Υγεία

5 Οκτωβρίου 2025

Εγκεφαλικό επεισόδιο: Μια πάθηση που χτυπά κάθε 40 δευτερόλεπτα με διαρκείς επιπτώσεις

Κάθε 40 δευτερόλεπτα, κάποιος στις Ηνωμένες Πολιτείες παθαίνει εγκεφαλικό. Η πάθηση είναι η πέμπτη συχνότερη αιτία θανάτου στη χώρα και μία από τις κύριες αιτίες μακροχρόνιας αναπηρίας. Δεν είναι μόνο μια αιφνίδια ιατρική κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αλλά και ένα χρόνιο νόσημα με επίμονα κατάλοιπα και υψηλό κίνδυνο υποτροπής.

Αν και το εγκεφαλικό δεν «θεραπεύεται» με την έννοια της αναστροφής της εγκεφαλικής βλάβης, είναι ιδιαίτερα αντιμετωπίσιμο. Ακόμη σημαντικότερο, σε μεγάλο βαθμό προλαμβάνεται, καθώς πάνω από το 80% των εγκεφαλικών μπορούν να αποφευχθούν.

Ποιοι είναι οι τύποι εγκεφαλικού και ποιες οι αιτίες τους;

Η αιτία του εγκεφαλικού διαφέρει ανάλογα με τον τύπο. Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι: ισχαιμικό και αιμορραγικό.

1. Ισχαιμικά εγκεφαλικά

Τα ισχαιμικά εγκεφαλικά, περίπου το 87% όλων των επεισοδίων, συμβαίνουν όταν εμποδίζεται η ροή αίματος και οξυγόνου προς τα εγκεφαλικά κύτταρα. Ο αποκλεισμός οφείλεται συνήθως σε θρόμβο ή σε συσσώρευση πλάκας (αθηροσκλήρωση) στις αρτηρίες.

Η αθηροσκλήρωση είναι μείζων αιτία ισχαιμικού εγκεφαλικού: η πλάκα σκληραίνει και στενεύει τις αρτηρίες, περιορίζοντας τη ροή αίματος στον εγκέφαλο και στον τράχηλο (νόσος καρωτίδων). Η ρήξη πλάκας μπορεί να προκαλέσει θρόμβους που φράσσουν τη ροή. Η χρόνια φλεγμονή επίσης βλάπτει τα αγγεία, προάγει την αθηροσκλήρωση και επιδεινώνει την εγκεφαλική βλάβη μετά από εγκεφαλικό.

Σπανίως, υποκείμενα νοσήματα, όπως όγκοι, λοιμώξεις ή εγκεφαλικό οίδημα από τραύμα/νόσηση, μπορεί να μειώσουν την αρτηριακή πίεση και τη ροή αίματος προς τον εγκέφαλο, πυροδοτώντας ισχαιμικό επεισόδιο.

2. Αιμορραγικά εγκεφαλικά

Αιμορραγικό εγκεφαλικό συμβαίνει όταν ένα αγγείο μέσα ή πάνω στον εγκέφαλο σπάει, προκαλώντας αιμορραγία, οίδημα και αυξημένη πίεση που βλάπτουν τα εγκεφαλικά κύτταρα.

Κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται με ανωμαλίες αρτηριών που αυξάνουν αργότερα τον κίνδυνο εγκεφαλικού· σε αυτές τις περιπτώσεις το εγκεφαλικό μπορεί να είναι είτε ισχαιμικό είτε αιμορραγικό.

Πολλοί παράγοντες κινδύνου συνδέονται με τα εγκεφαλικά, όμως περίπου 82%–90% σχετίζονται με παράγοντες που συχνά μπορούν να ελεγχθούν.

Ελεγχόμενοι παράγοντες κινδύνου

Χρήση ουσιών:

Το κάπνισμα είναι κορυφαίος προλήψιμος παράγοντας κινδύνου (βλάπτει καρδιά/αγγεία). Και ο παθητικός καπνός έχει παρόμοια επίδραση.
Υπερβολικό αλκοόλ αυξάνει την πίεση και τα τριγλυκερίδια, σκληραίνοντας τις αρτηρίες. Ο κίνδυνος είναι υψηλός με ≥7 ποτά/εβδομάδα.
Ορισμένα ναρκωτικά (αμφεταμίνες, κοκαΐνη, κάνναβη) αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο. Η ενδοφλέβια χρήση αυξάνει πολύ τον κίνδυνο μέσω θρόμβων που ταξιδεύουν στον εγκέφαλο.

