Τέλος στο «πάγωμα» των συμβάσεων: H νέα Κοινωνική Συμφωνία ανοίγει ξανά τον δρόμο της συλλογικής διαπραγμάτευσης

Σε μια συμφωνία με σαφές ιστορικό και θεσμικό αποτύπωμα για την αγορά εργασίας κατέληξαν κυβέρνηση και κοινωνικοί εταίροι, βάζοντας το πρώτο ουσιαστικό λιθαράκι για να κλείσει ένας κύκλος δεκατριών ετών κατά τον οποίο οι συλλογικές συμβάσεις είχαν σχεδόν αδρανοποιηθεί μετά τα μνημονιακά μέτρα του 2012. Η νέα Κοινωνική Συμφωνία δεν περιορίζεται σε μια τεχνική διόρθωση διατάξεων, αλλά επιχειρεί να επαναφέρει τη συλλογική διαπραγμάτευση σε κεντρικό ρόλο, εκεί όπου για χρόνια οι εργαζόμενοι έμειναν εκτεθειμένοι, χωρίς ουσιαστικό κλαδικό ή επαγγελματικό δίχτυ προστασίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα προβλήματα εξαφανίζονται από τη μια μέρα στην άλλη, ούτε ότι όλοι όσοι σήμερα εργάζονται εκτός συμβάσεων θα βρεθούν αυτομάτως σε ένα σταθερό και κατοχυρωμένο πλαίσιο δικαιωμάτων. Η αποκατάσταση θα είναι σταδιακή και θα κριθεί στην πράξη από τη στάση και τη σοβαρότητα εργοδοτών, εργαζομένων και πολιτείας. Ωστόσο, για πρώτη φορά μετά από χρόνια καταγράφεται μια αλλαγή κατεύθυνσης, που δημιουργεί πραγματικές προϋποθέσεις να ανακτηθεί μέρος της ισορροπίας που χάθηκε από το 2012 και μετά.

Τη συμφωνία παρουσίασε η υπουργός Εργασίας, Νίκη Κεραμέως, σε κοινή συνέντευξη Τύπου με τους προέδρους της ΓΣΕΕ, του ΣΕΒ, της ΓΣΕΒΕΕ, της ΕΣΕΕ, του ΣΕΤΕ και του ΣΒΕ, αναδεικνύοντας τον συναινετικό τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε. Είναι η πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια που το σύνολο των Εθνικών Κοινωνικών Εταίρων προσυπογράφει ένα τόσο συγκεκριμένο και δεσμευτικό πλαίσιο συνεργασίας. Στον πυρήνα της συμφωνίας βρίσκεται η πλήρης επαναφορά της μετενέργειας: καταργείται η μνημονιακή ρύθμιση του 2012 που προέβλεπε μερική ισχύ της σύμβασης για τρεις μήνες μετά τη λήξη της και στη συνέχεια «γκρέμιζε» τους μισθούς στο επίπεδο της ατομικής σύμβασης και του κατώτατου μισθού.

Πλέον, όλα τα μισθολογικά και θεσμικά δικαιώματα που προβλέπει μια συλλογική σύμβαση συνεχίζουν να ισχύουν μέχρι να υπογραφεί νέα, χωρίς ενδιάμεση μείωση αποδοχών, επαναφέροντας ένα βασικό εργαλείο προστασίας των εργαζομένων. Παράλληλα, διευρύνεται ουσιαστικά η δυνατότητα επέκτασης των κλαδικών συμβάσεων, καθώς το απαιτούμενο ποσοστό κάλυψης μειώνεται από 50% σε 40% και η δέσμευση συνδέεται πλέον με τον Κωδικό Δραστηριότητας (ΚΑΔ) της επιχείρησης, ανεξάρτητα από το αν αυτή είναι μέλος εργοδοτικής οργάνωσης. Έτσι, μια εταιρεία, για παράδειγμα στον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας, θα υπόκειται στην κλαδική σύμβαση λόγω δραστηριότητας και όχι λόγω συνδικαλιστικής ένταξης, περιορίζοντας το φαινόμενο συμβάσεων που υπάρχουν μόνο «στα χαρτιά» χωρίς πραγματική κάλυψη εργαζομένων.

