Αύξηση παραβάσεων στην αγορά εργασίας παρά την ψηφιακή κάρτα εργασίας: Προβληματισμός εν όψει της τουριστικής περιόδου
Τον Φεβρουάριο, η Επιθεώρηση Εργασίας κατέγραψε συνολικά 827 παραβάσεις
Καθώς πλησιάζει η θερινή τουριστική περίοδος, εντείνεται η ανησυχία για αύξηση των παραβάσεων στην αγορά εργασίας, παρά την εφαρμογή της ψηφιακής κάρτας εργασίας, η οποία θεσπίστηκε ως μέτρο ενίσχυσης της διαφάνειας και της προστασίας των εργαζομένων. Παρόλο που το συγκεκριμένο εργαλείο έχει τη δυνατότητα να καταγράφει σε πραγματικό χρόνο την έναρξη και τη λήξη της εργασίας, εντούτοις, η αποτελεσματική εφαρμογή του και η καθολική συμμόρφωση παραμένουν ζητούμενα, ιδίως σε κλάδους υψηλής εποχικότητας όπως ο τουρισμός και η εστίαση.
Οι εργοδότες σε τουριστικές περιοχές καλούνται να στελεχώσουν τις επιχειρήσεις τους σε σύντομο χρονικό διάστημα και υπό συνθήκες έντονου ανταγωνισμού, γεγονός που πολλές φορές οδηγεί σε πρακτικές παραβίασης της εργατικής νομοθεσίας. Η αδήλωτη ή μερικώς δηλωμένη εργασία, οι υπερωρίες χωρίς αμοιβή, αλλά και η παραβίαση των ωραρίων αποτελούν συχνά φαινόμενα, τα οποία δύσκολα εντοπίζονται και αποδεικνύονται, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχουν συστηματικοί έλεγχοι από τις αρμόδιες αρχές. Η ψηφιακή κάρτα, αν και σε θεωρητικό επίπεδο προσφέρει εργαλεία ελέγχου και αποτροπής τέτοιων φαινομένων, συχνά παρακάμπτεται ή εφαρμόζεται μερικώς, ειδικά σε μικρότερες επιχειρήσεις όπου η εποπτεία είναι περιορισμένη.
Αρκετοί εργαζόμενοι εκφράζουν επιφυλάξεις σχετικά με την προστασία που τους προσφέρει το νέο σύστημα, επισημαίνοντας ότι, παρά την ύπαρξη της κάρτας, εξακολουθούν να υφίστανται πιέσεις να δουλεύουν περισσότερες ώρες από όσες καταγράφονται, υπό την απειλή απώλειας της θέσης τους. Επιπλέον, σε περιπτώσεις όπου η εργασία δεν δηλώνεται καθόλου, η ψηφιακή κάρτα δεν έχει καμία εφαρμογή, αφήνοντας τους εργαζομένους έκθετους. Οι συνθήκες αυτές ενισχύονται από την ανάγκη πολλών για άμεση εργασία και εισόδημα, κάτι που εκμεταλλεύονται ορισμένοι εργοδότες για να αποφύγουν υποχρεώσεις και κόστη.
Παράλληλα, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί φαίνεται πως δεν επαρκούν για να καλύψουν το σύνολο των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα σε απομακρυσμένες ή νησιωτικές περιοχές, ενώ η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και η καθυστέρηση στην πλήρη ενσωμάτωση της ψηφιακής τεχνολογίας στο σύστημα ελέγχων δυσχεραίνουν περαιτέρω την κατάσταση. Οι αρμόδιες αρχές καλούνται να εντείνουν τους ελέγχους, να εκπαιδεύσουν κατάλληλα το προσωπικό και να ενισχύσουν το πλαίσιο εφαρμογής της ψηφιακής κάρτας, ώστε αυτή να αποτελέσει ουσιαστικό εργαλείο προστασίας και όχι απλώς ένα μέτρο τυπικής συμμόρφωσης.
Η τουριστική περίοδος, αν και δημιουργεί ευκαιρίες για ανάπτυξη και ενίσχυση της οικονομίας, αποκαλύπτει ταυτόχρονα και τις παθογένειες της ελληνικής αγοράς εργασίας. Η πρόκληση έγκειται πλέον στο πώς θα εξισορροπηθεί η ανάγκη για ευελιξία με την υποχρέωση για νομιμότητα και σεβασμό των εργασιακών δικαιωμάτων. Χωρίς ουσιαστικούς και διαρκείς ελέγχους, και χωρίς την ενεργή συμμετοχή των εργαζομένων στην προστασία των δικαιωμάτων τους, ακόμη και τα πιο σύγχρονα εργαλεία ψηφιακής παρακολούθησης κινδυνεύουν να υπονομευθούν ή να καταστούν αναποτελεσματικά.
Τα ευρήματα των πρόσφατων ελέγχων της Επιθεώρησης Εργασίας αναδεικνύουν μια ανησυχητική εικόνα για την τήρηση της εργατικής νομοθεσίας στους χώρους απασχόλησης, με κυριότερη παράβαση την καταπάτηση του ωραρίου εργασίας. Παρά την υποχρεωτική εφαρμογή της ψηφιακής κάρτας εργασίας, η οποία επεκτάθηκε πρόσφατα και στους κλάδους του τουρισμού και της εστίασης, οι παραβάσεις παραμένουν υψηλές και αναμένεται να ενταθούν κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ανεξάρτητης Αρχής Επιθεώρησης Εργασίας, οι παραβιάσεις δεν περιορίζονται μόνο στο ωράριο. Σημαντικό ποσοστό αφορά επίσης την ελλιπή ή πλημμελή εφαρμογή της ψηφιακής κάρτας εργασίας. Πολλές επιχειρήσεις δεν δηλώνουν τις υπερωρίες που πραγματοποιούνται, απασχολούν προσωπικό χωρίς ασφάλιση ή καταβάλλουν με καθυστέρηση τις δεδουλευμένες αποδοχές. Τα φαινόμενα αυτά πλήττουν κυρίως εργαζόμενους που βρίσκονται σε πιο ευάλωτη θέση, όπως εποχιακοί ή νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας.