Συνήθειες ζωής:

Έλλειψη άσκησης → παχυσαρκία, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, διαβήτης.
Διατροφή πλούσια σε trans λιπαρά/θερμίδες έχει παρόμοιους κινδύνους. Τα αναψυκτικά σχετίζονται με σημαντικά υψηλότερο κίνδυνο.
Πολύ λίγος ή πολύς ύπνος αυξάνει τον κίνδυνο μέσω υπέρτασης, φλεγμονής και υποκείμενων παθήσεων (καρδιαγγειακά, διαβήτης).

Ιατρικές καταστάσεις:

Καρδιακές/αιματολογικές διαταραχές (κολπική μαρμαρυγή, δρεπανοκυτταρική αναιμία) προδιαθέτουν σε θρόμβους → ισχαιμικά επεισόδια.
Ανευρύσματα, αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες και υπέρταση αυξάνουν τον κίνδυνο αιμορραγικού.
Δυσλιπιδαιμία προάγει πλάκες → αυξημένο ισχαιμικό κίνδυνο.
Διαταραχές ύπνου (π.χ. αποφρακτική υπνική άπνοια) αυξάνουν τον κίνδυνο.

Ψυχική υγεία/στρες:
Άγχος, κατάθλιψη, χρόνιο στρες, πολλές ώρες εργασίας, κοινωνική απομόνωση αυξάνουν τον κίνδυνο μέσω πίεσης, φλεγμονής, διαταραχής ύπνου και ανθυγιεινών συνηθειών.

Ορμονικές θεραπείες:
Αντισυλληπτικά από το στόμα και Θεραπεία Ορμονικής Υποκατάστασης αυξάνουν τον κίνδυνο (ιδίως τα οιστρογόνα επηρεάζουν την πήξη).

Φάρμακα:
Αντιπηκτικά, αντιαιμοπεταλιακά, ΜΣΑΦ και ορισμένα αντικαταθλιπτικά μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο αιμορραγίας ή την πίεση.

Ατμοσφαιρική ρύπανση:
Βραχεία/μακρά έκθεση σε αιωρούμενα σωματίδια αυξάνει τον ισχαιμικό κίνδυνο (φλεγμονή, οξειδωτικό στρες, δυσλειτουργία αγγείων).

Μικροπλαστικά:
Μικροπλαστικά με τοξίνες έχουν βρεθεί στις περισσότερες πλάκες καρωτίδων· μελέτη 2024 συνέδεσε την παρουσία τους με 4,5 φορές υψηλότερο κίνδυνο εγκεφαλικού.

Παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο (TIA):
Σύντομη διακοπή ροής αίματος σε τμήμα του εγκεφάλου.

Λοίμωξη COVID-19:
Μελέτη 2020 έδειξε ισχυρή σύνδεση με ισχαιμικά. Τα εμβόλια mRNA δεν θεωρούνται καθιερωμένος παράγοντας κινδύνου, αλλά μελέτη 2024 βρήκε πιθανή συσχέτιση, ιδίως ≥45 ετών, με αναφορές εγκεφαλικών περίπου 8 φορές συχνότερες από το αναμενόμενο μετά τον εμβολιασμό.

Μη ελεγχόμενοι παράγοντες κινδύνου

Φύλο και ηλικία:
Οι άνδρες παθαίνουν συχνότερα εγκεφαλικό, αλλά οι γυναίκες έχουν υψηλότερη θνητότητα όταν συμβεί. Η εγκυμοσύνη και η εμμηνόπαυση αυξάνουν τον κίνδυνο λόγω ορμονών. Ο κίνδυνος διπλασιάζεται περίπου ανά δεκαετία μετά τα 55, αλλά εγκεφαλικά μπορεί να συμβούν σε οποιαδήποτε ηλικία (ακόμη και σε βρέφη <1 έτους).

Γενετική/οικογενειακό ιστορικό:
Κληρονομικές διαταραχές πήξης (π.χ. Παράγοντας V Leiden) ή αγγειακές παθήσεις (CADASIL) αυξάνουν τον κίνδυνο.

Φυλή/εθνικότητα:
Αφροαμερικανοί έχουν σχεδόν διπλάσιο κίνδυνο πρώτου εγκεφαλικού από λευκούς. Υψηλότερος κίνδυνος και σε Ισπανόφωνους και αυτόχθονες/Αλασκιανούς, με μεγαλύτερη θνητότητα.

Ομάδα αίματος AB:
Περίπου 24% υψηλότερος κίνδυνος ισχαιμικού σε σχέση με ομάδα O (μετα-ανάλυση 2023).

Όταν συνυπάρχουν πολλοί παράγοντες κινδύνου, η συνολική επίδραση ενισχύεται πολλαπλασιαστικά.

