Το θερμόμετρο στο Αιγαίο ανεβαίνει επικίνδυνα καθώς η Τουρκία εξέδωσε νέα NAVTEX με την οποία ζητά την αποστρατιωτικοποίηση 23 ελληνικών νησιών, επιχειρώντας να δημιουργήσει εντυπώσεις και να αμφισβητήσει ευθέως την ελληνική κυριαρχία. Η κίνηση αυτή ήρθε σε μια ιδιαίτερα φορτισμένη συγκυρία, καθώς είχε προηγηθεί η αιφνιδιαστική εντολή του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας για εκτέλεση μεγάλης διακλαδικής άσκησης ετοιμότητας με συμμετοχή όλων των Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων, σε θαλάσσιες και χερσαίες περιοχές, από τον Έβρο μέχρι το Αιγαίο.
Η τουρκική πλευρά επιχειρεί να εμφανίσει την ελληνική στρατιωτική κινητοποίηση ως παραβίαση διεθνών συνθηκών, επικαλούμενη τη Συνθήκη του Λονδίνου του 1914, τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923 και τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947, υποστηρίζοντας ότι τα νησιά βρίσκονται σε καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για πάγια θέση της Άγκυρας που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το δικαίωμα αυτοάμυνας που προβλέπει ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ και αγνοεί το γεγονός ότι η Τουρκία διατηρεί στρατιά του Αιγαίου και συνεχείς απειλές πολέμου με το casus belli.
Από το πρωί της Τετάρτης 17 Σεπτεμβρίου 2025, δυνάμεις των Ειδικών Επιχειρήσεων έχουν αναπτυχθεί σε 30 ελληνικά νησιά, ενώ στην άσκηση συμμετέχουν περισσότερα από 60 αεροσκάφη της Πολεμικής Αεροπορίας και το σύνολο του στόλου του Πολεμικού Ναυτικού. Ταυτόχρονα ενεργοποιήθηκαν και χερσαίες δυνάμεις στον Έβρο, αποδεικνύοντας το εύρος και τον επιχειρησιακό χαρακτήρα της κινητοποίησης.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του ΓΕΕΘΑ, σκοπός της άσκησης ήταν η επαύξηση της ετοιμότητας μέσω της εξέτασης διαδικασιών εφαρμογής ειδικών σχεδίων στο πλαίσιο του επιχειρησιακού σχεδιασμού. Ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Δημήτριος Χούπης έδωσε την εντολή για αιφνιδιαστική ενεργοποίηση της διακλαδικής δύναμης ετοιμότητας, με τη συμμετοχή προσωπικού και μέσων από όλους τους Κλάδους καθώς και τη Διοίκηση Ειδικού Πολέμου.
Σε πολιτικό επίπεδο, ενδιαφέρον προκάλεσαν οι δηλώσεις του υπουργού Εθνικής Άμυνας Νίκου Δένδια, ο οποίος μετά τη συνεδρίαση του ΚΥΣΕΑ τόνισε ότι η ελληνική άσκηση δεν συνδέεται με το τουρκικό ωκεανογραφικό Piri Reis, για το οποίο είχε προηγηθεί τουρκική NAVTEX δυτικά της Λέσβου και της Χίου. Ο υπουργός μίλησε για «πολύ θόρυβο» γύρω από το θέμα, σημειώνοντας ότι το Piri Reis δεν απασχόλησε το ΚΥΣΕΑ και ότι η άσκηση εντάσσεται στον κύκλο αιφνιδιαστικών ασκήσεων που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο.
Παράλληλα αναφέρθηκε στις αλλαγές που δρομολογούνται στη δομή των Ενόπλων Δυνάμεων, με ενδυνάμωση της γενικής επιθεώρησης στρατού που μεταφέρεται στη Λάρισα και δημιουργία ενιαίας διεύθυνσης πληροφοριών στο ΓΕΕΘΑ. Ο Δένδιας έκανε ειδική μνεία στην παρουσίαση της τέταρτης φρεγάτας Belharra «Θεμιστοκλής», με αυξημένες δυνατότητες σε σχέση με τον βασικό τύπο.
Η τουρκική NAVTEX που εκδόθηκε από τον υδρογραφικό σταθμό της Σμύρνης αξιώνει την αποστρατιωτικοποίηση της Θάσου, του Αγίου Ευστρατίου, των Ψαρών, της Σαμοθράκης, της Λήμνου, της Λέσβου, της Χίου, της Ικαρίας, της Σάμου, της Αστυπάλαιας, της Ρόδου, της Χάλκης, της Καρπάθου, της Κάσου, της Τήλου, της Νισύρου, της Καλύμνου, της Λέρου, της Πάτμου, των Λειψών, της Σύμης, της Κω και του Καστελόριζου.
Με προκλητικό τρόπο υποστηρίζει ότι στρατιωτικές δραστηριότητες δεν πρέπει να διεξάγονται στα χωρικά ύδατα αυτών των νησιών και αφήνει αιχμές για «παραβιάσεις που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας». Παράλληλα, στο δεύτερο τμήμα της, η Άγκυρα επισημαίνει με ειρωνεία ότι δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία των ελληνικών αρχών για έκδοση NAVTEX στο Αιγαίο, επαναφέροντας πάγιες θέσεις αμφισβήτησης της ελληνικής αρμοδιότητας.
Εντύπωση προκαλεί ότι ενώ η Τουρκία είχε δεσμεύσει περιοχή για έρευνες του Piri Reis, το ωκεανογραφικό παραμένει αγκυροβολημένο στη μαρίνα της Σμύρνης. Σύμφωνα με πληροφορίες, η ένταση των ανέμων και τα θαλάσσια ρεύματα δεν επιτρέπουν τη διεξαγωγή ερευνών, ωστόσο η κίνηση ξυπνά μνήμες από την κρίση του 1987. Τότε, επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου, η έξοδος του ίδιου ερευνητικού είχε φέρει Ελλάδα και Τουρκία στα πρόθυρα ένοπλης σύγκρουσης, με αφορμή την προγραμματισμένη γεώτρηση στον Μπάμπουρα ανατολικά της Λήμνου.
Η κρίση εκείνη αντιμετωπίστηκε με αποφασιστικές κινήσεις της Αθήνας, με τον Παπανδρέου να δηλώνει ότι «αν οι Τούρκοι επιχειρήσουν γεώτρηση, η Ελλάδα θα χτυπήσει». Η ιστορική αναφορά δείχνει πόσο επικίνδυνα μπορεί να εξελιχθεί η κατάσταση ακόμη και από μια φαινομενικά τεχνική διαφορά για ερευνητικές δραστηριότητες.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, αναζητείται ο κατάλληλος χρόνος για συνάντηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. Η πρόθεση για συνάντηση έχει εκφραστεί από τον υπουργό Εξωτερικών Γιώργο Γεραπετρίτη, ο οποίος υπογράμμισε ότι δεν πρόκειται για εθιμοτυπική επαφή αλλά για μια ουσιαστική ευκαιρία διαλόγου.
Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, δια στόματος της εκπροσώπου Λάνας Ζωχιού, διαμηνύει ότι η χώρα παραμένει σε ετοιμότητα και θα διασφαλίσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Η Αθήνα απάντησε ήδη με αντι-NAVTEX, όπως προβλέπεται, ενώ παρακολουθεί στενά κάθε κίνηση της Άγκυρας.
Παράλληλα, νέα δεδομένα προσθέτει η Κύπρος. Το Ισραήλ παρέδωσε προηγμένα αντιαεροπορικά συστήματα Barak MX, ενισχύοντας την αεράμυνα της Λευκωσίας. Πρόκειται για την τρίτη αποστολή από τον Δεκέμβριο, με το σύστημα να διαθέτει δυνατότητες εντοπισμού και αναχαίτισης απειλών σε απόσταση έως 150 χιλιομέτρων, αλλά και προηγμένο τρισδιάστατο ραντάρ με εμβέλεια 460 χιλιομέτρων.
Η ανάπτυξη αυτών των συστημάτων δημιουργεί νέα δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς καλύπτουν σημαντικό τμήμα του τουρκικού εναέριου χώρου. Τούρκοι αναλυτές ήδη προειδοποιούν ότι το Barak MX συνιστά σοβαρή απειλή για τις τουρκικές δυνάμεις σε ξηρά και αέρα. Από την άλλη πλευρά, Ισραηλινοί αξιωματούχοι έχουν διατυπώσει προτάσεις ακόμη και για στρατιωτικά σχέδια απελευθέρωσης του κατεχόμενου βορρά της Κύπρου, αν και το κατά πόσο πρόκειται για επίσημη θέση του Τελ Αβίβ μένει ασαφές.
