Η Κίνα υφαίνει αόρατο δίκτυο επιρροής στην Τουρκία

Η Κίνα έχει οικοδομήσει ένα πολυεπίπεδο δίκτυο οικονομικής και στρατηγικής επιρροής στην Τουρκία, το οποίο εντάσσεται στη λογική της λεγόμενης «αόρατης χρηματοδότησης» – ενός μοντέλου όπου η επιρροή δεν ασκείται μόνο μέσω επίσημων πολιτικών παρεμβάσεων αλλά κυρίως μέσα από εμπορικές σχέσεις, τεχνολογική εξάρτηση και διείσδυση σε κρίσιμες κρατικές και ιδιωτικές υποδομές. Η διεύρυνση της κινεζικής παρουσίας στη χώρα τα τελευταία χρόνια έχει διαμορφώσει μια νέα πραγματικότητα, η οποία υπερβαίνει τα όρια μιας απλής οικονομικής συνεργασίας και επηρεάζει τον γεωπολιτικό προσανατολισμό της Άγκυρας.

Η κινεζική οικονομική διείσδυση είναι πλέον εμφανής σε πολλούς κρίσιμους τομείς. Η Κίνα αποτελεί σήμερα τον τρίτο μεγαλύτερο εξαγωγέα προς την Τουρκία μετά τη Γερμανία και τη Ρωσία, ενώ οι συνολικές επενδύσεις της υπολογίζονται σε περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια ως το 2024. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές κινήσεις ήταν η απόκτηση του 65% του λιμανιού Kumport, του τρίτου μεγαλύτερου λιμανιού της Τουρκίας, από κοινοπραξία κινεζικών εταιρειών έναντι 940 εκατομμυρίων δολαρίων. Η επένδυση αυτή εντάσσεται άμεσα στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (BRI) και επιτρέπει στο Πεκίνο να ενισχύει τον έλεγχό του σε θαλάσσιες διαδρομές που συνδέουν την Ασία με τη Μεσόγειο.

Παράλληλα, κινεζικά κεφάλαια έχουν εισέλθει δυναμικά και σε έργα υποδομών. Το 2019, μια κινεζική κοινοπραξία απέκτησε το 51% της ιταλικής Astaldi, που συμμετέχει σε μεγάλα έργα στην Κωνσταντινούπολη, όπως η τρίτη κρεμαστή γέφυρα και ο διεθνής αυτοκινητόδρομος. Η επένδυση των 669 εκατομμυρίων δολαρίων έχει τόσο οικονομική όσο και γεωπολιτική διάσταση, καθώς ενισχύει τη δυνατότητα της Κίνας να εδραιώνει παρουσία σε διασυνοριακά έργα που συνδέουν Ευρώπη και Ασία.

Ιδιαίτερη σημασία έχει και η διείσδυση στον τομέα της τεχνολογίας και του ηλεκτρονικού εμπορίου. Η Alibaba απέκτησε το 75% της τουρκικής πλατφόρμας Trendyol έναντι 728 εκατομμυρίων δολαρίων, ανεβάζοντας αργότερα το ποσοστό της στο 86,5%. Η εταιρεία σχεδιάζει συνολικές επενδύσεις περίπου 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, επιβεβαιώνοντας τη στρατηγική στροφή της Κίνας όχι μόνο σε φυσικές αλλά και σε ψηφιακές υποδομές. Ταυτόχρονα, οι κινεζικές εταιρείες Xiaomi και Oppo λειτουργούν εργοστάσια συναρμολόγησης στην Κωνσταντινούπολη, αξιοποιώντας τα χαμηλότερα εργατικά κόστη και τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με την Ευρώπη. Οι εγκαταστάσεις αυτές δεν μεταφέρουν προηγμένες τεχνολογίες, ωστόσο αποτελούν κρίσιμο κρίκο στην κινεζική προσπάθεια να ενισχύσει παραγωγικούς κόμβους εκτός επικράτειάς της.

Ακόμη πιο ευαίσθητη είναι η παρουσία της Huawei στις τηλεπικοινωνίες. Η εταιρεία συνεργάζεται με την Türk Telekom για την ανάπτυξη δικτύων 5G, ενώ απέκτησε και το 48% της Netas, μιας εταιρείας που παράγει λογισμικό για πολιτικές και στρατιωτικές επικοινωνίες. Η διείσδυση αυτή εγείρει ανησυχίες σε επίπεδο εθνικής ασφάλειας, καθώς η πρόσβαση κινεζικών εταιρειών σε κρίσιμες επικοινωνιακές υποδομές θεωρείται στρατηγικής σημασίας.

