Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει εξελιχθεί στην πιο αντιφατική φιγούρα της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής, σε σημείο ώστε ο πόλεμος στην Ουκρανία να γεννήσει τον όρο «παράδοξο Ζελένσκι». Θεσμικά, είναι ο πιο ασφαλής ηγέτης της ηπείρου: ο στρατιωτικός νόμος έχει παγώσει τις εκλογές, έχει παρατείνει τη θητεία του επ’ αόριστον και έχει καταστήσει πρακτικά αδύνατη κάθε διαδικασία αποπομπής του. Πολιτικά, όμως, μοιάζει ήδη εξαντλημένος. Ο πόλεμος είναι αυτός που τον κρατά στην εξουσία, αλλά η ειρήνη σχεδόν βέβαιο ότι θα σημάνει την αποχώρησή του. Την ώρα που τα Ρωσικά στρατεύματα κερδίζουν έδαφος στο Ντονμπάς, το εσωτερικό σκηνικό στο Κίεβο έχει αλλάξει ριζικά:
Η νομιμοποίηση του Ζελένσκι, που ξεκίνησε ως σαρωτική εκλογική εντολή το 2019 και μετατράπηκε σε ηθικό κεφάλαιο εν καιρώ πολέμου το 2022, έχει πλέον φθαρεί. Η «μονοπλειοψηφία» των 254 εδρών του κόμματος «Υπηρέτης του Λαού» έχει διαλυθεί, η εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του έχει καταρρεύσει από πάνω από 80% σε καιρό πολέμου το 2022 σε μόλις 20% στα τέλη του 2025 και το μέχρι πρότινος αδιανόητο – η ανοιχτή αμφισβήτηση του Αρχιστράτηγου – δεν αποτελεί πια ταμπού.
Η θητεία του έληξε τυπικά τον Μάιο του 2024, αφήνοντάς τον να στηρίζεται μόνο στην ηθική εξουσία που αντλεί από τον πόλεμο. Για τρία χρόνια, η άρρητη συμφωνία ήταν σαφής: ο Πρόεδρος ασκούσε σχεδόν απεριόριστη εξουσία, ενώ στρατιώτες πολεμούσαν και σκοτώνονταν στο μέτωπο και οι πολίτες υπέμεναν βομβαρδισμούς και ενεργειακά μπλακάουτ. Αυτή η ισορροπία κατέρρευσε με την αποκάλυψη ενός κυκλώματος διαφθοράς στην Energoatom, την κρατική πυρηνική εταιρεία, όπου καταγγέλθηκε ότι «κόβονταν» μίζες 10-15% από συμβόλαια που είχαν σκοπό να προστατεύσουν κρίσιμες ενεργειακές υποδομές από ρωσικές επιθέσεις.
Στο κέντρο του σκανδάλου βρέθηκε ο Τιμούρ Μίντιτς, στενός φίλος, συνέταιρος και συνιδρυτής της Kvartal 95, της εταιρείας παραγωγής ταινιών του Ζελένσκι – ο άνθρωπος που του είχε δανείσει το θωρακισμένο του αυτοκίνητο στην προεκλογική εκστρατεία του 2019. Η εικόνα για τον Πρόεδρο ήταν καταστροφική: την ώρα που ζητούσε απόλυτη θυσία από τον λαό, ο στενός του κύκλος εμφανιζόταν να μετατρέπει το ενεργειακό δίκτυο της χώρας σε προσωπικό ATM. Η ζημιά γιγαντώθηκε από την προσπάθεια του κόμματος, τον Ιούλιο του 2025, να περάσει νόμο που περιόριζε την ανεξαρτησία των αντιδιαφθορων ανακριτών και εισαγγελέων – κίνηση που ανατράπηκε μόνο ύστερα από μαζικές διαδηλώσεις. Το σκάνδαλο οδήγησε στην απομάκρυνση νυν και πρώην Υπουργών Ενέργειας και πυροδότησε την πρώτη ανοιχτή ρήξη στο εσωτερικό της εξουσίας από την έναρξη της πλήρους ρωσικής εισβολής.
