Ο ρόλος της Ελλάδας στο σύγχρονο ρευστό γεωπολιτικό σκηνικό
Σε μια εποχή όπου η παγκόσμια γεωπολιτική βρίσκεται σε διαρκή αναβρασμό, η Ελλάδα προσπαθεί να διαμορφώσει μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική που να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της συγκυρίας. Η αστάθεια στην Ανατολική Μεσόγειο, οι αμφίρροπες ισορροπίες εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η ανασύνθεση των διεθνών συμμαχιών διαμορφώνουν ένα περιβάλλον υψηλής αβεβαιότητας, στο οποίο η Αθήνα προσπαθεί να τοποθετηθεί όχι απλώς ως παρατηρητής, αλλά ως ενεργός παίκτης.
Η ελληνική εξωτερική πολιτική, το τελευταίο διάστημα, κινείται σε διαφορετικές κατευθύνσεις: από τη μία πλευρά, ενισχύει τους δεσμούς με βασικούς εταίρους στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, επιδιώκοντας να καταστήσει σαφή την προσήλωσή της σε μια κοινή στρατηγική γραμμή. Από την άλλη, επιχειρεί διακριτικές αλλά ουσιαστικές παρεμβάσεις στην περιφέρεια, αναζητώντας ισχυρότερη παρουσία και λόγο σε εξελίξεις που αφορούν τα κυριαρχικά της συμφέροντα.
Ένας από τους κεντρικούς άξονες αυτής της προσπάθειας είναι η προβολή της Ελλάδας ως σταθεροποιητικού παράγοντα και διαμετακομιστικού κόμβου στον ενεργειακό χάρτη της περιοχής. Μέσα σε ένα παγκόσμιο σκηνικό που μετασχηματίζεται, η χώρα επιχειρεί να μετατρέψει τη γεωγραφική της θέση σε γεωπολιτικό πλεονέκτημα: επενδύοντας σε στρατηγικές συνεργασίες, ενδυναμώνοντας την αμυντική της θωράκιση και επαναδιατυπώνοντας τη θέση της ως αξιόπιστου συμμάχου στο διεθνές σύστημα.
Οι συναντήσεις της ελληνικής ηγεσίας με ξένους ηγέτες και η συμμετοχή σε διεθνή φόρα υποδηλώνουν μια σταθερή επιδίωξη της Αθήνας να διατηρήσει διαπραγματευτική παρουσία σε κρίσιμα μέτωπα. Παρ’ όλα αυτά, ανακύπτουν εύλογα ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσο η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να επηρεάζει ουσιαστικά τις εξελίξεις ή αν περιορίζεται σε μια περισσότερο συμβολική παρουσία, χωρίς πραγματική επιρροή στους συσχετισμούς ισχύος.
Μια αναλυτική αποδόμηση του διπλωματικού αφηγήματος
Η φαινομενικά ουδέτερη παρουσίαση της «ελληνικής διπλωματίας» σε ένα περιβάλλον «διεθνών αναταράξεων» ενέχει όρους που χρήζουν κριτικής αποσάθρωσης. Η επιλογή των λέξεων που συνοδεύουν τον δημόσιο λόγο περί εξωτερικής πολιτικής δεν είναι αθώα – λειτουργεί συχνά ως εργαλείο κατασκευής συναινέσεων.
Η έννοια των “αναταράξεων” Ο όρος υπονοεί ένα φυσικό, σχεδόν αυτονόητο φαινόμενο, αποσιωπώντας τους υπαίτιους: στρατιωτικές επεμβάσεις, οικονομικές πιέσεις, καθεστωτικές ανατροπές. Η επιλογή του λεκτικού σχήματος λειτουργεί ως συγκάλυψη της επιθετικής πολιτικής ισχυρών δρώντων που διαμορφώνουν το περιβάλλον αβεβαιότητας προς όφελός τους.
Η “ελληνική διπλωματία” ως μονολιθικός φορέας Η χρήση του όρου προϋποθέτει τη συνοχή και τη στρατηγική συνέπεια ενός θεσμικού μηχανισμού. Όμως, η ελληνική εξωτερική πολιτική συχνά χαρακτηρίζεται από αποσπασματικότητα, κυβερνητικό συγκεντρωτισμό και έλλειψη μακροπρόθεσμου σχεδίου. Αντί για στρατηγικό βάθος, παρατηρείται μια έντονη τάση για επικοινωνιακή διαχείριση των διεθνών σχέσεων.
Η “Αθήνα” ως υποκείμενο των γεωπολιτικών κινήσεων Η προσωποποίηση της εξωτερικής πολιτικής στο πρόσωπο της πρωτεύουσας –συχνά δηλωτική του εκάστοτε κυβερνητικού επιτελείου– αποκρύπτει τις θεσμικές αντιφάσεις και τις εξωγενείς πιέσεις που διαμορφώνουν την κατεύθυνση των επιλογών. Επίσης, ενισχύει την ψευδαίσθηση ελέγχου και πρωτοβουλίας, ενώ στην πράξη παρατηρείται έντονος ετεροκαθορισμός από συμμάχους και υπερδυνάμεις.
Το “προσκήνιο” ως επιφάνεια της εξωτερικής παρουσίας Η εικόνα της Ελλάδας στο διεθνές στερέωμα, αν και ενίοτε εντυπωσιακή σε συμβολικό επίπεδο, συχνά δεν συνοδεύεται από ουσιαστική διαπραγματευτική βαρύτητα. Η συμμετοχή σε διασκέψεις ή η παρουσία σε συναντήσεις κορυφής δεν μεταφράζεται πάντα σε πολιτική επιρροή ή κατοχύρωση εθνικών θέσεων.
Η εικόνα μιας Ελλάδας που δρα, παρεμβαίνει και καθορίζει μοιάζει περισσότερο με επιθυμία παρά με αποτύπωση της πραγματικότητας. Η απουσία μακρόπνοου στρατηγικού σχεδίου, οι επιλεκτικές προσαρμογές στις επιθυμίες ισχυρών συμμάχων και η επιμονή σε μια ρητορική αυτοπροβολής ενδέχεται να θολώνουν την ουσία των διεθνών επιλογών της χώρας.
Αντί για ενεργή χάραξη πολιτικής, συχνά διαπιστώνεται διαχείριση αναγκών. Αντί για γεωπολιτικό όραμα, επικρατεί η αποφυγή ρίσκου. Η πρόκληση για την ελληνική διπλωματία δεν είναι απλώς η συμμετοχή σε διεθνείς διεργασίες, αλλά η ικανότητα να διαμορφώνει εξελίξεις με γνώμονα τα εθνικά συμφέροντα, πέρα από επικοινωνιακές αφηγήσεις και χωρίς αυταπάτες ισχύος.