Ποια είναι τα συμπτώματα και τα πρώιμα σημάδια;

Τα συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται αιφνίδια και είναι πιο έντονα στην αρχή. Μπορεί να έρχονται/φεύγουν ή να επιδεινώνονται σταδιακά· μερικές φορές το άτομο δεν αντιλαμβάνεται ότι υπέστη εγκεφαλικό. Κάθε περιοχή του εγκεφάλου ελέγχει συγκεκριμένες λειτουργίες, άρα ο αποκλεισμός ροής σε συγκεκριμένη περιοχή προκαλεί αντίστοιχα εστιακά συμπτώματα (κίνηση, αίσθηση κ.λπ.). Συχνά προσβάλλεται το ένα ημισφαίριο και τα συμπτώματα εμφανίζονται στην αντίθετη πλευρά του σώματος (οι νευρικές οδοί διασταυρώνονται), εκτός εγκεφαλικού στελέχους.

TIA: παρόμοια συμπτώματα με το εγκεφαλικό αλλά διαρκούν λεπτά–ώρες, χωρίς μόνιμη βλάβη/έμφρακτο στις εικόνες. Είναι σοβαρό προειδοποιητικό σήμα — ζητήστε άμεσα ιατρική βοήθεια ακόμη κι αν υποχωρήσουν.

Η μέθοδος F.A.S.T.

Face drooping — πτώση/ασυμμετρία προσώπου
Arm weakness — αδυναμία χεριού
Speech difficulty — δυσκολία/δυσάρθρωση
Time — τηλεφωνήστε άμεσα στο 166/112

Άλλα κοινά προειδοποιητικά σημάδια

Μούδιασμα/αδυναμία/παράλυση στη μία πλευρά
Σύγχυση ή μειωμένη εγρήγορση
Δυσκολία στην ομιλία ή «μπερδεμένη» ομιλία
Διαταραχές όρασης στο ένα ή και στα δύο μάτια
Δυσκολία στο βάδισμα/αστάθεια
Ζάλη, ίλιγγος, απώλεια ισορροπίας
Δυσφαγία
Απώλεια μνήμης

Συμπτώματα συχνότερα στις γυναίκες:
Πόνος σε πρόσωπο/χέρι/πόδι, λόξυγκας ή ναυτία, θωρακικός πόνος ή αρρυθμία, δύσπνοια.

Σε αιμορραγικό εγκεφαλικό μπορεί επίσης να εμφανιστούν:
Απώλεια συνείδησης, επιληπτικές κρίσεις, φωτοφοβία, αυχενική δυσκαμψία/πόνος, πολύ έντονος πονοκέφαλος χωρίς προφανή αιτία, τρόμος χεριών.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Τα συμπτώματα από μόνα τους δεν επιβεβαιώνουν τη διάγνωση. Στα νοσοκομεία γίνονται νευρολογική εξέταση και κλίμακες (π.χ. NIHSS) για βαρύτητα/αναπηρία.

Απεικονιστικές εξετάσεις (κρίσιμες):

Αξονική (CT): αποκλείει αιμορραγία, δείχνει μεγάλες βλάβες μετά ~3 ώρες.
Μαγνητική (MRI-DWI): ανιχνεύει ισχαιμικά νωρίτερα από CT.
Αγγειογραφία καθετήρα: δείχνει έκταση αποφράξεων.
Υπέρηχος Doppler: ταχύτητες ροής σε μεγάλα αγγεία/στένωση-απόφραξη καρωτίδων.
Υπερηχογράφημα καρδιάς (ECHO): ανίχνευση καρδιακών θρόμβων.

Άλλες εξετάσεις:
Εξετάσεις αίματος (αιμοπετάλια, σάκχαρο, χρόνοι πήξης, ηπατο/νεφρική λειτουργία), καρδιολογική παρακολούθηση (Holter), οσφυονωτιαία παρακέντηση (μικρές αιμορραγίες μη ορατές στην CT).

Τεχνητή νοημοσύνη: Το Brainomix 360 Stroke αναλύει σε πραγματικό χρόνο CT, επιταχύνοντας αποφάσεις. Μελέτες δείχνουν τριπλασιασμό της λειτουργικής ανεξαρτησίας (από 16% σε 48%).

Ποιες είναι οι θεραπείες;

Είναι επείγον περιστατικό — απαιτείται άμεση αντιμετώπιση. Η φροντίδα εξαρτάται από την αιτία, αλλά προτεραιότητες είναι: αποκατάσταση ροής, έλεγχος αιμορραγίας, σταθεροποίηση ζωτικών, πρόληψη περαιτέρω βλάβης.

