Τραμπ στη Μέση Ανατολή: Οικονομικές συμφωνίες, γεωπολιτικά παζάρια και απειλές κατά του Ιράν

Στο Ριάντ έφτασε πριν από λίγη ώρα ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, εγκαινιάζοντας την τετραήμερη περιοδεία του στον Κόλπο. Πρόκειται για τη δεύτερη διεθνή του επίσκεψη από τότε που ανέλαβε εκ νέου την προεδρία, μετά τη συμμετοχή του στην κηδεία του πάπα Φραγκίσκου στη Ρώμη. Η επίσκεψή του στη Σαουδική Αραβία σηματοδοτεί την έναρξη ενός γύρου επαφών με σαφή οικονομικό προσανατολισμό, αφήνοντας στο περιθώριο τις περιφερειακές κρίσεις ασφαλείας. Ο πόλεμος στη Γάζα, οι εντάσεις γύρω από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και άλλες εκρηκτικές εστίες της περιοχής παραμένουν δευτερεύοντα ζητήματα στην ατζέντα του Λευκού Οίκου – τουλάχιστον δημόσια.

Συνοδευόμενος από μια εντυπωσιακή αποστολή κορυφαίων επιχειρηματιών, ανάμεσά τους και ο διευθύνων σύμβουλος της Tesla Έλον Μασκ, ο Τραμπ συμμετέχει στο Επενδυτικό Φόρουμ ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας στο Ριάντ. Η περιοδεία του συνεχίζεται αύριο με επίσκεψη στο Κατάρ και μεθαύριο στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Δεν αποκλείεται, ωστόσο, να προστεθεί στην ατζέντα και επίσκεψη στην Τουρκία την Πέμπτη, όπου ενδέχεται να συναντηθούν ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν με τον Ουκρανό ομόλογό του Βολοντίμιρ Ζελένσκι.

Παρά την επικέντρωση στην οικονομική διπλωματία, η Ουάσιγκτον δεν εγκαταλείπει πλήρως τον γεωπολιτικό της ρόλο. Η κυβέρνηση Τραμπ, που εντείνει τις πιέσεις για λήξη του πολέμου στην Ουκρανία, προσπαθεί να διαμορφώσει ένα νέο μηχανισμό ανθρωπιστικής βοήθειας για τη Γάζα, ενώ παράλληλα καλεί το Ισραήλ να αποδεχθεί εκεχειρία. Στο παρασκήνιο, οι ΗΠΑ έχουν ήδη ανοίξει δίαυλο επικοινωνίας με το Ιράν – αμερικανική και ιρανική αντιπροσωπεία συναντήθηκαν το σαββατοκύριακο στο Ομάν, σε μια προσπάθεια επανεκκίνησης των συνομιλιών για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Παρά ταύτα, ο Τραμπ διαμηνύει ξεκάθαρα πως σε περίπτωση αποτυχίας της διπλωματίας, δεν αποκλείει στρατιωτική επέμβαση.

Η περιοδεία αυτή έχει χαρακτήρα διπλωματικής επίδειξης δύναμης, με σαφές μήνυμα προς συμμάχους και αντιπάλους: οι Ηνωμένες Πολιτείες επιστρέφουν ενεργά στο παγκόσμιο προσκήνιο με τον Τραμπ στο τιμόνι και σκοπεύουν να καθορίσουν εκ νέου τους όρους του παιχνιδιού στη Μέση Ανατολή.

Η επίσκεψη του Ντόναλντ Τραμπ στη Σαουδική Αραβία σηματοδοτεί την έναρξη μιας τετραήμερης περιοδείας σε κομβικά κράτη της Μέσης Ανατολής, με σαφή στόχο τη σφυρηλάτηση οικονομικών και αμυντικών συμφωνιών μεγάλης κλίμακας. Παρότι δεν αποκλείεται να προστεθεί επίσκεψη στην Τουρκία την Πέμπτη —κυρίως λόγω της ενδεχόμενης συνάντησης Πούτιν-Ζελένσκι— τα υπόλοιπα ζητήματα γεωπολιτικής έντασης, όπως η κρίση στη Γάζα ή η πυρηνική απειλή του Ιράν, δεν βρίσκονται στο επίκεντρο της περιοδείας, τουλάχιστον όπως αυτή έχει σχεδιαστεί.

Το πραγματικό βάρος πέφτει στην οικονομική διπλωματία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, μαζί με τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αναμένεται να ανακοινώσουν από κοινού επενδύσεις που ενδέχεται να φτάσουν ή και να ξεπεράσουν το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια. Ήδη, η Σαουδική Αραβία έχει δεσμευθεί από τον Ιανουάριο για επενδύσεις ύψους 600 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις ΗΠΑ μέσα στην επόμενη τετραετία, με τον Τραμπ να επιδιώκει την αύξηση αυτού του ποσού στο τρισεκατομμύριο.