Ακολούθησε θεσμικός σεισμός. Η κομματική πειθαρχία του «Υπηρέτη του Λαού» έσπασε, με δέκα βουλευτές να υπογράφουν ανοιχτή επιστολή τον Νοέμβριο, απαιτώντας περιορισμό των εξουσιών του Προεδρικού Γραφείου και στροφή σε κυβέρνηση εθνικής ενότητας – ευθεία αμφισβήτηση της ανεξέλεγκτης επιρροής του Αντρίι Γερμάκ. Ο επικεφαλής του Προεδρικού Γραφείου, τον οποίο διπλωμάτες περιγράφουν ως de facto πρωθυπουργό της Ουκρανίας, έχει μετατραπεί σε «σάκο του μποξ» για όλη τη συσσωρευμένη δυσαρέσκεια, καθώς κρατά στα χέρια του το κλειδί κρίσιμων διορισμών, από το Υπουργικό Συμβούλιο ως τη ρυθμιστική αρχή ενέργειας. Βουλευτές απαιτούν κατ’ ιδίαν την απομάκρυνσή του ως προϋπόθεση για να στηρίξουν βασικά προεδρικά νομοσχέδια, αλλά ο Ζελένσκι αρνείται, οδηγώντας σε νομοθετικό μπλοκάρισμα.
Ο Πρόεδρος της Βουλής Ρουσλάν Στεφάντσουκ παλεύει να εξασφαλίσει πλειοψηφίες για οτιδήποτε πέρα από τις αυτόματες παρατάσεις του στρατιωτικού νόμου, ενώ το Υπουργικό Συμβούλιο υπό τον Ντένις Σμιχάλ έχει διολισθήσει σε ρόλο τεχνικής γραμματείας, με τις πραγματικές αποφάσεις να λαμβάνονται στον στενό κύκλο της οδού Μπάνκοβα. Πάνω από όλα πλανάται η σιωπηλή, αλλά βαριά σκιά του στρατηγού Βαλέρι Ζαλούζνι: παυθείς Αρχιστράτηγος στις αρχές του 2024 και σήμερα Πρέσβης στο Λονδίνο, παραμένει – σύμφωνα με τις εσωτερικές μετρήσεις – η πιο ισχυρή πολιτική φυσιογνωμία της χώρας, επικρατώντας του Ζελένσκι σε έναν υποθετικό δεύτερο γύρο και συγκεντρώνοντας την εμπιστοσύνη πολιτών και στρατού που ο Πρόεδρος έχει χάσει. Ο Ζελένσκι κάθεται ακόμη στον θρόνο, αλλά η ικανότητά του να ελέγχει πραγματικά το παιχνίδι έχει συρρικνωθεί.
Στη σκηνή εμφανίζονται και άλλοι παίκτες. Ο επικεφαλής των στρατιωτικών πληροφοριών (GUR) Κίριλο Μπουντάνοφ, νεαρός και ιδιαίτερα προβεβλημένος, κερδίζει συνεχώς πολιτικό βάρος μόνο και μόνο λόγω ορατότητας και εικόνας. Στην οργανωμένη αντιπολίτευση, ο πρώην Πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο, επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης (YeS), παραμένει η ισχυρότερη κομματική μηχανή και αξιοποιεί το σκάνδαλο Μίντιτς για να απαιτήσει κυβέρνηση εθνικής ενότητας και πλήρη λογοδοσία της ομάδας Γερμάκ. Η Γιούλια Τιμοσένκο, η οποία διατηρεί ισχυρή περιφερειακή επιρροή με το κόμμα Μπατκιβστσίνα, τοποθετείται ανοιχτά ως πιθανός εταίρος σε μια μετάβαση χωρίς Ζελένσκι. Καμία από αυτές τις φιγούρες δεν μπορεί σήμερα να τον αντιμετωπίσει θεσμικά όσο ισχύει ο στρατιωτικός νόμος, αλλά όλες μαζί συγκροτούν ένα έτοιμο στρατόπεδο διαδοχής, έτοιμο να δώσει μάχη για την πρώτη μεταπολεμική προεδρία.
Στο διεθνές μέτωπο, ο άλλοτε «ήρωας του ελεύθερου κόσμου» βρίσκεται παγιδευμένος ανάμεσα σε έναν αμερικανικό παράγοντα που έχει αλλάξει προτεραιότητες και σε μια Ευρώπη κουρασμένη. Η θητεία της ηθικής υπεροχής έχει τελειώσει και το ειρηνευτικό σχέδιο του Ντόναλντ Τραμπ – που για το Κίεβο μοιάζει με κατάλογο εθνικών εφιαλτών – τον τοποθετεί σε αδιέξοδο. Αν αποδεχτεί ακόμη και «νερωμένες» αμερικανικές προτάσεις, κινδυνεύει να απολέσει και τα τελευταία αποθέματα εσωτερικής νομιμοποίησης, επιχειρώντας να πουλήσει σε έναν λαό που έχει θυσιάσει χιλιάδες ζωές μια «παγωμένη σύγκρουση» αντί για νίκη. Αν τις απορρίψει, διακινδυνεύει περαιτέρω στρατιωτική ήττα και απώλεια εδαφών.
