Η Ελλάδα στην καρδιά ενός γεωπολιτικού τριγώνου έντασης
Από τη Βαλτική Θάλασσα μέχρι τα νερά της Ανατολικής Μεσογείου, κι από την Πολωνία έως την Τουρκία και το Ισραήλ, διαμορφώνεται σταδιακά ένας ενιαίος γεωπολιτικός χώρος αστάθειας και συγκρούσεων. Η Ουκρανία συνεχίζει να αιμορραγεί, τα Βαλκάνια παραμένουν εύθραυστα, η Ρωσία εντείνει την πίεση και το ΝΑΤΟ ενισχύει τις άμυνες του.
Σε αυτή την εύφλεκτη γεωπολιτική σκηνή, η Ελλάδα καλείται να παίξει ρόλο-κλειδί. Οι νέες ενεργειακές προοπτικές με την είσοδο της Chevron, σε συνεργασία με τη HELLENiQ Energy, για έρευνες νότια της Κρήτης και της Πελοποννήσου, αναβαθμίζουν την Αθήνα σε κομβικό παράγοντα ενεργειακής ασφάλειας, αλλά ταυτόχρονα ανοίγουν μέτωπα με την Τουρκία και εμπλέκουν τη χώρα βαθύτερα στην αντιπαράθεση Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας. Παράλληλα, η Άγκυρα επιδιώκει να διεκδικήσει συμμετοχή στα προγράμματα ευρωπαϊκής άμυνας μέσω του σχεδίου SAFE, διεκδικώντας μερίδιο στον καθορισμό της αρχιτεκτονικής ασφαλείας της Γηραιάς Ηπείρου. Το ερώτημα που προκύπτει είναι κρίσιμο: πρόκειται για στρατηγική ευκαιρία για την Ελλάδα ή για επικίνδυνη παγίδα με ανυπολόγιστες συνέπειες;
Η ελληνική κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με την ανάγκη να κεφαλαιοποιήσει τη στήριξη των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιδεικνύοντας όμως παράλληλα ωριμότητα στρατηγικής σκέψης, ώστε η πιθανή ευκαιρία να μη μετατραπεί σε νέο εστιακό σημείο κρίσης. Η ισορροπία ανάμεσα στη διεκδικητική στάση και τη διπλωματική προσαρμοστικότητα θα καθορίσει το γεωπολιτικό αποτύπωμα της χώρας τα επόμενα χρόνια.
Η επίσημη πρόταση της Chevron, σε κοινοπραξία με την HELLENiQ, για την εκμετάλλευση τεσσάρων θαλάσσιων οικοπέδων νοτίως της Κρήτης και της Πελοποννήσου, αποτελεί εξέλιξη κομβικής σημασίας. Δεν πρόκειται για μια απλή επιχειρηματική συμφωνία, αλλά για στρατηγικό γεγονός με βαθύτατες γεωπολιτικές και ενεργειακές προεκτάσεις. Η Ελλάδα εισέρχεται στην πρώτη γραμμή του ενεργειακού παιγνίου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η πρόσφατη συνάντηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον υπουργό Εσωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Doug Burgum στο Μέγαρο Μαξίμου ανέδειξε την κοινή βούληση Ουάσινγκτον και Αθήνας να ενισχύσουν ακόμη περισσότερο τη συνεργασία στον ενεργειακό τομέα. Ο Έλληνας πρωθυπουργός ανακοίνωσε την πρόθεση της Chevron για γεωτρήσεις νότια της Κρήτης, τονίζοντας ότι η Ελλάδα διαφυλάσσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα και ταυτόχρονα αναδεικνύεται σε κεντρικό κόμβο ενέργειας στην περιοχή. Αναφέρθηκε επίσης στις δυνατότητες εξαγωγής φυσικού αερίου, ηλεκτρικής ενέργειας και πετρελαιοειδών, ενισχύοντας το αφήγημα της χώρας ως πυλώνα σταθερότητας και ασφάλειας.
Από την πλευρά του, ο Αμερικανός αξιωματούχος χαρακτήρισε την Ελλάδα στρατηγικό εταίρο, επισημαίνοντας ότι οι σχέσεις μπορούν να επεκταθούν περαιτέρω, ειδικά στον τομέα της ενεργειακής ασφάλειας. Υπογράμμισε τον ρόλο της χώρας στον ενεργειακό διάδρομο Βορρά-Νότου και στη ναυτιλία, ως βασικού παράγοντα για τον εφοδιασμό της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Την ίδια στιγμή, η ελληνική διπλωματία επιχειρεί να εδραιώσει τον άξονα Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ-Αιγύπτου με την αμερικανική στήριξη, ενώ ο διάδρομος Αλεξανδρούπολης-Οδησσού ενώνει την ελληνική επικράτεια με το ουκρανικό μέτωπο, προσδίδοντας στην Ελλάδα κρίσιμο ρόλο στα νατοϊκά και αμερικανικά στρατηγικά σχέδια.
Ωστόσο, η εμβάθυνση αυτής της συνεργασίας δεν στερείται κινδύνων. Η Ελλάδα μπορεί να παρουσιάζεται ως παράγοντας σταθερότητας, όμως ταυτόχρονα εκτίθεται σε κινδύνους από την Τουρκία και σε πιθανές αντιδράσεις της Μόσχας. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι αν η στρατηγική σχέση με τις ΗΠΑ λειτουργεί και ως ασπίδα απέναντι στον τουρκικό αναθεωρητισμό.
Η αλήθεια είναι ότι η Ουάσινγκτον αντιμετωπίζει την Ελλάδα κυρίως ως εργαλείο εξυπηρέτησης ευρύτερων σχεδίων στην Ουκρανία, στην ανάσχεση της Ρωσίας και της Κίνας, αλλά και στην προστασία του Ισραήλ. Για την Αθήνα, το ζητούμενο είναι να συνδυάσει την αμερικανική στήριξη με μια πολιτική ισορροπίας απέναντι στους γείτονες, αποτρέποντας με σαφήνεια τις αναθεωρητικές κινήσεις και διασφαλίζοντας κυριαρχικά δικαιώματα σε Κρήτη, Κυπριακή ΑΟΖ, Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο. Ο βασικός εγγυητής αυτών των δικαιωμάτων δεν είναι άλλος από τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, τον εξοπλισμό τους – από τις φρεγάτες Belharra έως τα μαχητικά Rafale και F-35 – αλλά κυρίως την πολιτική βούληση να αξιοποιηθεί η αποτρεπτική ισχύς τους με ενεργό λαϊκή συναίνεση.
Παρά ταύτα, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να θεωρούν την Τουρκία απαραίτητο εταίρο και ισχυρό περιφερειακό παίκτη. Με τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ, παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα και καθοριστικό ρόλο στον μουσουλμανικό κόσμο, η Άγκυρα παραμένει αναντικατάστατη για τη Δύση. Είναι συνεπώς δύσκολο για την Ουάσινγκτον να αγνοήσει τις τουρκικές αξιώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Αντίθετα, πιθανότερο είναι να πιέσει Αθήνα και Άγκυρα προς διάλογο και «συμβιβασμό», ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται παραχωρήσεις από ελληνικής πλευράς.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, προκύπτει το ζήτημα της συμμετοχής της Τουρκίας στο SAFE, το νέο πρόγραμμα αμυντικής βιομηχανίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προϋπολογισμού 150 δισ. ευρώ. Η Άγκυρα κατέθεσε αίτηση για συμμετοχή, με στόχο να αποκτήσει πρόσβαση σε ευρωπαϊκά κεφάλαια και τεχνολογίες, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο τη δική της αμυντική βιομηχανία, που ήδη διακρίνεται στην παραγωγή drones και σύγχρονων οπλικών συστημάτων.
