Πληρώνουν πριν καν ολοκληρωθεί: Διόδια με εργοτάξια στον ΒΟΑΚ
Πριν ακόμα ολοκληρωθεί το έργο, οι οδηγοί στην Κρήτη θα κληθούν να πληρώνουν διόδια για τη χρήση του Βόρειου Οδικού Άξονα. Σύμφωνα με τα όσα προβλέπει η σύμβαση για το τμήμα Χανιά – Ηράκλειο του ΒΟΑΚ, οι πρώτοι τρεις μετωπικοί σταθμοί διοδίων θα τεθούν σε λειτουργία ενώ οι εργασίες στον αυτοκινητόδρομο θα συνεχίζονται. Η πρόβλεψη αυτή τίθεται υπό την προϋπόθεση ότι θα έχουν παραδοθεί πρώτα τρία συγκεκριμένα τμήματα του δρόμου, συνολικού μήκους περίπου 72 χιλιομέτρων. Η λογική πίσω από την πρόωρη έναρξη της χρέωσης, όπως αναφέρεται ρητά στη σύμβαση, είναι να συνηθίσουν οι χρήστες του δρόμου την επιβολή διοδίων, ακόμα κι αν μεγάλο μέρος του έργου παραμένει ημιτελές. Οι σταθμοί αυτοί, πάντως, θα καταργηθούν με την πλήρη αποπεράτωση του αυτοκινητόδρομου, οπότε και θα τεθεί σε εφαρμογή αναλογικό σύστημα χρέωσης με ηλεκτρονικούς πομποδέκτες και αναγνώριση πινακίδων.
Εκτός από τα κανονικά διόδια που θα πληρώνουν οι οδηγοί, στον νέο αυτοκινητόδρομο της Κρήτης εισάγεται και η πρακτική των λεγόμενων «σκιωδών διοδίων». Σύμφωνα με τη σύμβαση για τον Βόρειο Οδικό Άξονα, το Δημόσιο θα καλύπτει το 66,62% κάθε διοδίου τέλους για κάθε διέλευση, καταβάλλοντας ουσιαστικά στον παραχωρησιούχο εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ κατά τη διάρκεια της περιόδου παραχώρησης. Η πρόβλεψη αυτή, που εντάσσεται στην ευρύτερη στρατηγική χρηματοδότησης του έργου, θα κοστίσει στους φορολογούμενους τουλάχιστον 343,8 εκατομμύρια ευρώ για το τμήμα Χανιά – Χερσόνησος, σύμφωνα με την έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους. Αν προχωρήσει και η προαιρετική επέκταση του δρόμου από Κίσσαμο μέχρι Χανιά, ανεβάζοντας το συνολικό μήκος του ΒΟΑΚ στα 187 χιλιόμετρα, το τελικό κόστος των σκιωδών διοδίων εκτιμάται στα 400,7 εκατομμύρια ευρώ. Η ενεργοποίηση της επέκτασης αυτής, σύμφωνα με τον υπουργό Υποδομών και Μεταφορών Χρίστο Δήμα, θα γίνει αμέσως μόλις εγκριθούν οι σχετικοί περιβαλλοντικοί όροι.
Απαλλαγές από τα διόδια για τις αστικές μετακινήσεις στις παρακάμψεις των Χανίων, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου προβλέπει η σύμβαση για τον Βόρειο Οδικό Άξονα Κρήτης, αλλά με αυστηρούς περιορισμούς. Για να ισχύσει η απαλλαγή, δεν πρέπει να έχει προηγηθεί άλλη διέλευση του ίδιου οχήματος εντός της τελευταίας ώρας. Το κόστος αυτών των εξαιρέσεων, όμως, δεν μένει χωρίς αντίκρισμα: το αναλαμβάνει το Δημόσιο μέσω του ίδιου μηχανισμού σκιωδών διοδίων, δηλαδή με κρατική πληρωμή στον παραχωρησιούχο κάθε φορά που κάποιος απαλλάσσεται.
Την ίδια ώρα, η σύμβαση ύψους άνω των 1,75 δισ. ευρώ μεταξύ του Υπουργείου Υποδομών και της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, παρότι έχει ήδη υπογραφεί, ξεκίνησε να εξετάζεται στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής με σοβαρά κενά. Κατατέθηκε χωρίς τα 12 παραρτήματα που συνοδεύουν συνήθως τέτοιου είδους συμβάσεις και περιέχουν κρίσιμες λεπτομέρειες για το έργο, τα οικονομικά δεδομένα και τις υποχρεώσεις των δύο πλευρών. Με δεδομένο ότι η σύμβαση έχει ήδη υπογραφεί, οι συνεδριάσεις έχουν απλώς ενημερωτικό χαρακτήρα, χωρίς τη δυνατότητα αλλαγών ή ουσιαστικής παρέμβασης στους όρους που έχουν πλέον δεσμευτικά τεθεί.