Την ίδια στιγμή, η ΕΕ, παρότι δημόσια καταγγέλλει τις ιδέες Τραμπ, έχει δέσει τη χρηματοδότηση ανοικοδόμησης και την ενταξιακή πορεία με τις «επτά προτεραιότητες μεταρρύθμισης», με έμφαση στη δικαιοσύνη και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Το σκάνδαλο στην Energoatom έδωσε πάτημα στους ευρωπαίους σκεπτικιστές να επιβραδύνουν τις διαδικασίες, αντιμετωπίζοντας πλέον τον Ζελένσκι όχι ως σύμβολο αντίστασης, αλλά ως διαχειριστή ενός προβληματικού «περιουσιακού στοιχείου», στριμωγμένο ανάμεσα στην αμερικανική αδιαφορία και την ευρωπαϊκή κόπωση.
Στο Κίεβο, η συζήτηση των Eλίτ δεν περιστρέφεται πια γύρω από το πώς θα ενισχυθεί η διακυβέρνηση Ζελένσκι, αλλά γύρω από το πώς θα οργανωθεί η μετάβαση στην επόμενη ημέρα. Τα σενάρια για το πολιτικό του τέλος είναι τρία. Το επικρατέστερο είναι η «έξοδος Τσώρτσιλ»: παραμένει στην ηγεσία όσο διαρκεί ο πόλεμος, διαπραγματεύεται τη διευθέτηση, οδηγεί τη χώρα στις πρώτες εκλογές της ειρήνης και ηττάται καθαρά, όπως δείχνει και δημοσκόπηση του Νοεμβρίου 2025 που τον φέρνει στο 16% έναντι 27% του Ζαλούζνι στην πρώτη προτίμηση. Το δεύτερο σενάριο είναι η εθελούσια αποχώρηση – η «έξοδος Ουάσινγκτον» – την οποία έχει ο ίδιος υπαινιχθεί, δηλώνοντας τον Σεπτέμβριο του 2025 ότι δεν σκοπεύει να διεκδικήσει δεύτερη θητεία.
Για να σταθεί όμως αξιοπρεπώς μια τέτοια αποχώρηση, θα πρέπει να διαλύσει την πυραμίδα εξουσίας που έχει οικοδομηθεί γύρω του: δεν μπορεί να μιλά για δημοκρατική επόμενη μέρα όσο ο Γερμάκ κρατά τα κλειδιά του κράτους, και μέχρι τώρα δεν έχει δείξει καμία διάθεση να κάνει αυτή τη θυσία. Το τρίτο σενάριο είναι η «έξοδος Νίξον», μια αναγκαστική απομάκρυνση υπό ασφυκτική πολιτική πίεση, όχι απαραίτητα μέσω τυπικής καθαίρεσης, αλλά μέσω παρατεταμένου νομοθετικού αποκλεισμού και εξωτερικών πιέσεων. Αν το σκάνδαλο «Μίδας» επεκταθεί ή το μέτωπο καταρρεύσει, μια κοινοβουλευτική ανταρσία θα μπορούσε να μπλοκάρει προϋπολογισμούς και διορισμούς, μετατρέποντας τον Πρόεδρο σε αδύναμο σύμβολο.
Αν σε αυτό προστεθούν δυτικοί εταίροι που, υπό την πίεση της ΕΕ για αυστηρούς όρους βοήθειας, ζητήσουν ανοιχτά την απομάκρυνσή του, η «εποχή Ζελένσκι» θα κλείσει με ταπείνωση.
Ο Ζελένσκι παραμένει τυπικά Αρχιστράτηγος, αλλά η περίοδος της απόλυτης εξουσίας του έχει τελειώσει. Η Ουκρανία βρίσκεται ήδη στη φάση της προαναγγελθείσας διαδοχής. Το μόνο πραγματικό ερώτημα είναι ποια πόρτα θα επιλέξει ο ίδιος όταν σιωπήσουν τα όπλα: εκείνη της ελεγχόμενης, αξιοπρεπούς εξόδου ή εκείνη της αναγκαστικής, επώδυνης εκδίωξης.
