιλά για «πιθανούς συμβιβασμούς» και τους Αμερικανούς να επαναφέρουν το ίδιο πλαίσιο ως πιθανό οδηγό, οι σημερινές συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη μοιάζουν περισσότερο με επανάληψη ενός ημιτελούς έργου. Το ερώτημα είναι αν αυτή τη φορά οι ηθοποιοί θα ακολουθήσουν διαφορετικό σενάριο ή αν το φινάλε είναι ήδη γραμμένο.