Σφοδρή πολιτική αντιπαράθεση προκάλεσε η σύμβαση για το έργο του Βόρειου Οδικού Άξονα Κρήτης, με την αντιπολίτευση να κάνει λόγο για συμφωνία αποικιοκρατικού χαρακτήρα που μετακυλίει δυσανάλογο βάρος στο Δημόσιο και παρέχει υπερβολική προστασία στον παραχωρησιούχο. Κατά τη συζήτηση στη Βουλή, βουλευτές της αντιπολίτευσης προειδοποίησαν ότι το Δημόσιο κινδυνεύει να βρεθεί αντιμέτωπο με πρόσθετες αποζημιώσεις εκατομμυρίων ευρώ μόλις λίγους μήνες μετά την έναρξη της παραχώρησης, λόγω των αυστηρών χρονικών δεσμεύσεων για την ολοκλήρωση των απαλλοτριώσεων.
Συγκεκριμένα, η σύμβαση προβλέπει ασφυκτικά περιθώρια: 12 μήνες για εκτάσεις εκτός σχεδίου και 18 μήνες για εντός σχεδίου περιοχές. Όμως, όπως τόνισε ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Χάρης Μαμουλάκης, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Έφερε ως παράδειγμα το Λασίθι, όπου οι απαλλοτριώσεις χρειάστηκαν 4,5 χρόνια για να ολοκληρωθούν, επισημαίνοντας ότι το 80% των απαλλοτριώσεων στον ΒΟΑΚ παραμένει σε εκκρεμότητα. Έτσι, όπως είπε, από τον 13ο και τον 19ο μήνα αντίστοιχα θα ξεκινήσει το κύμα διεκδικήσεων αποζημιώσεων από την παραχωρησιούχο εταιρεία, επικαλούμενη ευθύνη του Δημοσίου για καθυστερήσεις που η ίδια η εμπειρία δείχνει ως σχεδόν βέβαιες.
Έντονες ενστάσεις και ανησυχία εξέφρασε σύσσωμη η αντιπολίτευση για τη σύμβαση του Βόρειου Οδικού Άξονα Κρήτης, επισημαίνοντας πως δεν υπάρχει σαφής αναφορά στον συνολικό προϋπολογισμό του έργου ούτε ακριβής κατανομή του κόστους μεταξύ Δημοσίου και παραχωρησιούχου. Παρά το γεγονός ότι η Πολιτεία καλύπτει σημαντικό μέρος της χρηματοδότησης, οι πολίτες θα βρεθούν να πληρώνουν διπλά: και από τον κρατικό προϋπολογισμό και μέσω διοδίων, παραδοσιακών και «σκιωδών». Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Χάρης Μαμουλάκης υπενθύμισε πως το 2018 ο προϋπολογισμός του έργου ανερχόταν σε 1,3 δισ. ευρώ, ανέβηκε στα 1,7 δισ. το 2022, και σήμερα δεν είναι καν σαφές πόσο θα κοστίσει τελικά.
Ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Αναστάσιος Νικολαΐδης επισήμανε τις συνεχείς καθυστερήσεις, υπενθυμίζοντας πως από το 2019 δίνονται υποσχέσεις χωρίς χειροπιαστά αποτελέσματα. Παράλληλα, η Πέτη Πέρκα από τη Νέα Αριστερά υπογράμμισε το ανθρώπινο κόστος της καθυστέρησης στην υλοποίηση ενός σύγχρονου και ασφαλούς οδικού δικτύου. Όπως τόνισε, η Κρήτη κρατά τη θλιβερή πρωτιά στα τροχαία δυστυχήματα, με 64 νεκρούς το 2024 – υπερδιπλάσιους σε σχέση με τους 32 του 2023. Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν την επείγουσα ανάγκη για πραγματική πρόοδο στο έργο και όχι άλλες ασαφείς δεσμεύσεις.
Νέες αιχμές από την αντιπολίτευση δέχεται η σύμβαση του ΒΟΑΚ, αυτή τη φορά για τον αποκλεισμό της Σητείας από τον σχεδιασμό των έργων. Ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Αναστάσιος Νικολαΐδης κατήγγειλε ότι η Κρήτη χωρίζεται σε δύο ταχύτητες: μια «ζώνη προτεραιότητας» με επενδύσεις και έργα, και μια «ζώνη αδιαφορίας», όπου ο πληθυσμός μένει χωρίς πρόσβαση σε βασικές και ασφαλείς υποδομές. Όπως είπε, η λογική του κόστους-οφέλους φαίνεται να υπερισχύει του δικαιώματος των πολιτών για ισότιμη μετακίνηση και ασφάλεια.