1) Επείγοντα φάρμακα

Ισχαιμικό:

tPA (θρομβόλυση): διαλύει τον θρόμβο· πιο αποτελεσματικό εντός 3 ωρών από έναρξη.
Αντιθρομβωτικά/αντιαιμοπεταλιακά (ασπιρίνη, κλοπιδογρέλη) για αποφυγή επέκτασης/νέων θρόμβων.
Νευροπροστατευτικά για μείωση βλάβης από υποξία.
Ωσμωτικά διουρητικά (μαννιτόλη) για οίδημα/ενδοκράνια πίεση.

Αιμορραγικό:

Αντιυπερτασικά για μείωση πίεσης στα αγγεία.
Βιταμίνη Κ (όπου ενδείκνυται) για έλεγχο αιμορραγίας.
Υποστηρικτικά: έλεγχος οιδήματος, σακχάρου, πυρετού, σπασμών.

2) Επεμβατικές/χειρουργικές θεραπείες

Ισχαιμικό:

Θρομβεκτομή με καθετήρα από μηρό.
Ενδαρτηρεκτομή καρωτίδας (αφαίρεση πλάκας).
Κρανιοτομία για αποσυμπίεση/αφαίρεση θρόμβων/διόρθωση αιμορραγίας.

Αιμορραγικό:

Απολίνωση ανευρύσματος (clipping).
Εμβολισμός με coil.
Παροχέτευση εγκεφαλονωτιαίου υγρού/αιματωμάτων.
Αφαίρεση AVM (χειρουργικά ή με ακτινοβολία).
Μεταγγίσεις όπου απαιτούνται.
Κρανιοτομία για αποσυμπίεση.

3) Αποκατάσταση

Φυσικοθεραπεία: κινητικότητα, πρόληψη συσπάσεων/κατακλίσεων.
Εργοθεραπεία: καθημερινές δραστηριότητες (σίτιση, ένδυση, υγιεινή).
Λογοθεραπεία: ομιλία/κατανόηση.
Επαγγελματική αποκατάσταση: επιστροφή στην εργασία.
Ψυχοθεραπεία: διαχείριση κατάθλιψης/άγχους.

Νεότερες τεχνολογίες:

Neurolutions (νάρθηκας χεριού με ηλεκτρόδια εγκεφάλου).
Vivistim (διέγερση πνευμονογαστρικού κατά την αποκατάσταση για βελτίωση κίνησης άνω άκρου, με οφέλη ≥1 έτος).

4) Βελονισμός

Ευρέως χρησιμοποιούμενος στην Ασία για ανάρρωση· έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να προάγει νευρογένεση, βελτίωση ροής, αντι-απόπτωση, ρύθμιση νευροδιαβιβαστών, μνήμη/μάθηση. Μελέτες (2019–2022) συνδέουν τον βελονισμό με μειωμένες επιπλοκές/θνητότητα και βελτίωση γλωσσικών διαταραχών/νευρολογικής λειτουργίας.

5) Βότανα

Να γίνεται πάντα συνεννόηση με ιατρό λόγω αλληλεπιδράσεων:

Ginseng: αντιφλεγμονώδες/αντιοξειδωτικό (αποφυγή με αντιπηκτικά).
Astragalus: πιθανή προστασία αιματοεγκεφαλικού φραγμού.
Ashwagandha: αντιφλεγμονώδες, υποστήριξη μνήμης.
Gotu kola: μνήμη/γνωστική λειτουργία.
Ginkgo biloba: πιθανή ενίσχυση εγκεφαλικής λειτουργίας (όχι με αντιπηκτικά).
Δεντρολίβανο: αντιοξειδωτικό, πιθανή μείωση οιδήματος.

Φυσικoι τρόποι προσεγγίσεις

1) Υγιεινές συνήθειες

Διαχείριση παθήσεων και αλλαγές τρόπου ζωής:

Έλεγχος κολπικής μαρμαρυγής, διαβήτη, υπέρτασης, λιπιδίων.
Διακοπή καπνίσματος.
Περιορισμός αλκοόλ (έως 2 ποτά/εβδομάδα ή όπως συστήσει ο γιατρός).

2) «Γυμναστική» εγκεφάλου

Σταυρόλεξα, γρίφοι, επιτραπέζια, παιχνίδια μνήμης, χειροτεχνίες, παιχνίδια στρατηγικής.

3) Άσκηση

Αερόβια, ενδυνάμωση, ευλυγισία/ισορροπία: περπάτημα, ποδήλατο, ανυψώσεις ποδιών, ενδυνάμωση λαβής, διατάσεις εύρους κίνησης.
Στόχος: ~150’ μέτριας αερόβιας/εβδομάδα, εξατομικευμένα.