Σε αντίθεση με την πλούσια οικονομική συνεργασία, η στρατιωτική συνεργασία Κίνας–Τουρκίας υπήρξε πιο προβληματική. Το 2013 είχε υπογραφεί συμφωνία ύψους 3,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή του συστήματος HQ-9 στην Τουρκία, με την Κίνα να προσφέρει πλήρη μεταφορά τεχνολογίας και ισότιμη συμπαραγωγή. Η συμφωνία όμως ακυρώθηκε το 2015, έπειτα από ισχυρές πιέσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, με το επιχείρημα ότι το σύστημα δεν ήταν συμβατό με τα συμμαχικά πρότυπα και ότι ο κατασκευαστής περιλαμβανόταν σε λίστες διεθνών κυρώσεων. Η ακύρωση αυτή οδήγησε την Τουρκία στην επιλογή του ρωσικού συστήματος S-400, το οποίο, παρά τις διεθνείς αντιδράσεις και τις επιπτώσεις στις σχέσεις της με τη Δύση, παραμένει σε τουρκικό έδαφος.

Σε επίπεδο εμπορικών διαδρομών, η κινεζική επιρροή στην Τουρκία συνδέεται άμεσα με τη λειτουργία του «Μεσαίου Διαδρόμου» (Middle Corridor), μιας στρατηγικής διαδρομής που ενώνει την Κίνα με την Ευρώπη μέσω Καζακστάν, Κασπίας Θάλασσας, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργίας και Τουρκίας. Το 2022 ο συνολικός όγκος φορτίου στη διαδρομή διπλασιάστηκε σε 1,5 εκατομμύριο τόνους, με εταιρείες όπως η Maersk να εγκαινιάζουν νέες σιδηροδρομικές υπηρεσίες που μειώνουν τον χρόνο μεταφοράς σε περίπου 30 ημέρες — πολύ ταχύτερα από τις κλασικές θαλάσσιες διαδρομές. Η Τουρκία επιχειρεί να αναδειχθεί σε κομβικό κράτος της διαδρομής, αξιοποιώντας την Οργάνωση των Τουρκικών Κρατών και τη συνεργασία με το Πεκίνο, ενώ η Κίνα βλέπει στον διάδρομο μια κρίσιμη εναλλακτική που παρακάμπτει τις ρωσικές διαδρομές οι οποίες πλήττονται από κυρώσεις.

Παρά την ενίσχυση της κινεζικής παρουσίας, η Ρωσία εξακολουθεί να αποτελεί τον βασικό στρατιωτικό και γεωπολιτικό εταίρο της Τουρκίας. Η συμφωνία για το S-400 και η τριμερής συνεργασία Τουρκίας–Ρωσίας–Ιράν στο πλαίσιο του «Astana Format» για τη Συρία καταδεικνύουν το εύρος της ρωσικής επιρροής. Η Μόσχα διατηρεί ισχυρά εργαλεία πίεσης μέσω της ενέργειας, αφού η Τουρκία παραμένει βαθιά εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο. Το πλέγμα αυτό συνεργασίας και εξάρτησης προσφέρει στη Ρωσία τη δυνατότητα να αξιοποιεί την Τουρκία σε περιφερειακά ζητήματα, ενώ ταυτόχρονα περιορίζει την ευελιξία της Άγκυρας στις σχέσεις της με τη Δύση.

Παράλληλα, η Τουρκία έχει επιταχύνει την ανάπτυξη της δικής της αμυντικής βιομηχανίας. Το 2024 κατέλαβε την 11η θέση παγκοσμίως σε εξαγωγές αμυντικού υλικού, με συνολικές πωλήσεις 7,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Σήμερα, περίπου το 80% των στρατιωτικών της αναγκών καλύπτεται από εγχώρια παραγωγή — ένα σημαντικό άλμα σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία. Η πρόοδος αυτή συνδέεται τόσο με τις προσπάθειες μείωσης της εξάρτησης από τη Δύση όσο και με τη ρεαλιστική ανάγκη της Τουρκίας να διαφοροποιήσει τις πηγές στρατιωτικής τεχνολογίας της, δεδομένης της ταυτόχρονης παρουσίας κινεζικών και ρωσικών συμφερόντων στο έδαφός της.

Η ισορροπία ανάμεσα σε κινεζικές επενδύσεις, ρωσική ενεργειακή εξάρτηση και τουρκική επιδίωξη αυτόνομης στρατηγικής θέσης συνθέτει ένα περίπλοκο γεωπολιτικό τοπίο. Σε αυτό, η Κίνα συνεχίζει να επεκτείνεται μέσω οικονομικών εργαλείων, διαμορφώνοντας έναν χώρο επιρροής που δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί μόνο εμπορικός.