Παγκόσμια αγωνία για τις κρίσιμες συνομιλίες Μόσχας–Κιέβου στην Κωνσταντινούπολη
Όλα τα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας είναι στραμμένα σήμερα στην Κωνσταντινούπολη, όπου πρόκειται να πραγματοποιηθεί μία από τις πιο καθοριστικές συναντήσεις ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία, με επίκεντρο τον πόλεμο που μαίνεται στην ουκρανική επικράτεια. Σε μία κίνηση ιδιαίτερης πολιτικής και στρατηγικής σημασίας, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν αποφάσισε αργά το βράδυ της Τετάρτης 14 Μαΐου τη σύνθεση της ρωσικής αντιπροσωπείας που θα συμμετάσχει στις σημερινές απευθείας συνομιλίες με την ουκρανική πλευρά. Οι συνομιλίες αναμένονται με έντονο ενδιαφέρον καθώς διεξάγονται σε μια περίοδο υψηλής έντασης, όπου τα στρατιωτικά μέτωπα παραμένουν ενεργά και η διεθνής διπλωματία αναζητά διέξοδο αποκλιμάκωσης. Η Κωνσταντινούπολη μετατρέπεται για ακόμη μία φορά σε νευραλγικό κόμβο διεθνούς διαπραγμάτευσης, ενώ κυβερνήσεις και αναλυτές ανά τον κόσμο παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις, ελπίζοντας σε μία ουσιαστική πρόοδο που θα μπορούσε να ανοίξει δρόμο προς τον τερματισμό της αιματηρής σύγκρουσης.
Η παγκόσμια προσοχή στρέφεται σήμερα στην Κωνσταντινούπολη, καθώς Ρωσία και Ουκρανία κάθονται εκ νέου στο τραπέζι των απευθείας διαπραγματεύσεων, σε μια ύστατη προσπάθεια να υπάρξει διπλωματική διέξοδος στον πόλεμο που συνεχίζει να συγκλονίζει την Ευρώπη. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν αποφάσισε αργά το βράδυ της Τετάρτης 14 Μαΐου τη σύνθεση της ρωσικής αντιπροσωπείας, η οποία αναμένεται σήμερα στην τουρκική μεγαλούπολη για τις προγραμματισμένες συνομιλίες με την ουκρανική πλευρά.
Επικεφαλής της ρωσικής αποστολής θα είναι ο σύμβουλος του Πούτιν, Βλαντίμιρ Μεντίνσκι, ο οποίος είχε διαδραματίσει τον ίδιο ρόλο στις αποτυχημένες ειρηνευτικές συνομιλίες του 2022, λίγο μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Πλαισιώνεται από τον υφυπουργό Εξωτερικών Μιχαήλ Γκαλούζιν, τον υφυπουργό Άμυνας Αλεξάντερ Φόμιν, υψηλόβαθμους διπλωμάτες και στελέχη των ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών, συνθέτοντας μια ομάδα με βαρύ πολιτικό και στρατιωτικό αποτύπωμα.
Αίσθηση προκαλεί η απουσία του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, ο οποίος, σύμφωνα με πληροφορίες που μετέδωσε χθες το πρακτορείο Reuters, δεν θα συμμετάσχει στις συνομιλίες. Το ρεπορτάζ βασίστηκε σε δημοσίευμα της ρωσικής εφημερίδας Kommersant, το οποίο δεν επικαλείται επίσημη πηγή, ενώ μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει επιβεβαίωση από ρωσικές αρχές.
Η σημερινή συνάντηση χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα κρίσιμη, με τη διεθνή κοινότητα να παρακολουθεί προσεκτικά, αναζητώντας ενδείξεις αποκλιμάκωσης έπειτα από περισσότερους από δύο χρόνους πολέμου και συνεχιζόμενης αιματοχυσίας στην Ουκρανία.
Την ίδια ώρα, ερωτήματα γεννά η στάση του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος, μιλώντας σε περιορισμένο κύκλο δημοσιογράφων –μεταξύ αυτών και της βρετανικής εφημερίδας Guardian– άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη, ανεξαρτήτως της παρουσίας του Πούτιν. Ο ίδιος αποκάλυψε πως είχε ήδη συνάντηση με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Άγκυρα και εξέφρασε την ετοιμότητά του να μεταβεί άμεσα στην τουρκική μεγαλούπολη αν εμφανιστεί ο Ρώσος πρόεδρος. «Αν ο Πούτιν δεν φτάσει και παίζει παιχνίδια, αυτό είναι το τελικό σημάδι ότι δεν θέλει να σταματήσει τον πόλεμο», είπε χαρακτηριστικά την Τρίτη, ανεβάζοντας κατακόρυφα τους τόνους.
Με την απουσία Λαβρόφ, τις δηλώσεις Ζελένσκι και τις χαμηλές προσδοκίες για απτά αποτελέσματα, οι συνομιλίες της Κωνσταντινούπολης εκκινούν υπό ένα βαρύ πολιτικό φορτίο, με την ελπίδα της διεθνούς κοινότητας στραμμένη στην οποιαδήποτε ένδειξη προόδου.
Σε δηλώσεις του στο ουκρανικό πρακτορείο ειδήσεων «RBK-Ουκρανία», ο Ποντολιάκ ήταν σαφής: «Αν δεν μεταβεί ο Πούτιν, σίγουρα δεν θα υπάρξουν διαπραγματεύσεις». Σημείωσε επίσης ότι για την ουκρανική πλευρά, ο μόνος αξιόπιστος συνομιλητής σε αυτό το επίπεδο είναι ο ίδιος ο Ρώσος πρόεδρος. «Ο Ζελένσκι θα μπορούσε να συναντηθεί μόνο με τον Πούτιν στο πλαίσιο αυτών των συνομιλιών. Επομένως, εάν θέλουμε πραγματικά να καταλήξουμε σε κάποιες αποφάσεις, τότε ο Πούτιν πρέπει να είναι εκεί», τόνισε.
Η στάση αυτή αναδεικνύει το ρήγμα που υπάρχει ανάμεσα στη διπλωματική πρόθεση και στην πολιτική πραγματικότητα. Παρά την απόφαση του Βλαντίμιρ Πούτιν να αποστείλει αντιπροσωπεία υπό τον σύμβουλό του Βλαντίμιρ Μεντίνσκι —ο οποίος είχε ηγηθεί και της αποτυχημένης προσπάθειας διαλόγου το 2022—, το ουκρανικό μήνυμα είναι σαφές: χωρίς τον Πούτιν στο τραπέζι, δεν μπορεί να υπάρξει σοβαρή πρόοδος.
Μέσα σε αυτό το θολό σκηνικό, με την απουσία του Ρώσου ΥΠΕΞ Σεργκέι Λαβρόφ και την ετοιμότητα του Ζελένσκι να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη υπό την προϋπόθεση της παρουσίας του Ρώσου προέδρου, το ενδεχόμενο ματαίωσης των συνομιλιών φαντάζει πλέον πιο ορατό από ποτέ. Η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο της παγκόσμιας διπλωματίας, αλλά το αν θα γίνει το σκηνικό για ειρήνη ή για ακόμα μία χαμένη ευκαιρία παραμένει αβέβαιο.
Μέσα σε αυτό το φορτισμένο σκηνικό, αιφνιδιαστικά παρενέβη και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ρίχνοντας νέο βάρος στην πολιτική ζυγαριά. Ο Τραμπ, που πραγματοποιεί περιοδεία στη Μέση Ανατολή, δήλωσε τη Δευτέρα ότι ενδέχεται να παραστεί στη συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη, ιδέα που ο Ζελένσκι έσπευσε να υποδεχθεί θετικά. Από το προεδρικό αεροσκάφος Air Force One και καθ’ οδόν προς το Κατάρ, ο Τραμπ δήλωσε ότι δεν γνωρίζει αν ο Πούτιν θα βρίσκεται στην Τουρκία, αλλά άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο να «εκτρέψει» το πρόγραμμά του ώστε να βρεθεί στην Κωνσταντινούπολη, εφόσον παραστεί και ο Ρώσος πρόεδρος. «Θα ήθελε να είμαι εκεί και αυτό είναι μια πιθανότητα… Δεν ξέρω αν θα ήταν εκεί αν δεν ήμουν εκεί. Θα το μάθουμε», δήλωσε χαρακτηριστικά, αφήνοντας πολλά να αιωρούνται.