4) Νους-σώμα

Tai chi: ακόμη και καθιστό, βελτιώνει δύναμη άνω άκρου, ισορροπία, διάθεση, λειτουργικότητα.
Yoga: συμπληρωματικά με εργοθεραπεία, βελτιώνει σωματικό/ψυχικό ευ ζην.
Διαλογισμός: καθημερινός διαλογισμός αλλάζει σταδιακά δομές σχετικές με προσοχή/συναίσθημα/ευελιξία.

5) Διατροφή

Ψάρια: κάθε κατανάλωση μειώνει τον κίνδυνο ~12%, +2% ανά επιπλέον μερίδα/εβδ. Ψητά/φούρνου (π.χ. τόνος) μειώνουν ισχαιμικό ≥28%, τηγανητά >1/εβδ. αυξάνουν κατά 44%.
Σόγια: σε μελέτη (2009) γυναίκες με υψηλή κατανάλωση είχαν 77% χαμηλότερο ισχαιμικό κίνδυνο από όσες κατανάλωναν λιγότερη.
Λαχανικά/φρούτα/ολικής: υψηλή πρόσληψη → -21% συνολικού κινδύνου (λαχανικά -23%, φρούτα -14%). ≥3 μερίδες ολικής/ημέρα μειώνουν χοληστερόλη και τον κίνδυνο εγκεφαλικού/ΚΑΝ.

6) Συμπληρώματα

Βιταμίνες Β: υποστηρίζουν εγκεφαλική λειτουργία· ορισμένες μειώνουν ομοκυστεΐνη.
Βιταμίνη D: νευρομυϊκή/οστική υγεία· μικρή RCT έδειξε καλύτερη επιβίωση/λειτουργικότητα με D+ασβέστιο σε ισχαιμικούς με έλλειψη.
Βιταμίνες C & E: ενισχύουν αντιοξειδωτική ικανότητα σε οξέα ισχαιμικά.

7) Ψυχική υγεία

Ομάδες υποστήριξης, κατάλληλα φάρμακα/θεραπείες, στήριξη από οικογένεια/φίλους.

8) Μασάζ

Θεραπευτικό μασάζ ως συμπλήρωμα: μετα-ανάλυση 2021 για την Tuina έδειξε βελτίωση κινητικότητας και μείωση σπαστικότητας.

Πώς επηρεάζει ο τρόπος σκέψης (mindset);

Η στάση ζωής/ψυχική υγεία επηρεάζουν τον κίνδυνο και την ανάρρωση. Η αισιοδοξία σχετίζεται με χαμηλότερη θνητότητα και καλύτερη προσαρμογή. Αρνητικά συναισθήματα πυροδοτούν στρες (αυξημένοι σφυγμοί/πίεση). Η κατάθλιψη/άγχος συνδέονται με κάπνισμα, παχυσαρκία, υπέρταση, διαβήτη, καρδιαγγειακά — αυξάνοντας τον κίνδυνο και επιδεινώνοντας τα αποτελέσματα. Η καλή ψυχική υγεία/θετική στάση είναι σημαντικές για πρόληψη και αποκατάσταση.

Πώς μπορώ να προλάβω το εγκεφαλικό;

Μείωση ελεγχόμενων κινδύνων: κάπνισμα, υπερβολικό αλκοόλ, κακή διατροφή, αδράνεια, ακατάστατες νόσοι.
Διαχείριση χρόνιων παθήσεων: φάρμακα και αλλαγές τρόπου ζωής για υπέρταση, διαβήτη, κολπική μαρμαρυγή κ.ά.
Καρδιο-υγιεινή διατροφή: πολλές φυτικές ίνες, φρούτα/λαχανικά. Μεσογειακή δίαιτα: -22% ισχαιμικού κινδύνου. DASH (AHA/ASA): έμφαση σε φρούτα/λαχανικά/ολικής και χαμηλό νάτριο.
Διαχείριση στρες: άσκηση, διαλογισμός, συμβουλευτική.
Καθημερινό νήμα (flossing): μελέτη (Ιαν.) συνέδεσε το οδοντικό νήμα με -22% ισχαιμικού και -44% εγκεφαλικών από καρδιοεμβολή.

Πιθανές επιπλοκές εγκεφαλικού

Ένα εγκεφαλικό μπορεί να προκαλέσει μόνιμη βλάβη, μακροχρόνια αναπηρία ή θάνατο. Όταν επηρεάζεται μεγάλη περιοχή, μιλάμε για «μαζικό» εγκεφαλικό με σοβαρές επιπλοκές.

Σωματικές επιπλοκές: