Εξετάσεις ματιών μπορεί να προβλέψουν τη νόσο Αλτσχάιμερ πριν την εμφάνιση συμπτωμάτων

Η πρόβλεψη της νόσου Αλτσχάιμερ ενδέχεται να γίνει στο μέλλον πολύ πιο απλή — ίσως τόσο απλή όσο μια ετήσια εξέταση ματιών. Νέα επιστημονική μελέτη αποκαλύπτει ότι μικρές μεταβολές στα αιμοφόρα αγγεία του αμφιβληστροειδούς μπορεί να λειτουργούν ως πρώιμοι βιοδείκτες κινδύνου για άνοια, πολύ πριν εμφανιστούν τα πρώτα προβλήματα μνήμης.

Ερευνητές του Ινστιτούτου Jackson Laboratory (JAX) στις Ηνωμένες Πολιτείες διαπίστωσαν ότι τα στρεβλωμένα και στενωμένα αγγεία στον αμφιβληστροειδή ποντικιών με κοινή γενετική μετάλλαξη μοιάζουν έντονα με τις αγγειακές ανωμαλίες που παρατηρούνται σε ασθενείς με Αλτσχάιμερ.

Η έρευνα βασίστηκε σε σχεδόν δέκα χρόνια μελετών στο JAX, που είχαν ήδη συνδέσει αλλοιώσεις σε συγκεκριμένα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς με πρώιμο κίνδυνο άνοιας. Καθώς ο αμφιβληστροειδής είναι ουσιαστικά προέκταση του εγκεφάλου — με σχεδόν ταυτόσημη σύσταση — προσφέρει στους επιστήμονες ένα σπάνιο πλεονέκτημα: την άμεση και μη επεμβατική παρατήρηση του νευρικού ιστού.

«Ο αμφιβληστροειδής είναι στην ουσία εγκέφαλος, απλώς πολύ πιο προσβάσιμος», δήλωσε η νευροεπιστήμονας Αλέινα Ρήγκαν, συν-επικεφαλής της μελέτης μαζί με τον καθηγητή Γκάρεθ Χάουελ. «Μπορούμε να δούμε άμεσα τα νευρικά κύτταρα και τα αιμοφόρα αγγεία, και πώς αντιδρούν υπό πίεση από τη νόσο».

Η μελέτη εστίασε σε ποντίκια που έφεραν τη μετάλλαξη MTHFR677C>T, η οποία απαντάται σε έως και 40% του ανθρώπινου πληθυσμού. Μέχρι την ηλικία των έξι μηνών, τα ποντίκια αυτά παρουσίασαν διαστρεβλωμένα αγγεία, στενότερες αρτηρίες και λιγότερη αγγείωση στον αμφιβληστροειδή — μοτίβα που σχετίζονται με κακή αιμάτωση και γνωστική έκπτωση.

Αξιοσημείωτο είναι ότι οι ίδιες ανωμαλίες παρατηρήθηκαν και στον εγκέφαλο των ίδιων ζώων, όπως μειωμένος αριθμός αγγείων στον φλοιό και περιορισμένη εγκεφαλική αιματική ροή. Το γεγονός αυτό ενισχύει την ιδέα ότι τα προβλήματα στα μάτια αντικατοπτρίζουν ευρύτερες διαταραχές του αγγειακού συστήματος, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα την εγκεφαλική λειτουργία.

Εκτός από τα μορφολογικά ευρήματα, οι επιστήμονες εντόπισαν και μεταβολές στη δραστηριότητα πρωτεϊνών τόσο στον εγκέφαλο όσο και στον αμφιβληστροειδή. Οι αλλαγές αυτές σχετίζονται με προβλήματα στην παραγωγή ενέργειας, στον καθαρισμό των κυττάρων από άχρηστες πρωτεΐνες και στην υποστήριξη των αγγειακών δομών — διαδικασίες κρίσιμες για την πρόληψη νευροεκφυλισμού.

Η έρευνα ανέδειξε επίσης σημαντικές διαφορές ανάλογα με την ηλικία και το φύλο. Τα θηλυκά ποντίκια εμφάνισαν χειρότερα αποτελέσματα: στην ηλικία των 12 μηνών, είχαν σαφώς χαμηλότερη πυκνότητα αγγείων και λιγότερους κλάδους, αντανακλώντας τα υψηλότερα ποσοστά άνοιας που παρατηρούνται στις γυναίκες παγκοσμίως.

Το επόμενο βήμα είναι να επιβεβαιωθεί κατά πόσο τα ευρήματα ισχύουν και στους ανθρώπους. Οι ερευνητές του JAX συνεργάζονται με την κλινική Northern Light Acadia Hospital στο Μέιν, για να διαπιστώσουν αν τα ίδια αγγειακά μοτίβα μπορούν να εντοπιστούν μέσω απλών οφθαλμολογικών εξετάσεων σε ασθενείς που φέρουν τη συγκεκριμένη μετάλλαξη. Αν αυτό αποδειχθεί εφικτό, οι οφθαλμίατροι θα μπορούσαν να εντοπίζουν άτομα υψηλού κινδύνου για άνοια δεκαετίες πριν από την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων.

«Οι περισσότεροι άνθρωποι άνω των 50 ετών παρουσιάζουν κάποια προβλήματα όρασης και υποβάλλονται σε ετήσιο έλεγχο», εξηγεί η Ρήγκαν. «Αν ξέρουμε ποια αγγειακά σημάδια να αναζητήσουμε, οι γιατροί θα μπορούν να παραπέμπουν εγκαίρως τους ασθενείς για περαιτέρω εξετάσεις και ίσως να προλάβουν την έκπτωση της μνήμης 20 χρόνια πριν εμφανιστεί».

Μετατρέποντας τον αμφιβληστροειδή σε διαγνωστικό εργαλείο του εγκεφάλου, οι επιστήμονες ελπίζουν να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο εντοπίζεται και αντιμετωπίζεται η νόσος Αλτσχάιμερ — όχι αφού εμφανιστεί, αλλά πριν ακόμη ξεκινήσει.