Γιατί η μελαγχολία και το άγχος αυξάνονται την περίοδο των Χριστουγέννων;

Ονομάζεται από τους Αμερικανούς «Christmas blues» για να υποδηλώσει ένα αίσθημα ελαφριάς κατάθλιψης, ίσως περισσότερο μελαγχολίας αναμεμειγμένης με άγχος που έρχεται σε σύγκρουση με την χαρούμενη ατμόσφαιρα φωτός και χαράς που συνήθως συνδέεται με την εποχή των χριστουγεννιάτικων διακοπών. Είναι ένα αρκετά διαδεδομένο φαινόμενο που μπορεί να επηρεάσει τόσο όσους ήδη πάσχουν από κατάθλιψη και άγχος, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και σε όσους, για διάφορους λόγους, δεν μπορούν να εναρμονιστούν με το «χριστουγεννιάτικο κλίμα».

Όλοι θυμόμαστε τις χριστουγεννιάτικες καμπάνιες που εν μέρει διαμόρφωσαν την εικόνα των Χριστουγέννων ως συνώνυμη της χαράς, των καλών συναισθημάτων, της γενναιοδωρίας και της οικογένειας – εξηγεί ο Dr. Paolo Amami, νευροψυχολόγος στο νοσοκομείο Humanitas. Όμως, βγαίνοντας από τη διαφήμιση και την κινηματογραφική αναπαράσταση των Χριστουγέννων, στην πραγματικότητα τα Χριστούγεννα δεν βγάζουν πάντα τα συναισθήματα χαράς που, αν λείπουν, και ξεπηδούν αντίθετα η «χριστουγεννιάτικη μελαγχολία» με το φορτίο συναισθημάτων όπως το άγχος, η θλίψη και η μελαγχολία, μοιάζει σχεδόν να παραβιάζει έναν χρυσό κανόνα.

Το γεγονός ότι η περίοδος των Χριστουγέννων μπορεί να διεγείρει συναισθήματα μελαγχολίας ή την επιδείνωση των συμπτωμάτων σε άτομα που ήδη πάσχουν από κατάθλιψη έχει επισημανθεί από τη δεκαετία του ’30 από Αμερικανούς ψυχολόγους οι οποίοι ακριβώς την περίοδο μεταξύ των Χριστουγεννιάτικων εορτών όταν παρατήρησαν επιδείνωση των συμπτωμάτων και αύξηση των νοσηλειών. Χωρίς όμως να φτάνουμε μέχρι τις κλινικές διαταραχές, τα Χριστούγεννα μπορούν σίγουρα να αποτελέσουν ένα είδος ρυθμιστικού παράγοντα για έξι συναισθήματα άγχους και μελαγχολίας.

Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να βιώνουν ένα αίσθημα ανεπάρκειας, ένα είδος ενοχής που δεν μπορούν να είναι χαρούμενοι και ενθουσιώδεις, όπως θα απαιτούσε η συγκεκριμένη περίοδος. Είναι σαν τα Χριστούγεννα, στα οποία όλα είναι φως, χαρά, ευτυχία και καλά συναισθήματα, να δημιουργούν ένα είδος επιβολής να είναι κανείς με έναν συγκεκριμένο τρόπο, μια κατάσταση που μπορεί να γίνει αγωνία για όσους δεν μπορούν να προσαρμοστούν.

Επιπλέον,τα Χριστούγεννα είναι επίσης συνώνυμο της οικογενειακής θαλπωρής και για εκείνους τους ανθρώπους που για διάφορους λόγους δεν έχουν την ευκαιρία να περάσουν τα Χριστούγεννα στην οικογένεια, αυτό μπορεί να γίνει αιτία για περαιτέρω έλλειψη, ανεπάρκεια στην περίοδο, άγχος και μελαγχολία.

Ειδικότερα, το άγχος μπορεί να είναι ένα συναίσθημα που «εκρήγνυται» κατά τη διάρκεια των χριστουγεννιάτικων εορτών λόγω των πολλών υποχρεώσεων που διαδέχονται η μία την άλλη αυτή την περίοδο: η οργάνωση δείπνων, η συμμετοχή σε εκδηλώσεις, το γνωστό «άγχος των δώρων» ή η υποχρέωση να πρέπει να συναντήσει κανείς ανθρώπους που στην πραγματικότητα δεν έχει καμία διάθεση να συναντήσει, είναι στοιχεία που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην εμφάνιση άγχους και απογοήτευσης σε όσους είναι πιο προδιατεθειμένοι με πραγματικές καταστάσεις άγχους από τα Χριστούγεννα.