Ιδιαίτερο βάρος αποκτά και ο ρόλος της ΓΣΕΕ, που αποκτά τη δυνατότητα να συνάπτει επικουρικά συλλογικές συμβάσεις όταν προσκληθεί από μέλος της, ώστε να καταστεί δυνατή η διαδικασία επέκτασης. Ταυτόχρονα, απλοποιούνται οι διαδικασίες εγγραφής στα μητρώα ΓΕΜΗΣΟΕ και ΓΕΜΗΟΕ, με στόχο μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα των οργανώσεων και, κατά συνέπεια, μεγαλύτερη εμβέλεια των συλλογικών ρυθμίσεων. Στο πεδίο της επίλυσης διαφορών, θεσπίζονται ταχύτερες διαδικασίες στον ΟΜΕΔ, με προέλεγχο για τη μονομερή προσφυγή σε μεσολάβηση και διαιτησία και κατάργηση του δεύτερου βαθμού διαιτησίας, ώστε οι αποφάσεις να εκδίδονται γρηγορότερα, ενώ διατηρείται η δυνατότητα δικαστικής προσβολής τους. Παρά τις αλλαγές, το κράτος κρατά στα χέρια του τον καθορισμό του κατώτατου μισθού για περίπου 500.000 ανειδίκευτους εργαζόμενους, τουλάχιστον έως το 2027. Από τότε και μετά, ο κατώτατος θα καθορίζεται έπειτα από διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους, ενώ οι αυξήσεις προβλέπεται να δίνονται από τον Ιανουάριο, αντί για τον Απρίλιο όπως συμβαίνει σήμερα, στοιχείο που επιταχύνει τον αντίκτυπο στις αποδοχές.

Σημαντικό στοιχείο της νέας αρχιτεκτονικής είναι ότι, βάσει της συμφωνίας, δεκαπέντε συλλογικές συμβάσεις που σήμερα παραμένουν ανενεργές μπορούν από το 2026 να τεθούν εκ νέου σε ισχύ, διευρύνοντας την κάλυψη χιλιάδων εργαζομένων. Παράλληλα, η σύμβαση της Ομοσπονδίας Εργατών Μετάλλου με τον ΣΕΒ αποκτά ξανά τη δυνατότητα επέκτασης, εφόσον επιλυθούν τα εκκρεμή ζητήματα εκπροσώπησης στον κλάδο. Ο πρόεδρος της ΓΣΕΕ, Γιάννης Παναγόπουλος, χαρακτήρισε τη συμφωνία σημαντική κατάκτηση και σημείο επανεκκίνησης του κοινωνικού διαλόγου, ενώ ο πρόεδρος του ΣΕΒ, Σπύρος Θεοδωρόπουλος, στάθηκε στην ευθύνη των επιχειρήσεων να στηρίξουν έμπρακτα τα εισοδήματα. Οι επικεφαλής των ΓΣΕΒΕΕ, ΕΣΕΕ, ΣΕΤΕ και ΣΒΕ μίλησαν για ένα σύγχρονο, ευρωπαϊκό πλαίσιο που μπορεί να ενισχύσει την παραγωγικότητα, τη σταθερότητα και την ποιότητα της εργασίας.

Σε κάθε περίπτωση, η Κοινωνική Συμφωνία δεν αποτελεί μαγικό ραβδί που λύνει εν μία νυκτί τις στρεβλώσεις που συσσωρεύτηκαν στην αγορά εργασίας τα τελευταία δεκατρία χρόνια. Λειτουργεί όμως ως κομβικό σημείο καμπής: για πρώτη φορά μετά την περίοδο έντονης απορρύθμισης ανοίγει ένας συγκροτημένος δρόμος για τη σταδιακή επανόρθωση. Το επόμενο βήμα ανήκει πλέον στους ίδιους τους κοινωνικούς εταίρους και την κυβέρνηση, καθώς η ταχύτητα με την οποία θα επανέλθουν οι συλλογικές συμβάσεις στην καθημερινότητα των χώρων δουλειάς θα εξαρτηθεί από τη δέσμευση, τη διαπραγματευτική ωριμότητα και την ικανότητα συνεννόησης όλων των πλευρών. Αυτό που διαμορφώνεται σήμερα είναι μια στροφή πορείας, μια ευκαιρία να ξαναχτιστεί ένα σύστημα εργασιακών σχέσεων πιο δίκαιο, πιο σταθερό και πιο ανθεκτικό για εργαζόμενους και επιχειρήσεις.