Παρότι τόνισε πως έχει προγραμματισμένη παρουσία στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα την Πέμπτη, δήλωσε ότι η συμμετοχή του στην Κωνσταντινούπολη «δεν αποκλείεται, αν πρόκειται να σωθούν ζωές». Παράλληλα, ανακοίνωσε την αποστολή υψηλόβαθμης αντιπροσωπείας των ΗΠΑ, με επικεφαλής τον υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και τους Στιβ Γουίτκοφ και Κιθ Κέλογκ, σηματοδοτώντας τη σαφή πρόθεση της Ουάσινγκτον να ασκήσει πίεση για πρόοδο στις διαπραγματεύσεις.
Καθώς οι ώρες περνούν και τα ερωτήματα πληθαίνουν, η Κωνσταντινούπολη μετατρέπεται σε πολιτικό καμίνι, με ανοιχτό το ενδεχόμενο είτε για μια ιστορική διπλωματική καμπή είτε για ένα φιάσκο διεθνούς εμβέλειας.
Στο πλευρό των προσπαθειών για απευθείας διάλογο μπαίνουν τώρα δυναμικά και δύο παγκόσμιοι παίκτες με ισχυρούς δεσμούς με τη Μόσχα: η Βραζιλία και η Κίνα. Σε κοινή τους δήλωση την Τρίτη, οι δύο χώρες υπογράμμισαν ότι οι απευθείας διαπραγματεύσεις αποτελούν «τον μόνο δρόμο για τον τερματισμό της σύγκρουσης», θέτοντας πίεση τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ουκρανία για να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι με ουσιαστικές προθέσεις.
Ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, σε συνέντευξη Τύπου από το Πεκίνο, δήλωσε ότι σκοπεύει να ασκήσει προσωπική πίεση στον Πούτιν. «Θα προσπαθήσω να μιλήσω με τον Πούτιν», είπε, αποκαλύπτοντας και πρόθεση να επισκεφθεί τη Μόσχα. «Δεν μου κοστίζει τίποτα να πω: “Έι, σύντροφε Πούτιν, πήγαινε στην Κωνσταντινούπολη και διαπραγματεύσου”», δήλωσε με τον χαρακτηριστικό του τόνο, στέλνοντας μήνυμα ότι το διεθνές πολιτικό βάρος μπορεί και πρέπει να αξιοποιηθεί προς την κατεύθυνση της αποκλιμάκωσης.
Η πρωτοβουλία του Λούλα ενισχύει τη διπλωματική πίεση σε μια περίοδο όπου οι δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ περί ενδεχόμενης παρουσίας του στην Τουρκία —σε συνδυασμό με την αποστολή υψηλόβαθμων Αμερικανών απεσταλμένων— δημιουργούν ένα εκρηκτικό πολυπολικό σκηνικό. Ο Ζελένσκι έχει από την πλευρά του δηλώσει ότι δέχεται μόνο απευθείας συνομιλία με τον Πούτιν, ενώ κορυφαίοι σύμβουλοί του ξεκαθαρίζουν ότι χωρίς αυτή την προϋπόθεση οι συνομιλίες δεν έχουν καν λόγο ύπαρξης.
Ο Πούτιν και ο Ζελένσκι έχουν συναντηθεί μόνο μία φορά, το 2019, ενώ από τότε η Μόσχα έχει επανειλημμένα απορρίψει την ουκρανική ηγεσία ως μη νόμιμη. Το ερώτημα αν ο Πούτιν τελικά θα κάνει το βήμα και θα εμφανιστεί στην Κωνσταντινούπολη, δεν είναι απλώς μια διπλωματική λεπτομέρεια — είναι η κόκκινη γραμμή ανάμεσα στην έναρξη διαπραγμάτευσης και στη συνέχιση ενός πολέμου χωρίς ορατό τέλος.
