Πώς το δέος ενισχύει το ανοσοποιητικό σας σύστημα

«Το δέος είναι η αίσθηση του να βρίσκεσαι μπροστά σε κάτι τεράστιο που ξεπερνά την τρέχουσα κατανόησή σου για τον κόσμο», αναφέρει ο Dacher Keltner στο βιβλίο του «Awe: The New Science of Everyday Wonder and How It Can Transform Your Life». Αυτό το συναίσθημα συχνά συνδέεται με την παρατήρηση της φύσης: μεγάλα βουνά, δέντρα, απέραντες αμμόλοφους ή τον αχανή ωκεάνιο ορίζοντα.

Ωστόσο, η φύση δεν είναι η μόνη πηγή δέους, ούτε η πιο συνηθισμένη. Το δέος εκτείνεται πέρα από στιγμιαία συναισθήματα θαυμασμού ή έμπνευσης, επηρεάζοντας την υγεία μας με τουλάχιστον πέντε τρόπους. Οι άνθρωποι μπορεί να νιώσουν δέος από φιλοσοφικές ιδέες, επιστημονικές ανακαλύψεις, μουσική, οπτική τέχνη, πνευματικότητα και θρησκεία, προσωπικές συνειδητοποιήσεις, εντυπωσιακά κατορθώματα ή ακόμα και από την απλή εκμάθηση για άλλους ανθρώπους. Έρευνες δείχνουν ότι η παρακολούθηση βίντεο με προσωπικότητες όπως η Μητέρα Τερέζα μπορεί επίσης να προκαλέσει δέος.

Για να προσδιορίσει την πιο κοινή πηγή δέους, ο Keltner πραγματοποίησε ένα πείραμα ζητώντας από συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο να γράψουν ιστορίες που τους γέμισαν με δέος. Από τις 2.600 ιστορίες που συγκεντρώθηκαν, η πιο συνηθισμένη πηγή ήταν η ηθική ομορφιά: εξαιρετική αρετή και χαρακτήρας που χαρακτηρίζονται από αγνότητα, καλοσύνη και καλοπροαίρετη δράση. Αυτό περιλαμβάνει πράξεις θάρρους, καλοσύνης, δύναμης ή υπέρβασης κακουχιών από άλλους ανθρώπους, όπως ιστορίες ατόμων που ρισκάρουν τη ζωή τους για να σώσουν αγνώστους ή εκδηλώσεις αλληλεγγύης σε καταστροφές.

Η ηθική ομορφιά εκδηλώνεται επίσης σε στιγμές ζωής, όπως η αρχή και το τέλος της. Πολλές μητέρες ανέφεραν ότι η γέννηση ενός παιδιού ήταν η πιο ισχυρή πηγή δέους. Μια μητέρα από την Ιαπωνία δήλωσε: «Με συγκίνησε βαθιά η συνειδητοποίηση και η ευθύνη του να γίνω γονιός, καθώς και η πολύτιμη αξία της ζωής». Παρόμοια συναισθήματα εκφράστηκαν και από άλλους γονείς, όπως ένας πατέρας από την Ινδονησία, που μοιράστηκε τη χαρά και το δέος του όταν απέκτησε γιο.

Ο Keltner υποστηρίζει ότι τα χρήματα και τα υλικά αγαθά δεν προκαλούν δέος. Στη μελέτη του, κανείς δεν ανέφερε αντικείμενα όπως φορητούς υπολογιστές, smartphones ή ακριβά ρούχα. Το δέος, όπως γράφει, «βρίσκεται σε μια σφαίρα που είναι ξεχωριστή από τον κοσμικό κόσμο του υλισμού και της απόκτησης – είναι ένα βασίλειο πέρα από το βέβηλο, το οποίο πολλοί θεωρούν ιερό».

Γλώσσα που μιλούν όλοι

Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature διαπίστωσε ότι το δέος προκαλεί μια μοναδική έκφραση στο πρόσωπο, παρόμοια με άλλες καθολικές εκφράσεις όπως η διασκέδαση, η ικανοποίηση και ο πόνος, και αυτό συμβαίνει σε 12 διαφορετικές περιοχές του κόσμου.