Το σκηνικό στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο γίνεται ολοένα και πιο σύνθετο, με τις εξελίξεις να διαδέχονται η μία την άλλη. Η Ελλάδα, ενισχύοντας την ετοιμότητα των Ενόπλων Δυνάμεων και προχωρώντας σε στρατηγικές συμμαχίες, δείχνει να στέλνει μήνυμα αποφασιστικότητας. Η Τουρκία, με προκλήσεις και κινήσεις αμφισβήτησης, επιχειρεί να διατηρήσει υψηλά την ένταση και να δημιουργήσει τετελεσμένα. Στο φόντο αυτό, η επερχόμενη συνάντηση των ηγετών στη Νέα Υόρκη αποκτά κρίσιμη σημασία για το αν θα υπάρξει αποκλιμάκωση ή περαιτέρω κλιμάκωση στο Αιγαίο.
SAFE, ΝΑΤΟ και Τουρκία – Γιατί η Ευρώπη σκέφτεται να βάλει τον «λύκο» να φυλάει το μαντρί
Τι δουλειά έχει ο λύκος να φυλάει τα πρόβατα; Στην παρούσα υπόθεση ο «λύκος» είναι η κατοχική Τουρκία και τα «πρόβατα» τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΕΕ, θυμημένη την επιτακτική ανάγκη να αναβαθμίσει την άμυνά της και να θωρακίσει τα σύνορά της απέναντι σε ενδεχόμενες επιθέσεις, προχώρησε στη διαμόρφωση του κανονισμού SAFE, ενός πλαισίου που στοχεύει στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω μηχανισμού δανεισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς τα κράτη-μέλη.
Στην πράξη πρόκειται για ένα χρηματοδοτικό εργαλείο που θα δίνει ώθηση σε παραγωγικές αλυσίδες, προγράμματα συνεπένδυσης και κοινές προμήθειες, με στόχο να καλυφθούν κενά σε οπλικά συστήματα, υποδομές και τεχνογνωσία που αναδείχθηκαν τα τελευταία χρόνια.
Από αυτό το σημείο και μετά επιχειρείται να διευρυνθεί το εγχείρημα με συμμετοχή τρίτων χωρών, με την Άγκυρα να «φωτογραφίζεται» ως πιθανός αποδέκτης. Η προοπτική αυτή φαίνεται να συγκεντρώνει τη στήριξη ισχυρών ευρωπαϊκών —και όχι μόνο— παραγόντων για λόγους που σχετίζονται με γεωπολιτικές ισορροπίες, βιομηχανικά συμφέροντα και διασύνδεση με νατοϊκά πρότυπα. Με απλά λόγια, στον ευρωπαϊκό μηχανισμό SAFE κάποιοι θα ήθελαν να δουν μέσα την Τουρκία και, μαζί της, να ενισχυθεί ο ρόλος του ΝΑΤΟ ως πλαισίου αναφοράς.
Σύμφωνα με ανταπόκριση από τις Βρυξέλλες της «Καθημερινής», ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε συναντήθηκε την περασμένη Πέμπτη με τους μόνιμους αντιπροσώπους της ΕΕ στην έδρα της Ένωσης και τάχθηκε εμμέσως πλην σαφώς υπέρ της συμμετοχής της Τουρκίας στον ευρωπαϊκό αμυντικό μηχανισμό. Η παρουσία του σε συνεδρίαση Coreper, κάτι όχι σύνηθες, συνέπεσε χρονικά με την επιβεβαίωση από την Κομισιόν ότι η Άγκυρα έχει καταθέσει επισήμως αίτηση ενδιαφέροντος για ένταξη στο SAFE.
