Εγγυήσεις για την ουκρανία στο επίκεντρο

Οι εγγυήσεις ασφάλειας για την ουκρανία αναδεικνύονται σε κεντρικό διαπραγματευτικό ζήτημα, καθώς ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ επιχειρεί να μεσολαβήσει για μια ειρηνευτική συμφωνία που θα τερματίσει τον πόλεμο της Ρωσίας. Ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι επιμένει ότι οι ΗΠΑ και η ευρώπη οφείλουν να αναλάβουν δεσμεύσεις ικανές να αποτρέψουν νέα ρωσική επιθετικότητα, με τη μορφή αυτών των δεσμεύσεων να προδιαγράφει την αρχιτεκτονική ασφάλειας της ευρωπαϊκής ηπείρου για τις επόμενες δεκαετίες. το ιστορικό υπόβαθρο βαραίνει, καθώς το μνημόνιο της Βουδαπέστης του 1994 απέτυχε να αποτρέψει την παραβίαση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας, παρότι Ρωσία, ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο είχαν εγγυηθεί σεβασμό και αποχή από τη βία με αντάλλαγμα την αποπυρηνικοποίηση του Κιέβου, δέσμευση που η Ρωσία προσέβαλε με την εισβολή και την προσάρτηση της κριμαίας το 2014. Για το κιέβο το «χρυσό πρότυπο» παραμένει η ένταξη στο νατο και η προστασία του άρθρου 5, επιλογή που η μόσχα θεωρεί κόκκινη γραμμή, ενώ αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι ο Βλαντιμίρ Πουτιν θα μπορούσε να συζητήσει ρύθμιση «τύπου άρθρου 5», χωρίς το Κρεμλίνο να το επιβεβαιώνει δημοσίως.

Ο Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι προσδοκά από τις ευρωπαϊκές χώρες να σηκώσουν το μεγαλύτερο βάρος μιας τέτοιας διασφάλισης, με τις ΗΠΑ να συνδράμουν επικουρικά, την ώρα που οι ευρωπαίοι ηγέτες διερευνούν τι μπορούν να προσφέρουν και αναζητούν την αμερικανική στήριξη, ενώ η Ουκρανία συνεχίζει την πορεία περιφερειακής ολοκλήρωσης επιδιώκοντας την ένταξη στην ευρωπαϊκή ένωση. το άρθρο 5 της συνθήκης του βορείου ατλαντικού θεσπίζει δέσμευση συλλογικής άμυνας, προβλέποντας ότι ένοπλη επίθεση σε ένα μέλος θεωρείται επίθεση σε όλους, με κάθε χώρα να ενεργεί «όπως κρίνει απαραίτητο», χωρίς αυτόματη στρατιωτική εμπλοκή, ρήτρα που έχει επικληθεί μία φορά μετά τις επιθέσεις της 11ης σεπτεμβρίου 2001. η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ παραμένει επιδίωξη που κατοχυρώθηκε συνταγματικά το 2019, ωστόσο η συμμαχία μιλά για «αμετάκλητη πορεία» χωρίς χρονοδιάγραμμα, απαιτώντας ομοφωνία που σήμερα δεν υπάρχει, με Ουγγαρία και Σλοβακία να αντιτίθενται, τη Γερμανία να θέτει ως προϋπόθεση τον τερματισμό του πολέμου και τον Τραμπ να χαρακτηρίζει «αδύνατη» την ένταξη.

Ο Πουτιν αντιμάχεται σθεναρά τη διεύρυνση προς ανατολάς και έχει επικαλεστεί την ουδετερότητα της ουκρανίας ως αιτιολόγηση της πλήρους εισβολής του 2022, ενώ η μόσχα διατυπώνει κατά καιρούς ισχυρισμούς για καταρρίψεις ουκρανικών drones πάνω από ρωσικές περιφέρειες όπως το μπελγκορόντ, στοιχείο που υπενθυμίζει τη ρευστότητα της σύγκρουσης. στο τραπέζι βρίσκεται πρόταση «τύπου άρθρου 5» χωρίς τυπική ένταξη, όπως την περιέγραψε στις αρχές του 2025 η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι, με ταχείς συλλογικούς μηχανισμούς απόκρισης εντός 24 ωρών από κράτη που έχουν ήδη υπογράψει διμερείς συμφωνίες με την Ουκρανία, παρέχοντας άμεση και διαρκή αμυντική υποστήριξη, ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεων, οικονομική βοήθεια και κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Παράλληλα εξετάζεται το σκέλος της ευρωπαϊκής ένωσης, η οποία διαθέτει ρήτρα αμοιβαίας άμυνας στο άρθρο 42.7 της συνθήκης για την ευρωπαϊκή ένωση, με διατύπωση υποχρέωσης συνδρομής «με όλα τα μέσα», χωρίς όμως να επιβάλλει χρήση ένοπλης δύναμης και με ρήτρες που επιτρέπουν σε ουδέτερες χώρες να ανταποκρίνονται χωρίς παραβίαση της πολιτικής τους, ρήτρα που ενεργοποιήθηκε μία φορά από τη Γαλλία το 2015.

