Θαλάσσια πάρκα στο Αιγαίο και το Ιόνιο: Το σχέδιο της Κυβέρνησης μπαίνει στην τελική ευθεία

Το τελικό σχέδιο για την ίδρυση θαλάσσιων πάρκων σε κρίσιμες περιοχές του Αιγαίου και του Ιονίου βρίσκεται προ των πυλών. Η ελληνική κυβέρνηση αναμένεται να το παρουσιάσει επίσημα το επόμενο διάστημα, ενόψει της Διάσκεψης του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς που θα πραγματοποιηθεί από τις 9 έως τις 13 Ιουνίου στη Νίκαια της Γαλλίας. Η πρωτοβουλία συνδέεται άμεσα με τη διεθνή δέσμευση της χώρας για την προστασία της θαλάσσιας ζωής, αλλά και με την ανάγκη για μια πιο αποτελεσματική και σύγχρονη διαχείριση του θαλάσσιου πλούτου της.

Οι προτάσεις των ειδικών που έχουν αναλάβει τη μελέτη των περιοχών αναμένεται να τεθούν άμεσα σε δημόσια διαβούλευση, ανοίγοντας τον δρόμο για την έκδοση σχετικού Προεδρικού Διατάγματος. Η τεχνική επεξεργασία του σχεδίου έχει ήδη ολοκληρωθεί, τόσο από τους επιστήμονες του ΟΦΥΠΕΚΑ (Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής) όσο και από την Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού, που έχει αναλάβει τον κρίσιμο ρόλο της χαρτογράφησης και τεχνικής επιβεβαίωσης. Το μόνο που απομένει είναι η τακτοποίηση ορισμένων λεπτομερειών αναφορικά με τις ζώνες στο Ιόνιο.

Τα θαλάσσια πάρκα είναι αυστηρά προστατευόμενες περιοχές που θεσπίζονται με στόχο τη διατήρηση και αποκατάσταση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Στις περιοχές αυτές επιβάλλονται αυστηροί περιορισμοί σε μια σειρά ανθρώπινων δραστηριοτήτων όπως η αλιεία, η ναυσιπλοΐα και ο τουρισμός, προκειμένου να προστατευτούν ευαίσθητα οικοσυστήματα και είδη που κινδυνεύουν ή είναι ενδημικά. Τα πάρκα αυτά λειτουργούν ως καταφύγια για την αναπαραγωγή, την επιβίωση και τη μακροπρόθεσμη ευημερία της θαλάσσιας ζωής.

Πέρα από το περιβαλλοντικό όφελος, η δημιουργία των θαλάσσιων πάρκων αναμένεται να συμβάλει στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, αλλά και στη στήριξη των παράκτιων κοινοτήτων, δημιουργώντας νέες προοπτικές για αειφόρο τουρισμό και ήπιες μορφές ανάπτυξης. Πρόκειται για μια πολιτική επιλογή με στρατηγική σημασία, που συνδέει την περιβαλλοντική προστασία με την ενίσχυση της εθνικής παρουσίας σε νευραλγικές θαλάσσιες ζώνες.

Ο χάρτης για τα υπό σύσταση θαλάσσια πάρκα στο Νότιο Αιγαίο βρίσκεται στα τελικά στάδια διαμόρφωσης και αναμένεται να περιλαμβάνει δεκάδες ακατοίκητες βραχονησίδες και νησίδες, κυρίως στον θαλάσσιο χώρο μεταξύ των Κυκλάδων, των Δωδεκανήσων και στα βόρεια της Κρήτης. Πολλές από αυτές τις περιοχές διαθέτουν ήδη καθεστώς προστασίας μέσω του Δικτύου NATURA 2000 ή έχουν καταγραφεί από τις μελέτες του ΟΦΥΠΕΚΑ ως οικολογικά «θερμά σημεία» με σπάνια ή απειλούμενα είδη και ευαίσθητα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Η εν λόγω πρωτοβουλία εντάσσεται στον στόχο που έχει θέσει η ελληνική κυβέρνηση για τη διεύρυνση των προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών της χώρας κατά 30%, δέσμευση που είχε ανακοινώσει δημοσίως στη διεθνή Διάσκεψη «Our Ocean» το 2024. Η δημιουργία ενός συνεκτικού και θεσμικά κατοχυρωμένου δικτύου θαλάσσιων πάρκων δεν αποτελεί μόνο περιβαλλοντική επιλογή, αλλά και εργαλείο υλοποίησης των ευρωπαϊκών υποχρεώσεων της χώρας στο πλαίσιο του Green Deal και της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα.

Το σχέδιο συνιστά ουσιαστική παρέμβαση για την προστασία του φυσικού κεφαλαίου του Αιγαίου, με παράλληλο γεωπολιτικό και αναπτυξιακό αποτύπωμα. Μέσα από τον συνδυασμό επιστημονικής τεκμηρίωσης και θεσμικής θωράκισης, η κυβέρνηση φιλοδοξεί να καταστήσει τις νέες αυτές θαλάσσιες ζώνες πρότυπα βιώσιμης διαχείρισης και αναχώματα απέναντι στην υποβάθμιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Η πρωτοβουλία για τη δημιουργία θαλάσσιων πάρκων στο Αιγαίο και το Ιόνιο δεν αφορά μόνο την προστασία της βιοποικιλότητας. Έχει και ξεκάθαρη γεωπολιτική διάσταση, καθώς η ένταξη ακατοίκητων βραχονησίδων και νησίδων σε καθεστώς περιβαλλοντικής προστασίας ενδέχεται να αναζωπυρώσει εντάσεις με την Τουρκία. Η Άγκυρα έχει επανειλημμένα αμφισβητήσει το ιδιοκτησιακό καθεστώς μικρών νησιωτικών σχηματισμών στο Αιγαίο, επικαλούμενη τη ρητορική των «γκρίζων ζωνών» και τη στρατηγική της «Γαλάζιας Πατρίδας». Στο παρελθόν, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών είχε αντιδράσει έντονα σε ανάλογες εξαγγελίες από την Αθήνα, θεωρώντας τες μονομερείς κινήσεις με πολιτική φόρτιση. Παραμένει ανοιχτό το πώς θα αντιδράσει τώρα, καθώς πλησιάζει η επίσημη δημοσιοποίηση του σχεδίου από την ελληνική πλευρά.

Η κυβέρνηση πάντως εμφανίζεται αμετακίνητη. Ξεκαθαρίζει ότι η οριοθέτηση των θαλάσσιων πάρκων βασίζεται αποκλειστικά σε επιστημονικά κριτήρια και ευρωπαϊκές οδηγίες, χωρίς να τίθεται θέμα κυριαρχικών δικαιωμάτων ή εδαφικών μεταβολών. Τονίζει ότι πρόκειται για μια απολύτως θεσμική διαδικασία που ανταποκρίνεται στις διεθνείς περιβαλλοντικές δεσμεύσεις της χώρας και δεν επηρεάζει τις γεωπολιτικές ισορροπίες. Άλλωστε, η Ελλάδα έχει ήδη δεχτεί κυρώσεις για καθυστέρηση στην εφαρμογή των ευρωπαϊκών κανόνων για το Δίκτυο NATURA 2000. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου το 2020 υπενθυμίζει την ανάγκη συμμόρφωσης και θέσπισης αποτελεσματικών μέτρων διαχείρισης. Σε αυτό το πλαίσιο, τα θαλάσσια πάρκα έρχονται όχι μόνο ως πράξη περιβαλλοντικής ευθύνης, αλλά και ως εργαλείο εθνικής παρουσίας σε περιοχές στρατηγικού ενδιαφέροντος.