Το μήνυμα ήταν καθαρό: αναζητείται πολιτική φόρμουλα για να βρεθεί τρόπος συμμετοχής της Τουρκίας, η οποία ήδη έχει «πατήσει πόδι» μέσω συμμετοχής σε ευρωπαϊκές εταιρείες του αμυντικού τομέα και προσπαθεί να μπει από το παράθυρο σε αλυσίδες παραγωγής, τεχνολογίας και προμηθειών, με τελικό στόχο να πουλά οπλικά συστήματα σε ευρωπαϊκούς χρήστες. Γίνεται, όμως, αυτό; Οι αντιρρήσεις είναι ισχυρές, αλλά δεν λείπουν και φωνές που πιέζουν υπέρ της εμπλοκής της κατοχικής δύναμης.
Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα, σε δηλώσεις του στη Λευκωσία και την Αθήνα, περιέγραψε το γενικό πλαίσιο χωρίς να κατονομάσει την Τουρκία, αλλά αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια παρερμηνείας: το SAFE «είναι ανοιχτό για τρίτες χώρες, αλλά μόνο για εκείνες που δεν αποτελούν απειλή για την ασφάλεια οποιουδήποτε κράτους-μέλους».
Όπως υπογράμμισε, σε κράτη που επιτίθενται ή απειλούν την ασφάλεια κράτους-μέλους δεν μπορεί να επιτραπεί πρόσβαση στον μηχανισμό. Προσέθεσε δε ότι για να αξιοποιήσει μια τρίτη χώρα το SAFE πρέπει να υπογράψει αμυντική συμφωνία που θα εγκριθεί ομόφωνα από τα 27. Εν πρακτικοίς, αυτό σημαίνει πως η Άγκυρα δεν πληροί τις προϋποθέσεις.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο Έλληνας Πρωθυπουργός, ορίζοντας τη στάση της Αθήνας: «Δεν μπορούν να συμμετάσχουν χώρες που απειλούν με πόλεμο κράτη της Ένωσης», είπε, «φωτογραφίζοντας» την Τουρκία χωρίς να την κατονομάσει ευθέως, επιλογή που εντάσσεται στην πάγια στρατηγική χαμηλών τόνων έναντι της τουρκικής αναθεωρητικής πολιτικής. Η κυπριακή πλευρά ήταν ακόμη πιο αιχμηρή.
Ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης, απαντώντας σε σχετική ερώτηση, παρέπεμψε στην απαίτηση ομοφωνίας των 27 για οποιαδήποτε συμφωνία με τρίτη χώρα και ξεκαθάρισε τη θέση της Λευκωσίας: «Δεν μπορούμε να χρηματοδοτούμε με πόρους της ΕΕ τρίτα κράτη που απειλούν κράτη-μέλη». Η θέση αυτή δεν αφήνει περιθώρια παρεξηγήσεων για το βέτο που διατηρεί η Κύπρος, όσο η Τουρκία κατέχει εδάφη της και συνεχίζει πολιτικές απειλής έναντι Ελλάδας και Κυπρίων.
Είναι σαφές ότι ο «λύκος» κόβει βόλτες γύρω από το μαντρί και έχει υποστηρικτές: το ΝΑΤΟ, ίσως και την Ουάσινγκτον, που βλέπουν στην Τουρκία κρίσιμο κρίκο για τη νοτιοανατολική πτέρυγα και τις αμυντικές αλυσίδες. Ωστόσο, υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας που μπορούν και πρέπει να ενεργοποιούνται. Το χρήμα μπορεί να είναι πολύ, οι προμήθειες δελεαστικές και οι πιέσεις έντονες, αλλά όταν αφήνεις τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένο.
Με την Τουρκία να εξακολουθεί να κατέχει το βόρειο τμήμα της Κύπρου και να απειλεί την Ελλάδα με casus belli, δεν μπορεί να περάσει την πύλη του SAFE. Η απαιτούμενη ομοφωνία δεν υπάρχει και δεν πρόκειται να διαμορφωθεί όσο παραμένει η κατοχή και η πολιτική απειλών. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ευρωπαϊκός μηχανισμός οφείλει να παραμείνει εργαλείο ενίσχυσης της κοινής ασφάλειας, όχι δούρειος ίππος που θα επιτρέψει σε μια αναθεωρητική δύναμη να διεισδύσει θεσμικά και βιομηχανικά στο ευρωπαϊκό αμυντικό οικοσύστημα.