Ρωτήσαμε τον ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή-σεξολόγο, κ.Σάκη Παπακωνσταντίνου, γιατί κάποιοι άνθρωποι μελαγχολούν στις γιορτές και αν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη η μελαγχολία των Χριστουγέννων.

Η μελαγχολία των Χριστουγέννων, μας λέει ο κύριος Σάκης Παπακωνσταντίνου, δεν αποτελεί μια διαταραχή, όπως αυτές που ταξινομούνται στα Διαγνωστικά Εγχειρίδια ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών. Παρά όμως το γεγονός ότι δεν αποτελεί έναν κλασικό επιστημονικό όρο, υπάρχουν επιστημονικές ενδείξεις, από μελέτες, με επίσημα στατιστικά στοιχεία, όπου καταγράφονται τα Χριστούγεννα ως μια εποχή του χρόνου, όπου η κατάθλιψη παρουσιάζει αύξηση και που ένας αριθμός ανθρώπων εκφράζει έντονη μελαγχολία. Χωρίς συχνά να λείπουν και υψηλά ποσοστά σε απόπειρες αυτοχειρίας. Christmas blues, Holiday blues, holiday depression, είναι όροι που χρησιμοποιούνται συχνά απεικονίζοντας την ψυχική δυσφορία που εμφανίζεται στην περίοδο των χειμερινών διακοπών. Η συναισθηματική φόρτιση των ημερών επιβαρύνεται περαιτέρω από ένα ξεκάθαρο αίσθημα της ανάγκης να κάνουμε μια αξιολόγηση της χρονιάς που πέρασε, ειδικά σε συνδυασμό με την Πρωτοχρονιά, συνοψίζοντας έτσι την πορεία που διανύσαμε. Αυτό το αίσθημα ανεπάρκειας απέναντι στις γιορτές μπορεί να αυξήσει τον προσωπικό εκνευρισμό και την κούραση, οδηγώντας σ’ ένα αίσθημα ανάγκης για απομόνωση.

Αυτή η μελαγχολία των εορτών μπορεί να επηρεάσει τους πάντες, με έντονη προδιάθεση για όσους ζουν υποτονικά ακόμα και την κλασική αλλαγή εποχής, ή αντιμετωπίζουν μια πολύ δύσκολη προσωπική στιγμή.

Το Πάσχα αποτελεί από μόνο του μια περίοδο πένθους και δεν χαρακτηρίζεται από μια ατμόσφαιρα γιορτινή, παραμυθένια, όπως τα Χριστούγεννα, η οποία επιβάλλει την ανάγκη να δείχνεις πιο χαρούμενος, καλύτερος και πιο γαλήνιος.

Κύριε Παπακωνσταντίνου όταν σβήσουν τα λαμπιόνια του δέντρου θα σταματήσουν να «φωτίζονται» οι δυσλειτουργικές οικογένειες και προβλήματα τους;

Η οικογένεια υποβάλλεται συνεχώς σε αλλαγές, προκλήσεις, δυσκολίες. Αναπόφευκτα εμφανίζονται διαφόρων ειδών προβλήματα στις σχέσεις μεταξύ γονιών, παιδιών και άλλων ατόμων μέσα σε αυτή. Ορισμένα προβλήματα είναι μακροχρόνια και είναι δύσκολο να διευθετηθούν, αποτελώντας στιγμές δοκιμασίας. Η κάθε οικογένεια αναπτύσσει δικούς της τρόπους προσέγγισης και επίλυσης των προβλημάτων και των κρίσεων που την πλήττουν, μέσα από συζητήσεις, αντιπαραθέσεις, διαμάχες. Οι οικογενειακές συγκεντρώσεις μπορούν να αποτελέσουν αιτία μελαγχολίας, όταν συγκρούσεις και προσωπικές διαμάχες έρχονται στο προσκήνιο. Οι υψηλές «γιορτινές» προσδοκίες, που θέτουμε τα Χριστούγεννα μπορεί να πυροδοτήσουν περαιτέρω προβλήματα που μπορεί να υποβόσκουν ή και να είναι ορατά, στο πλαίσιο της οικογένειας. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως δεν υπάρχει τέλεια οικογένεια. Κάθε οικογένεια έχει τα δυνατά της σημεία και τις αδυναμίες της, τα προβλήματά της και τις προκλήσεις της.