Την ίδια στιγμή, σοβαρά ερωτήματα εγείρονται και για τον τρόπο διαχείρισης του αυτοκινητόδρομου. Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Χάρης Μαμουλάκης επεσήμανε ότι η σύμβαση δίνει στον παραχωρησιούχο τη δυνατότητα να αναστέλλει τη λειτουργία του δρόμου κατά βούληση, χωρίς να επιβάλλεται καμία ποινή. Υπενθύμισε μάλιστα το προηγούμενο της Αττικής Οδού, που είχε κλείσει αιφνιδίως λόγω χιονόπτωσης, αφήνοντας χιλιάδες οδηγούς εγκλωβισμένους και προκαλώντας σοβαρά προβλήματα στην κυκλοφορία. Με την ίδια πρόβλεψη ισχύουσα και για τον ΒΟΑΚ, η ανησυχία για το κατά πόσο ο άξονας θα είναι διαθέσιμος με συνέπεια και υπευθυνότητα εντείνεται.
Σωρεία ασάφειες και παραλείψεις στη σύμβαση του Βόρειου Οδικού Άξονα Κρήτης κατέγραψαν οι βουλευτές κατά την πρώτη από τις τρεις προγραμματισμένες συνεδριάσεις της Επιτροπής Παραγωγής και Εμπορίου της Βουλής. Ένα από τα βασικά σημεία κριτικής αφορά την πλήρη απουσία διαβούλευσης με την τοπική κοινωνία, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για έργο με άμεσες και εκτεταμένες επιπτώσεις στις μετακινήσεις και την καθημερινότητα των πολιτών.
Επιπλέον, εφαρμόζεται ξανά ο θεσμός του «ανεξάρτητου μηχανικού», με τον έλεγχο και την παρακολούθηση του έργου να ανατίθεται σε πρόσωπο που πληρώνεται από τον ίδιο τον ανάδοχο – γεγονός που εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την ουδετερότητά του. Παράλληλα, σημειώθηκε πως η Ελλάδα δεν έκανε χρήση των ευρωπαϊκών προβλέψεων για προστασία νησιωτικών περιοχών από την επιβολή διοδίων, σε αντίθεση με χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Κύπρος, όπου τα νησιά εξαιρούνται από τέτοιες χρεώσεις.
Άγνωστο παραμένει τι θα συμβεί αν οι δήμοι Ηρακλείου και Μαλεβιζίου δικαιωθούν στις δικαστικές προσφυγές που έχουν καταθέσει κατά της σύμβασης, στοιχείο που μπορεί να ανατρέψει τον υπάρχοντα σχεδιασμό. Τέλος, δεν υπάρχει σαφές χρονοδιάγραμμα για την πανελλαδική εφαρμογή του αναλογικού συστήματος διοδίων, αφήνοντας μετέωρο το πότε και αν οι οδηγοί θα σταματήσουν να πληρώνουν σταθμούς μετωπικών διοδίων και θα περάσουν σε ένα δικαιότερο σύστημα χρέωσης ανάλογα με τη διαδρομή.
Απέναντι στις επικρίσεις περί ακρωτηριασμένου σχεδιασμού για τον Βόρειο Οδικό Άξονα Κρήτης, ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών Χρίστος Δήμας αντέτεινε πως ο κυβερνητικός στόχος παραμένει η πλήρης κάλυψη του νησιού από την Κίσσαμο έως τη Σητεία. Παραδέχθηκε, ωστόσο, ότι τα έργα εξελίσσονται με διαφορετικούς ρυθμούς ανά τμήμα, καθώς η «ωρίμανση» δεν είναι ενιαία.
Ο υπουργός υπενθύμισε πως ήδη υλοποιούνται έργα στις Περιφερειακές Ενότητες Ηρακλείου και Λασιθίου, από τον Άγιο Νικόλαο έως τη Νεάπολη, ως δημόσιο έργο, και από τη Νεάπολη μέχρι τη Χερσόνησο μέσω ΣΔΙΤ. Για το κυρίως σώμα του ΒΟΑΚ, το τμήμα Χανιά – Ηράκλειο (157 χλμ), η σύμβαση παραχώρησης υπογράφηκε στις 9 Μαΐου, ενώ η επέκταση προς Κίσσαμο αποτελεί μέρος προαίρεσης. Στο ανατολικό άκρο του νησιού, οι μελέτες για το τμήμα Άγιος Νικόλαος – Παχιά Άμμος είναι σχεδόν έτοιμες, και οι μελέτες για την Παχιά Άμμο – Σητεία θα χρηματοδοτηθούν άμεσα από το Υπουργείο, σύμφωνα με τον ίδιο.
Για το επίμαχο θέμα των διοδίων, ο κ. Δήμας ξεκαθάρισε ότι δεν μπορεί να υπάρξει πλήρες οδικό δίκτυο χωρίς κόστος χρήσης. Αναφέρθηκε επίσης στο δικαίωμα του Δημοσίου να ζητήσει από τον παραχωρησιούχο την άμεση εκτέλεση Πρόδρομων Εργασιών – μεταξύ αυτών και παρεμβάσεις οδικής ασφάλειας – ώστε να επιταχυνθεί η κατασκευή του αυτοκινητόδρομου και να μειωθούν τα τροχαία στον υφιστάμενο άξονα, μέχρι την πλήρη ολοκλήρωση του έργου.