Η Ελλάδα αντέδρασε έντονα, με τον πρωθυπουργό να δηλώνει ότι δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό να συμμετέχει μια χώρα που απειλεί με casus belli ένα κράτος-μέλος της ΕΕ και παραβιάζει συστηματικά το διεθνές δίκαιο της θάλασσας. Η Αθήνα ζήτησε να απαιτείται ομοφωνία για την είσοδο τρίτων χωρών στο SAFE, ώστε να μπορεί να μπλοκάρει την Άγκυρα, αλλά το αίτημα απορρίφθηκε. Έτσι, αν η Τουρκία εισέλθει στο πρόγραμμα, θα αντλήσει ευρωπαϊκά κονδύλια, θα ενισχύσει τη γεωπολιτική της ισχύ και θα τροφοδοτήσει την αναθεωρητική της στρατηγική, με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να έχουν ουσιαστικά χρηματοδοτήσει έναν περιφερειακό αντίπαλο.
Την ίδια στιγμή, στον βορρά, η Πολωνία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία. Ρωσικά drones φέρονται να εισήλθαν στον πολωνικό εναέριο χώρο, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό Ντόναλντ Τουσκ, με αποτέλεσμα πολωνικά F-16, μαζί με νατοϊκά αεροσκάφη από Ολλανδία και Ιταλία, υπό γερμανική αντιαεροπορική κάλυψη, να τα καταρρίψουν. Ήταν η πρώτη φορά που χώρα μέλος του ΝΑΤΟ προχώρησε σε κατάρριψη ρωσικών στόχων στο έδαφός της.
Η εξέλιξη αυτή οδήγησε στην ενεργοποίηση του Άρθρου 4 της Συνθήκης της Ουάσινγκτον, που προβλέπει διαβουλεύσεις μεταξύ συμμάχων όταν ένα κράτος-μέλος θεωρεί ότι απειλείται η ασφάλειά του. Δεν πρόκειται για αυτόματη στρατιωτική απάντηση, όπως το Άρθρο 5, αλλά η σημασία του είναι μεγάλη. Η Ρωσία διέψευσε πλήρως τα γεγονότα, κάνοντας λόγο για «κατασκευασμένες ιστορίες». Η Πολωνία πάντως παραμένει σε αυξημένο συναγερμό, ενώ και η Ρουμανία κατήγγειλε παραβίαση του εναέριου χώρου της από ρωσικό drone. Σε κάθε πολεμική αντιπαράθεση, η πρώτη απώλεια είναι η αλήθεια· η προπαγάνδα και ο φόβος κυριαρχούν, επηρεάζοντας την πορεία της σύγκρουσης.
Παράλληλα, η Πολωνία ετοιμάζει για το φθινόπωρο του 2025 μεγάλη στρατιωτική άσκηση με σενάρια ρωσικής εισβολής ή υβριδικής επίθεσης. Παρότι πρόκειται για προσομοίωση, η άσκηση θα πραγματοποιηθεί με τη συμμετοχή νατοϊκών παρατηρητών και επιτελών, εντασσόμενη στη στρατηγική της συλλογικής αποτροπής απέναντι στη Μόσχα.
Η Ελλάδα, από την πλευρά της, εμφανίζεται αλληλέγγυα στην πολωνική στάση και στηρίζει την αντιρωσική πολιτική της ΕΕ. Ωστόσο, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα κατά πόσο η ρωσική απειλή είναι πράγματι υπαρξιακή ή αν αξιοποιείται από πολιτικές ηγεσίες για να δικαιολογηθεί μια νέα τεράστια αύξηση στις ευρωπαϊκές στρατιωτικές δαπάνες.
Όπως κι αν έχει, η Ευρώπη εισέρχεται σε εποχή εντατικής στρατιωτικής κινητοποίησης. Και η Ελλάδα, στην καρδιά της Ανατολικής Μεσογείου, δεν θα παραμείνει θεατής. Θα είναι ενεργό μέρος ενός αδυσώπητου γεωπολιτικού και γεωενεργειακού παιχνιδιού, όπου τα διακυβεύματα ξεπερνούν τα όρια της εθνικής στρατηγικής και αφορούν το ίδιο το μέλλον της ευρωπαϊκής ασφάλειας.