Η αμερικανική αποστολή, πέραν των πολιτικών προσώπων, έχει ισχυρό επιχειρηματικό αποτύπωμα. Μαζί με τον Έλον Μασκ, στη Μέση Ανατολή ταξιδεύουν ηγέτες του οικονομικού κόσμου όπως ο διευθύνων σύμβουλος της BlackRock Λάρι Φινκ και η επικεφαλής της Citigroup Τζέιν Φρέιζερ. Τον πρόεδρο συνοδεύουν επίσης ο υπουργός Εξωτερικών και Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας Μάρκο Ρούμπιο και ο υπουργός Άμυνας Πιτ Χέγκσεθ, κάτι που υποδηλώνει την ταυτόχρονη επιδίωξη στρατηγικών και στρατιωτικών δεσμεύσεων.

Κατά την παραμονή του στο Ριάντ, ο Τραμπ αναμένεται να προτείνει μια αμυντική συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία, ύψους άνω των 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων, σύμφωνα με πηγές που επικαλείται το Reuters. Η συμφωνία θα περιλαμβάνει προηγμένα οπλικά συστήματα, με ενδεικτική αναφορά στα μεταγωγικά αεροσκάφη C-130. Το μήνυμα είναι σαφές: ο Τραμπ επανέρχεται στη διεθνή σκηνή όχι μόνο για να επενδύσει, αλλά για να επαναδιαμορφώσει τις ισορροπίες ισχύος στη Μέση Ανατολή, μέσω μιας συνδυασμένης στρατηγικής χρήματος, επιρροής και στρατιωτικής παρουσίας.

Παρά τον διακηρυγμένο στόχο του Ντόναλντ Τραμπ να επιτύχει ιστορική εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα στη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, το θέμα αυτό παραμένει εκτός επίσημης ατζέντας στις επαφές του Ριάντ, όπως επιβεβαιώνουν πηγές του Reuters. Η παράκαμψη του ζητήματος δεν αποτελεί ένδειξη αλλαγής στρατηγικής, αλλά αναγνώριση της πολιτικής αδυναμίας επί του παρόντος να προχωρήσουν σχετικές διαπραγματεύσεις, κυρίως λόγω της άρνησης του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου να συζητήσει κατάπαυση πυρός στη Γάζα ή τη σύσταση παλαιστινιακού κράτους.

Παρόλα αυτά, ο Αμερικανός απεσταλμένος στη Μέση Ανατολή, Στιβ Γουίτκοφ, δήλωσε πρόσφατα πως αναμένει πρόοδο στο μέτωπο των Συμφωνιών του Αβραάμ —μια σειρά από συμφωνίες που διαμεσολάβησε ο Τραμπ στην πρώτη του θητεία και οδήγησαν στην αναγνώριση του Ισραήλ από κράτη όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Μαρόκο και το Σουδάν.

Στο μεταξύ, οι σταθμοί της περιοδείας του Τραμπ στο Κατάρ και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα επικεντρώνονται σε οικονομικές συμφωνίες με βαρύ γεωπολιτικό αποτύπωμα. Οι συνομιλίες με το Κατάρ συνοδεύονται από παρασκηνιακές εξελίξεις που προκαλούν αντιδράσεις. Σύμφωνα με πληροφορίες, η βασιλική οικογένεια του Κατάρ σκοπεύει να δωρίσει στον Αμερικανό πρόεδρο ένα υπερπολυτελές αεροσκάφος Boeing 747-8, το οποίο θα μετατραπεί σε νέο Air Force One. Η κίνηση αυτή εγείρει συνταγματικά ζητήματα, αφού το αμερικανικό Σύνταγμα απαγορεύει στους εν ενεργεία αξιωματούχους να δέχονται δώρα από ξένες κυβερνήσεις. Ο Τραμπ υποστηρίζει ότι θα παραχωρήσει το αεροσκάφος στο ίδρυμα της μελλοντικής του προεδρικής βιβλιοθήκης μετά τη λήξη της θητείας του, χωρίς να κατευνάζει τις επικρίσεις.

Η περιοδεία του Αμερικανού προέδρου μοιάζει περισσότερο με επιχειρηματική αποστολή υψηλής έντασης παρά με διπλωματική αποστολή ειρήνης. Ο μεγάλος στόχος είναι επενδύσεις τρισεκατομμυρίων, πολυετείς στρατηγικές συμμαχίες και οπλικά συμβόλαια-μαμούθ. Τα κρίσιμα ζητήματα της περιοχής παραμένουν στο περιθώριο – είτε γιατί δεν υπάρχει έδαφος για πρόοδο είτε γιατί οι πολιτικοί υπολογισμοί προκρίνουν σιωπή. Όμως οι σκιές από τις πολιτικές ισορροπίες και τις νομικές αμφιβολίες δεν παύουν να συνοδεύουν τον Τραμπ, καθώς επιχειρεί να αναδιαμορφώσει τον ρόλο των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή με το βλέμμα στραμμένο σε κέρδη, επιρροή και μια πολιτική κληρονομιά που επιδιώκει να αφήσει βαθύ αποτύπωμα.