Καθώς η προοπτική ΝΑΤΟ απομακρύνεται, η ένταξη στην Ε.Ε. προβάλλει ως μακροπρόθεσμη ασπίδα, με την Ουκρανία να έχει καθεστώς υποψήφιας χώρας από το 2022 αλλά με την πορεία να συναντά πολιτικά εμπόδια όπως η αντίθεση της Ουγγαρίας. μια εναλλακτική είναι οι διμερείς συνθήκες αμοιβαίας άμυνας, με την πιθανότερα αποτρεπτική να είναι μια συμφωνία με τις ηπα, αν και αυτό θεωρείται απίθανο επί Τραμπ, υπόδειγμα της οποίας παραμένει η συνθήκη ΗΠΑ–Ιαπωνίας του 1951 που επέτρεψε την παρουσία αμερικανικών δυνάμεων με αντάλλαγμα ρητή δέσμευση άμυνας, συμφωνία που ο Τραμπ είχε επικρίνει το 2019 ως μονόπλευρη. στο πεδίο της επιχειρησιακής δέσμευσης, Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο ηγήθηκαν της δημιουργίας «συμμαχίας των προθύμων» περίπου τριάντα χωρών με σχέδια για μια πολυεθνική «δύναμη διαβεβαίωσης» που θα αναπτυχθεί ως ειρηνευτική αποστολή όταν παύσουν οι εχθροπραξίες, στηρίζοντας την ανασυγκρότηση και την επανεκκίνηση της οικονομικής δραστηριότητας, με περίπου δέκα χώρες έτοιμες να συνεισφέρουν δυνάμεις, ενώ ο Τραμπ αποκλείει αμερικανικά χερσαία στρατεύματα αλλά αφήνει ανοικτή την αεροπορική υποστήριξη.

Ολοένα και περισσότερο οι σύμμαχοι υπογραμμίζουν ότι ο ουκρανικός στρατός αποτελεί την κύρια ασπίδα της χώρας, με ΝΑΤΟ και εε να επενδύουν σε εκπαίδευση, εξοπλισμούς και βιομηχανική σύμπραξη, στοχεύοντας — όπως έχει περιγράψει η Ουρσουλα Φον Ντερ Λάιεν — στη μετατροπή της Ουκρανίας σε έναν «ατσάλινο σκαντζόχοιρο δύσπεπτο για εισβολείς». αβέβαιο παραμένει αν η ρωσία θα αποδεχθεί εγγυήσεις ασφάλειας, με τη μόνιμη απαίτηση της να έχει λόγο στις ρυθμίσεις και να συμμετέχει ενδεχομένως η Κίνα, κάτι που ο Ζελένσκι απορρίπτει, ενώ στο παρελθόν η Μόσχα είχε ζητήσει μηχανισμό εγγυητών με δικαίωμα βέτο στην παροχή βοήθειας προς το Κιέβο. Πέρα από τη γεωπολιτική βούληση, κρίσιμα εμπόδια είναι ο επιμερισμός του κόστους και η απουσία εκεχειρίας που θα κατέγραφε έστω προσωρινά τη γραμμή επαφής, καθώς χωρίς κατάπαυση του πυρός είναι δυσχερής κάθε στρατιωτικός σχεδιασμός για το «μετά», ενώ ο Τραμπ εμφανίζεται πρόθυμος να παρακάμψει την εκεχειρία και να επιδιώξει απευθείας ειρηνευτική συμφωνία. το συμπέρασμα είναι ότι η διαπραγμάτευση με αξιώσεις σταθερότητας παραμένει εξαιρετικά δύσκολη όσο συνεχίζονται οι μάχες και το πεδίο μεταβάλλεται από ώρα σε ώρα.