Ποιοι άλλοι παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στη μελαγχολία των γιορτών; Η περίοδος που διανύουμε είναι δύσκολη εσείς ως ψυχίατρος τι αλλαγές παρατηρείτε στους ασθενείς σας, στους ανθρώπους γενικότερα;

Σε αυτή την δύσκολη περίοδο που διανύουμε, η αντοχή μας δοκιμάζεται καθημερινά. Βλέπω τους ανθρώπους να προσπαθούν να αναπτύξουν την ανθεκτικότητά τους. Ο καθένας μας έχει αντιμετωπίσει διαφορετικά πράγματα στην ζωή του, τα οποία τον βοήθησαν στην γνώση και στην εξέλιξη του. Το άγχος και η ανασφάλεια αποτελούν σήμα κατατεθέν της εποχής μας. Η οικονομική κρίση πλήττει όλους εμάς, περιορίζοντας την δημιουργικότητα και τη χαρά μας. Οι υπερβολικές απαιτήσεις των ημερών και η ανάγκη να ευχαριστήσουμε τους ανθρώπους που αγαπάμε, δημιουργούν μια επιπρόσθετη πίεση, με αποτέλεσμα η χαρά να μετατρέπεται σε άγχος και ένταση. Η μοναξιά είναι ένας ακόμη παράγοντας μελαγχολίας. Άτομα τα οποία δεν έχουν τη δυνατότητα να περνούν τις γιορτές με κοντινά τους πρόσωπα είναι πολύ πιθανό να μελαγχολήσουν. Οι όμορφες και ξέγνοιαστες παιδικές αναμνήσεις, μπορεί να πυροδοτήσουν αισθήματα θλίψης και μελαγχολίας. Κοινωνικές συμβάσεις και «υποχρεωτικοί» εορτασμοί πνίγουν αυτή τη χαρά και τη γαλήνη που πρέπει να μεταδίδει η κάθε γιορτή. Όλα τα παραπάνω αμβλύνονται σε ειδικούς πληθυσμούς, όπως είναι τα άτομα χωρίς οικογένεια και φίλους, άτομα που έχουν χάσει τη δουλειά τους, που έχουν περάσει από διαζύγιο ή που έχουν χάσει πρόσφατα κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για άτομα με ήδη επιβαρυμένη την ψυχική τους υγεία από κάποια διαταραχή.

Τι προτείνετε εσείς, για να διαχειριστούμε και να ξεπεράσουμε αυτή την «γιορτινή» μελαγχολία;

Το γεγονός ότι σε ένα εορταστικό κλίμα νιώθουμε στενoχώρια ή μελαγχολία δεν σημαίνει ότι κάνουμε «λάθος» ή ότι πρέπει οπωσδήποτε να κάνουμε μια προσπάθεια να προσαρμοστούμε στο πλαίσιο. Το να αναγκάσουμε τον εαυτό μας να φανεί χαρούμενος για να νιώσει «επαρκής» θα αυξήσει μόνο το επίπεδο του άγχους μας.

Είναι σημαντικό να «ακούμε» τα συναισθήματά μας, συλλογιζόμενοι και αξιολογώντας τα γεγονότα με αντικειμενικό τρόπο, χωρίς να είμαστε επικριτικοί με τις αποτυχίες, αλλά να επινοούμε λύσεις και να σχεδιάζουμε εναλλακτικές διαδρομές. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να παρατηρούμε τις προσδοκίες και τους στόχους με σωστά κριτήρια και αποστασιοποίηση, έτσι ώστε να μειώνεται το άγχος, δίνοντας έμφαση στις θετικές στιγμές και στις επιτυχίες που αποκτήθηκαν.

Από την άλλη, η οργάνωση και ο προγραμματισμός των εξόδων, καθορίζει εκ των προτέρων έναν μέγιστο προϋπολογισμό κατάλληλο για τις δυνατότητές μας. Από αρχαιοτάτων χρόνων γνωρίζουμε το «Νους υγιής εν σώματι υγιή»: η άσκηση έχει θετικές επιπτώσεις στην ψυχοσωματική ευεξία, όπως επίσης, οι ευχάριστες δραστηριότητες, η φροντίδα του εαυτού μας, το διάβασμα, ο κινηματογράφος, τα χόμπι.