Διαπολιτισμικά, όταν το δέος κατακλύζει κάποιον, όπως όταν βλέπει πυροτεχνήματα ή όταν πετούν αστέρια, το πρόσωπό του μεταμορφώνεται, αντιδρώντας με την ίδια έκφραση του προσώπου —φρύδια ψηλά το τόξο, τα μάτια ανοίγουν σαν να προσπαθούν να απορροφήσουν κάθε λεπτομέρεια του υπέροχου θεάματος. Το σαγόνι τους χαλαρώνει, το στόμα τους είναι ελαφρώς ανοιχτό, παγωμένο σε μια στιγμή αμίλητης απορίας. Ένα απαλό χαμόγελο παίζει στις γωνίες των χειλιών τους και το κεφάλι τους γέρνει ελαφρά προς τα πίσω σαν να τραβιέται από μια αόρατη κλωστή.

Μια μελέτη εξέτασε τις φωνητικές εκρήξεις για 16 συναισθήματα, συμπεριλαμβανομένου δέους, θυμού, φόβου και θλίψης, σε 10 πολιτισμούς και ακόμη και σε ένα απομακρυσμένο χωριό στο Μπουτάν. Ήχοι δέους όπως “whoa” και “wow” αναγνωρίστηκαν με περίπου 90 τοις εκατό ακρίβεια, καθιστώντας το δέος ένα από τα πιο παγκοσμίως αναγνωρισμένα συναισθήματα.

Πώς το δέος επηρεάζει την υγεία

Το δέος διεγείρει την ευημερία με πέντε τρόπους . Το πρώτο είναι μέσω μιας αλλαγής στο ανοσοποιητικό σύστημα.Οι κυτοκίνες είναι χημικοί αγγελιοφόροι που δίνουν σήμα στο ανοσοποιητικό σύστημα να εργαστεί σκληρότερα. Είναι σημαντικά για μια προφλεγμονώδη απόκριση για τη θανάτωση των παθογόνων και την επούλωση των πληγών.

Ωστόσο, μια υπερκινητική απόκριση κυτοκίνης σχετίζεται με κακή υγεία και διαταραχές όπως η αρθρίτιδα, το Αλτσχάιμερ και η κλινική κατάθλιψη . Πιο συγκεκριμένα, τα τελευταία χρόνια, η λέξη «καταιγίδα κυτοκινών » στον COVID-19 ήταν συνώνυμη με σοβαρή ασθένεια και κακή έκβαση.Η αναδυόμενη έρευνα αρχίζει να αναγνωρίζει το ρόλο των θετικών συναισθημάτων στη σωματική μας υγεία. Μια μελέτη του 2015 στο περιοδικό Emotion έδειξε ότι πολλά θετικά συναισθήματα, όπως η χαρά και η αγάπη, μείωσαν τα επίπεδα της κυτοκίνης ιντερλευκίνης-6 (IL-6), ενός δείκτη των επιπέδων φλεγμονής.

Ωστόσο, ο μεγαλύτερος προγνωστικός παράγοντας μειωμένων επιπέδων κυτοκίνης, έως και τρεις φορές περισσότερο από τη χαρά, ήταν το αίσθημα δέους.

Μια μελέτη 22 ημερών που δημοσιεύτηκε στο Scientific Reports παρακολούθησε ενήλικες και επαγγελματίες υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 και διαπίστωσε ότι όσο περισσότερο δέος ένιωθαν οι άνθρωποι καθημερινά, τόσο λιγότερο άγχος είχαν και τόσο λιγότερα σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους και δυσκολία στον ύπνο, παρουσίαζαν. Αυτές οι μελέτες δείχνουν ότι το δέος μπορεί να ωφελήσει τα άτομα με φλεγμονή, καθώς και σε περιόδους οξέος και χρόνιου στρες, όπως ήταν η πανδημία COVID-19.

Επιπλέον, το δέος φαίνεται να επηρεάζει την υγεία μέσω της αυξημένης κοινωνικής ένταξης, της κοινωνικότητας, της ενίσχυσης της αίσθησης του νοήματος της ζωής και της μειωμένης αίσθησης του “εγώ”.

Μικρότερο “εγώ”

Η καθηγήτρια Yang Bai του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας-Berkeley και η ομάδα της πραγματοποίησαν μια μελέτη στο Εθνικό Πάρκο Yosemite, όπου μέσα σε λίγες μέρες πλησίασαν πάνω από 1.100 ταξιδιώτες από 42 χώρες. Ενώ κοιτούσαν την απέραντη θέα της κοιλάδας Yosemite, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να ζωγραφίσουν ένα σχέδιο του εαυτού τους και να γράψουν τη λέξη “εγώ” δίπλα του. Στην ομάδα ελέγχου, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να κάνουν το ίδιο στο Fisherman’s Wharf στο Σαν Φρανσίσκο, έναν δημοφιλή τουριστικό προορισμό.

