Νιγηρία: Η «σιωπηλή γενοκτονία» που αφανίζει τις χριστιανικές κοινότητες

Μακριά από τα φώτα της διεθνούς επικαιρότητας, η Νιγηρία βιώνει μια αργή αλλά αμείλικτη τραγωδία που οι ίδιοι οι μάρτυρες της την περιγράφουν ως γενοκτονία. Στη μεγαλύτερη σε πληθυσμό χώρα της Αφρικής, οι χριστιανικές κοινότητες του κεντρικού και βόρειου τμήματος βρίσκονται στο στόχαστρο ισλαμιστικών οργανώσεων και ένοπλων ομάδων. Υπολογίζεται ότι την τελευταία εικοσαετία περισσότεροι από 500.000 χριστιανοί έχουν χάσει τη ζωή τους σε επιθέσεις που θυμίζουν σκηνές βιβλικής καταστροφής.

Κεντρικοί δράστες αυτών των επιθέσεων είναι η Μπόκο Χαράμ, γνωστή διεθνώς από την απαγωγή 276 μαθητριών στο Τσιμπόκ το 2014, και οι ένοπλες ομάδες Φουλάνι, που συστηματικά επιτίθενται σε χριστιανικά χωριά. Οι μέθοδοι τους επαναλαμβάνονται: νυχτερινές εισβολές, εμπρησμοί σπιτιών και εκκλησιών, σφαγές, απαγωγές και βιασμοί. Το αποτέλεσμα είναι χιλιάδες νεκροί και δεκάδες χιλιάδες εκτοπισμένοι που αφήνουν πίσω τους ερείπια και καμένα χωριά.

Η Νιγηρία, με πληθυσμό άνω των 220 εκατομμυρίων, είναι μια χώρα διαιρεμένη. Στον βορρά κυριαρχούν οι μουσουλμανικές κοινότητες όπου η σαρία εφαρμόζεται με τη βία, ενώ στον νότο οι χριστιανοί προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανές τις παραδόσεις τους. Το κεντρικό τμήμα έχει μετατραπεί σε ζώνη συγκρούσεων, όπου οι Φουλάνι εγκαθιστούν μεθοδικά νέες βάσεις, συχνά με την ανοχή ή την αδυναμία των κρατικών αρχών, οδηγώντας στον εκτοπισμό ολόκληρων πληθυσμών.

Τα στοιχεία από οργανώσεις όπως η Open Doors International αποτυπώνουν τη σκληρή πραγματικότητα. Μόνο το 2023 περισσότεροι από 5.000 χριστιανοί δολοφονήθηκαν εξαιτίας της πίστης τους, ενώ πάνω από 4.000 απήχθησαν. Πολλοί από αυτούς οδηγήθηκαν σε δουλεία ή σε εξαναγκαστικούς γάμους. Οι μαρτυρίες από τα χωριά του Πλατό και της Καντούνα περιγράφουν απώλειες που ξεπερνούν κάθε στατιστική: παιδιά που κάηκαν σε σχολεία, γυναίκες που υπέστησαν βία μπροστά στις οικογένειές τους, ηλικιωμένοι που σκοτώθηκαν επειδή αρνήθηκαν να αλλαξοπιστήσουν.

Η διεθνής αντίδραση παραμένει περιορισμένη. Ο ΟΗΕ καταγράφει τα γεγονότα σε εκθέσεις, η Αφρικανική Ένωση σιωπά και οι δυτικές δυνάμεις αποφεύγουν τη χρήση του όρου «γενοκτονία», διότι συνεπάγεται την υποχρέωση ανάληψης δράσης. Στην πράξη, η Νιγηρία έχει καταστεί ο πιο επικίνδυνος τόπος για τους χριστιανούς παγκοσμίως.

Οι επιζώντες αυτής της βίας ζουν σε καταυλισμούς χωρίς επαρκή στήριξη, αντιμετωπίζοντας συνθήκες φτώχειας και ανασφάλειας. Παιδιά μεγαλώνουν ορφανά, γυναίκες φέρουν τα ψυχικά και σωματικά τραύματα της βίας, άνδρες προσπαθούν να ξαναχτίσουν χωριά που συχνά καταστρέφονται ξανά. Η κοινωνική συνοχή διαλύεται και η κρατική προστασία είναι ελλιπής.

Η κρίση στη Νιγηρία έχει και διεθνή διάσταση. Η αστάθεια της χώρας ενισχύει την παρουσία του Ισλαμικού Κράτους στην υποσαχάρια Αφρική, προκαλεί νέες μετακινήσεις προσφύγων προς την Ευρώπη και υπονομεύει τη μεγαλύτερη οικονομία της ηπείρου. Ταυτόχρονα, η φερόμενη στήριξη ισλαμιστικών δικτύων από τρίτες χώρες, όπως η Τουρκία και το Κατάρ, δημιουργεί πρόσθετες γεωπολιτικές ανησυχίες.