Η απάντηση της Μόσχας, ωστόσο, αναμένεται σκληρή. Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν ήδη απορρίψει αντίστοιχες προτάσεις στο παρελθόν, υποστηρίζοντας ότι μια παρατεταμένη κατάπαυση του πυρός θα επέτρεπε στην Ουκρανία να ανασυνταχθεί, να επανεξοπλιστεί και να ανακτήσει έδαφος, ενώ οι ρωσικές δυνάμεις συνεχίζουν να καταγράφουν επιτυχίες στο μέτωπο. Η Μόσχα προσανατολίζεται στη διατύπωση μαξιμαλιστικών αιτημάτων, ανάλογων με εκείνων που είχαν προκαλέσει ναυάγιο στον αντίστοιχο γύρο συνομιλιών στην Τουρκία την άνοιξη του 2022.
Η ουκρανική πλευρά επιμένει ότι χωρίς την παρουσία του Πούτιν, δεν υπάρχει ουσιαστικό διακύβευμα στη διαδικασία. Ο σύμβουλος του Ζελένσκι, Μιχαήλο Ποντολιάκ, το διατύπωσε ωμά: «Αν δεν μεταβεί ο Πούτιν, σίγουρα δεν θα υπάρξουν διαπραγματεύσεις». Την ίδια γραμμή ακολουθεί και ο ίδιος ο Ζελένσκι, που εμφανίζεται έτοιμος να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη, μόνο εφόσον υπάρξει απευθείας επαφή με τον Ρώσο πρόεδρο.
Η παρέμβαση του Ντόναλντ Τραμπ ήρθε να πυκνώσει το σκηνικό. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να παραστεί ο ίδιος στις συνομιλίες, εφόσον βρίσκεται και ο Πούτιν, συνδέοντας την παρουσία του με το ταξίδι του στη Μέση Ανατολή. Η δήλωση του ότι «δεν θα δίσταζε να πάει για να σώσει ζωές» και η αποστολή υψηλόβαθμης αντιπροσωπείας με επικεφαλής τον υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο ενισχύουν το αμερικανικό αποτύπωμα σε μια κρίσιμη συγκυρία.
Στο μεταξύ, Βραζιλία και Κίνα –παραδοσιακοί εταίροι της Ρωσίας– έχουν εκφράσει δημόσια στήριξη στις συνομιλίες. Ο πρόεδρος Λούλα ντα Σίλβα, από το Πεκίνο, ανέφερε ότι θα προσπαθήσει να πείσει τον Πούτιν να συμμετάσχει, λέγοντας: «Δεν μου κοστίζει τίποτα να του πω: ‘Πήγαινε στην Κωνσταντινούπολη και διαπραγματεύσου’». Η κοινή δήλωση των δύο χωρών υπέρ της διαπραγμάτευσης ως μοναδικής οδού για τον τερματισμό της σύγκρουσης εντάσσεται σε ένα πλαίσιο συντονισμένων παρεμβάσεων που εντείνουν τη διεθνή πίεση.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, από την πλευρά τους, έχουν καταστήσει σαφές ότι αν η Κωνσταντινούπολη οδηγήσει σε νέο αδιέξοδο, η πίεση προς τη Ρωσία θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Το πραγματικό ερώτημα, όμως, είναι κατά πόσο μπορούν να φέρουν στο πλευρό τους τις ΗΠΑ και –ειδικά υπό την επιρροή του Τραμπ– να διαμορφώσουν έναν ενιαίο δυτικό άξονα ικανό να μεταβάλει τους όρους του παιχνιδιού.
Το αν η Κωνσταντινούπολη θα εξελιχθεί σε σημείο καμπής ή σε μια ακόμη διπλωματική αυταπάτη, θα φανεί μέσα στις επόμενες ώρες. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι όλα τα κομμάτια της παγκόσμιας σκακιέρας βρίσκονται ήδη σε κίνηση.