Στο Yosemite, οι συμμετέχοντες σχεδίασαν τον εαυτό τους έως και 33% μικρότερο, ενώ και η λέξη «εγώ» ήταν επίσης μικρότερη. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το μέγεθος του ζωγραφισμένου εαυτού και το μέγεθος της λέξης «εγώ» είναι καλές ενδείξεις του πόσο εστιασμένο στον εαυτό του είναι το άτομο.

Αυτή η αλλαγή στην αυτοαντίληψη οδηγεί σε σημαντικά κοινωνικά αποτελέσματα. Σε ένα πείραμα, οι συμμετέχοντες που πέρασαν ένα λεπτό κοιτάζοντας ψηλά δέντρα ήταν πιο πιθανό να βοηθήσουν κάποιον που είχε αφήσει το στυλό του, σε σχέση με μια ομάδα ελέγχου που πέρασε το ίδιο χρονικό διάστημα κοιτάζοντας ένα σύγχρονο επιστημονικό κτίριο.

Όσοι βίωσαν δέος επίσης ζήτησαν λιγότερα χρήματα για τη συμμετοχή τους στη μελέτη και ανέφεραν ότι αισθάνονται λιγότερο δικαιωμένοι και ναρκισσιστές, δείχνοντας ότι το δέος μπορεί να ενισχύσει την προκοινωνική συμπεριφορά, να μειώσει τον εγωκεντρισμό και να ελαχιστοποιήσει την εστίαση στο προσωπικό όφελος.

Η Anousheh Ansari, μια τουρίστρια του διαστήματος, μοιράστηκε τα συναισθήματά της για το τεράστιο δέος που ένιωσε στο διάστημα: «Η πραγματική εμπειρία ξεπερνά κάθε προσδοκία και είναι κάτι δύσκολο να περιγραφεί… Μειώνει τα πράγματα σε ένα μέγεθος που νομίζεις ότι όλα είναι διαχειρίσιμα… Όλα όσα φαίνονται μεγάλα και αδύνατα… Μπορούμε να το κάνουμε αυτό. Ειρήνη στη Γη — Κανένα πρόβλημα. Δίνει στους ανθρώπους αυτή την ενέργεια… αυτή τη δύναμη, και το έχω βιώσει αυτό».

Ίσως να μην είναι έκπληξη το γεγονός ότι το δέος μας ωθεί να γίνουμε πιο πνευματικοί. Σε μια μελέτη του 2013, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες που είχαν βιώσει κάτι που προκαλούσε δέος σημείωσαν πνευματικά υψηλότερα σκορ σε σχέση με εκείνους που δεν είχαν βιώσει κάτι τέτοιο. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι εμπειρίες που προκαλούν δέος αυξάνουν το κίνητρό μας να κατανοήσουμε τον κόσμο, κάτι που μπορεί να πυροδοτήσει την πίστη στο υπερφυσικό.

Αυτή η πνευματική διέγερση ενισχύει περαιτέρω την ψυχική και σωματική υγεία.

«Το σώμα μας ανταποκρίνεται σε υγιεινές δόσεις δέους όπως ανταποκρίνεται σε ένα νόστιμο και θρεπτικό γεύμα, έναν καλό ύπνο, ένα ποτήρι νερό ή μια αναζωογονητική συνάντηση με φίλους ή οικογένεια: νιώθουμε θρέψη, ενδυνάμωση και ζωντάνια», γράφει ο Keltner. Το δέος μειώνει επίσης την πιθανότητα εμφάνισης καρδιοαγγειακών παθήσεων, αυτοάνοσων νοσημάτων, διαβήτη, κατάθλιψης, διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD), άγχους και καθημερινών πόνων.

«Το καθημερινό δέος είναι μια βασική ανθρώπινη ανάγκη», σημειώνει ο Keltner. Μπορούμε να ανακτήσουμε αυτή την αίσθηση του δέους προσεγγίζοντας τη ζωή διερευνητικά – αναζητώντας τα θαύματα της φύσης που συχνά παραβλέπουμε και τις συγκινητικές εκδηλώσεις ανθρώπινης καλοσύνης που μας περιβάλλουν.