Πίσω από τους αριθμούς βρίσκονται πρόσωπα: το κορίτσι που δεν γύρισε ποτέ από το σχολείο, η μητέρα που έχασε τα παιδιά της, ο ιερέας που δολοφονήθηκε μέσα στον ναό του. Η εικόνα που αναδύεται είναι εκείνη μιας γενοκτονίας σε εξέλιξη, την οποία η διεθνής κοινότητα βλέπει αλλά δεν σταματά.

Η περίπτωση της Νιγηρίας αναδεικνύει τη δυσκολία –ή την απροθυμία– του κόσμου να αναγνωρίσει μια γενοκτονία όσο βρίσκεται σε εξέλιξη. Το «ποτέ ξανά», που αποτέλεσε παγκόσμιο σύνθημα μετά τις φρικαλεότητες του 20ού αιώνα, μοιάζει κενό, όταν μισό εκατομμύριο άνθρωποι έχουν ήδη χάσει τη ζωή τους και οι φωνές των επιζώντων παραμένουν αναπάντητες.

Επιπτώσεις για την Ελλάδα και την Ευρώπη

Οι εξελίξεις στη Νιγηρία και η συστηματική εξόντωση των χριστιανικών κοινοτήτων δεν περιορίζονται σε μια «τοπική τραγωδία», αλλά έχουν άμεσες και έμμεσες συνέπειες για την Ελλάδα και συνολικά για την Ευρώπη, τόσο σε επίπεδο ασφάλειας όσο και σε κοινωνικό, πολιτικό και γεωπολιτικό πεδίο.

Πρώτον, η αποσταθεροποίηση της Νιγηρίας, μιας χώρας 220 εκατομμυρίων κατοίκων, ενισχύει τις μεταναστευτικές πιέσεις προς την Ευρώπη. Χιλιάδες εκτοπισμένοι και πρόσφυγες, χριστιανοί κυρίως από το κεντρικό και βόρειο τμήμα, ωθούνται σε φυγή, με προορισμό καταρχάς γειτονικές αφρικανικές χώρες και στη συνέχεια τη Βόρεια Αφρική. Από εκεί, μέσω Λιβύης, Αλγερίας και Μαρόκου, ανοίγουν νέοι δρόμοι μεταναστευτικών ροών που καταλήγουν στη Μεσόγειο. Η Ελλάδα, ως βασική πύλη εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θα βρεθεί αντιμέτωπη με μεγαλύτερη πίεση στα θαλάσσια και χερσαία σύνορα.

Δεύτερον, η δράση ισλαμιστικών οργανώσεων στη Νιγηρία, όπως η Μπόκο Χαράμ και οι Φουλάνι, συνδέεται με την ευρύτερη εξάπλωση του Ισλαμικού Κράτους στη Σαχέλ και την υποσαχάρια Αφρική. Αυτό σημαίνει ότι δημιουργείται μια «δεξαμενή» εξτρεμιστών με διασυνδέσεις που μπορούν να επηρεάσουν άμεσα την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Η πιθανότητα διείσδυσης τέτοιων στοιχείων σε μεταναστευτικές ροές αποτελεί πραγματικό κίνδυνο, με επιπτώσεις στη δημόσια τάξη και στη συνοχή των ευρωπαϊκών κοινωνιών.

Τρίτον, το ζήτημα έχει πολιτισμική διάσταση. Η εξόντωση χριστιανικών κοινοτήτων σε αφρικανικό έδαφος εγείρει ανησυχίες για την τύχη των θρησκευτικών μειονοτήτων παγκοσμίως και θέτει υπό δοκιμασία την αξιοπιστία της Ευρώπης όταν διακηρύσσει ότι υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η απουσία ουσιαστικής αντίδρασης εκλαμβάνεται από τους διωκόμενους πληθυσμούς ως εγκατάλειψη, ενώ στις ίδιες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες τροφοδοτεί τη συζήτηση για τα «διπλά μέτρα και σταθμά» της διεθνούς πολιτικής.

Τέταρτον, η γενοκτονία στη Νιγηρία επηρεάζει την ενεργειακή και οικονομική στρατηγική της Ευρώπης. Η Νιγηρία είναι σημαντικός εξαγωγέας πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η εσωτερική αποσταθεροποίηση και η αύξηση της βίας δυσχεραίνουν την παραγωγή και τις επενδύσεις, αυξάνοντας την ενεργειακή ανασφάλεια της Ευρώπης, η οποία ήδη αναζητά εναλλακτικές πηγές ενέργειας μετά την κρίση με τη Ρωσία.

Τέλος, για την Ελλάδα ειδικά, η διάσταση αυτή έχει διπλό βάρος. Από τη μία, ενισχύει την ανάγκη αποτελεσματικής φύλαξης των συνόρων και ρεαλιστικής μεταναστευτικής πολιτικής. Από την άλλη, εγείρει ζήτημα πολιτικής παρουσίας στα διεθνή φόρα: μια χώρα με ιστορική και πολιτισμική ταυτότητα δεμένη με τον χριστιανισμό δεν μπορεί να μένει αδιάφορη σε μια γενοκτονία κατά χριστιανικών πληθυσμών.