Κάλπη χωρίς σύνορα: Επιστολική ψήφος και ξεχωριστή Περιφέρεια για τους Έλληνες του εξωτερικού

Ένα νέο, εκτεταμένο σχέδιο αλλαγών για τη συμμετοχή των Ελλήνων που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό στις βουλευτικές εκλογές επεξεργάζεται το Υπουργείο Εσωτερικών, με στόχο την ουσιαστική άρση των εμποδίων που μέχρι σήμερα κρατούν χιλιάδες αποδήμους μακριά από την κάλπη. Η κυβερνητική εκτίμηση είναι ότι το ισχύον πλαίσιο, παρά τις βελτιώσεις των τελευταίων ετών, εξακολουθεί να αποθαρρύνει τη συμμετοχή, κυρίως λόγω πρακτικών και γεωγραφικών δυσκολιών, γεγονός που οδηγεί στην προώθηση μιας συνολικής θεσμικής αναμόρφωσης.

Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, εντός του πρώτου εξαμήνου του 2026 αναμένεται να κατατεθεί στη Βουλή των Ελλήνων νομοσχέδιο που θα αλλάζει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο ψηφίζουν οι εκλογείς του εξωτερικού. Βασικός πυλώνας του νέου πλαισίου είναι η καθιέρωση της επιστολικής ψήφου αποκλειστικά για τους απόδημους, ώστε στις επόμενες εθνικές εκλογές να μπορούν να ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα από τον τόπο κατοικίας τους, χωρίς να απαιτείται μετακίνηση σε εκλογικά κέντρα, όπως ακριβώς συνέβη στις ευρωεκλογές του 2024.

Η εμπειρία των προηγούμενων αναμετρήσεων έχει καταδείξει ότι η υποχρεωτική φυσική παρουσία λειτουργεί αποτρεπτικά. Πολλοί Έλληνες του εξωτερικού χρειάστηκε να διανύσουν εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα για να φτάσουν στο πλησιέστερο εκλογικό τμήμα, με το κόστος και τον χρόνο των μετακινήσεων να μειώνουν δραστικά τη συμμετοχή, παρά το αυξημένο ενδιαφέρον. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: στις εθνικές εκλογές του 2023 εγγράφηκαν λίγο πάνω από 25.000 εκλογείς του εξωτερικού, αλλά ψήφισαν περίπου 17.000. Αντίθετα, στις ευρωεκλογές του 2024, με την επιστολική ψήφο, οι εγγεγραμμένοι ξεπέρασαν τις 50.000 και οι συμμετέχοντες έφτασαν σχεδόν τις 37.000, με ποσοστό συμμετοχής που άγγιξε το 73%, υψηλότερο ακόμη και από εκείνο του εσωτερικού της χώρας.

Πέρα από την επιστολική ψήφο, το σχέδιο περιλαμβάνει και μια δεύτερη θεσμική τομή: τη δημιουργία ξεχωριστής εκλογικής Περιφέρειας Εξωτερικού. Από αυτήν θα εκλέγονται τρεις βουλευτές, οι οποίοι θα προκύπτουν αποκλειστικά από την ψήφο των αποδήμων. Τα κόμματα θα καταρτίζουν ειδικά ψηφοδέλτια για τη συγκεκριμένη περιφέρεια, με περιορισμένο αριθμό υποψηφίων, δίνοντας σαφή κοινοβουλευτική φωνή στη Διασπορά.

Παράλληλα, προβλέπεται η μείωση των βουλευτών Επικρατείας από 15 σε 12, ώστε να διατηρηθεί η συνολική ισορροπία του κοινοβουλευτικού συστήματος. Ανοιχτό παραμένει το ζήτημα αν οι εκλογείς του εξωτερικού θα ψηφίζουν με σταυρό προτίμησης ή με λίστα, χωρίς ωστόσο να αμφισβητείται ότι οι ψήφοι τους θα προσμετρώνται κανονικά στο συνολικό εκλογικό αποτέλεσμα.

Αναλυτές εκτιμούν ότι, με βάση τα σημερινά δεδομένα, οι τρεις έδρες της Περιφέρειας Εξωτερικού είναι πιθανό να καταλήξουν στα κόμματα που πρωταγωνιστούν πανελλαδικά. Ωστόσο, η πολιτική σημασία της ρύθμισης υπερβαίνει την αριθμητική των εδρών, καθώς για πρώτη φορά αναγνωρίζεται θεσμικά ότι οι Έλληνες της Διασποράς συνιστούν μια ιδιαίτερη εκλογική ομάδα, με ξεχωριστές ανάγκες και δικαίωμα αυτόνομης κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης.

Η εφαρμογή της επιστολικής ψήφου προϋποθέτει αυξημένη πλειοψηφία, καθώς απαιτείται η έγκριση τουλάχιστον 200 βουλευτών, σύμφωνα με το Σύνταγμα. Το 2019, η πρώτη μεγάλη ρύθμιση για τη συμμετοχή των αποδήμων είχε τύχει ευρείας διακομματικής αποδοχής, ενώ το 2024 η σχετική πρωτοβουλία για την επιστολική ψήφο δεν προχώρησε λόγω αντιδράσεων της αντιπολίτευσης για τον τρόπο και τον χρόνο κατάθεσης.

Σήμερα, ωστόσο, διαφαίνεται πιο πρόσφορο πολιτικό έδαφος. Το ΠΑΣΟΚ έχει δηλώσει ότι δεν διαφωνεί επί της αρχής με την επιστολική ψήφο, υπό την προϋπόθεση ουσιαστικού διαλόγου, ενώ μαζί με τη Νέα Δημοκρατία πλησιάζουν αριθμητικά το όριο των 200 βουλευτών, καθιστώντας εφικτή την υπερψήφιση της ρύθμισης, εφόσον επιτευχθεί πολιτική συναίνεση.