Κατά τον μήνα Φεβρουάριο, η Επιθεώρηση Εργασίας εντόπισε συνολικά 827 παραβάσεις. Από αυτές, οι 252 – δηλαδή ποσοστό 30,47% – αφορούσαν παρατυπίες στους πίνακες προσωπικού, κάτι που η Αρχή συσχετίζει άμεσα με την παραβίαση των προβλεπόμενων ωραρίων απασχόλησης. Η δεύτερη συχνότερη κατηγορία ήταν η μη συμμόρφωση με τη χρήση της ψηφιακής κάρτας, με 167 καταγεγραμμένα περιστατικά, που αντιστοιχούν στο 20,19% του συνόλου των παραβάσεων. Τα ποσοστά αυτά σκιαγραφούν την έκταση του προβλήματος και καταδεικνύουν την ανάγκη για πιο ουσιαστικούς και συστηματικούς ελέγχους.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, μέχρι και τον Φεβρουάριο, η ψηφιακή κάρτα δεν είχε ακόμη τεθεί σε ισχύ στον τουριστικό και στον επισιτιστικό κλάδο, δύο τομείς με αυξημένη παραβατικότητα και έντονη εποχικότητα. Η ένταξή τους στο σύστημα από την 1η Μαρτίου αναμένεται να οδηγήσει σε αύξηση των καταγραφών, αλλά και να αποκαλύψει περαιτέρω το εύρος των παραβιάσεων, καθώς πρόκειται για κλάδους όπου ιστορικά καταγράφονται συχνές παρεκκλίσεις από τη νομιμότητα. Το στοίχημα για τη λειτουργία της ψηφιακής κάρτας είναι να μπορέσει να περιορίσει αυτές τις παθογένειες, κάτι που εξαρτάται από την ουσιαστική και όχι μόνο τυπική εφαρμογή της, καθώς και από την ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών που τη συνοδεύουν.
Πριν την πρόσφατη επέκτασή της, η ψηφιακή κάρτα εργασίας κάλυπτε περίπου 700.000 εργαζόμενους σε κρίσιμους κλάδους της οικονομίας, όπως η βιομηχανία, το λιανεμπόριο, οι τράπεζες, τα supermarkets, οι εταιρείες security, οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις και οι Δημόσιες Επιχειρήσεις Κοινής Ωφέλειας (ΔΕΚΟ) που δραστηριοποιούνται στις μεταφορές. Το εργαλείο αυτό θεσπίστηκε με στόχο την ενίσχυση της διαφάνειας στην αγορά εργασίας και τον περιορισμό φαινομένων παραβίασης της εργατικής νομοθεσίας, μέσα από τον ψηφιακό έλεγχο του ωραρίου και της παρουσίας των εργαζομένων.
Ωστόσο, η ένταξη των κλάδων του τουρισμού και της εστίασης, που τέθηκε σε εφαρμογή από την 1η Μαρτίου, έρχεται να δοκιμάσει στην πράξη την ανθεκτικότητα και την αποτελεσματικότητα του μέτρου. Οι δύο αυτοί τομείς χαρακτηρίζονται από έντονη εποχικότητα, υψηλές ανάγκες σε προσωπικό και ιστορικά υψηλά επίπεδα παραβατικότητας, κάτι που δημιουργεί εύλογο προβληματισμό στους αρμόδιους φορείς αλλά και στους εργαζόμενους.
Παράγοντες της αγοράς εκφράζουν ανοιχτά την ανησυχία ότι κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου, όπου η ζήτηση για εργατικό δυναμικό αυξάνεται κατακόρυφα, θα ενταθούν τα φαινόμενα αυθαιρεσίας. Ήδη οι πρόσφατοι έλεγχοι της Επιθεώρησης Εργασίας καταγράφουν μια σταθερή και έντονη παραβατικότητα, ακόμη και σε κλάδους όπου η ψηφιακή κάρτα εφαρμόζεται εδώ και καιρό. Το γεγονός αυτό ενισχύει τις εκτιμήσεις ότι η κατάσταση μπορεί να επιδεινωθεί, αν δεν υπάρξουν ουσιαστικές παρεμβάσεις.
Κυβερνητικές πηγές τονίζουν ότι βασική προτεραιότητα αποτελεί η εντατικοποίηση των ελέγχων και η αυστηρή επιβολή κυρώσεων σε εργοδότες που παραβιάζουν τη νομοθεσία. Η υπουργός Εργασίας, Νίκη Κεραμέως, δήλωσε πρόσφατα ότι τα ψηφιακά εργαλεία που εφαρμόζονται σταδιακά στην αγορά εργασίας, και ειδικά η ψηφιακή κάρτα, θα συμβάλουν αποφασιστικά στην αποκατάσταση της νομιμότητας και στην ενίσχυση της προστασίας των εργαζομένων. Τόνισε, μάλιστα, τη σημασία του μέτρου ενόψει της τουριστικής αιχμής, όπου τα περιθώρια για παραβιάσεις πολλαπλασιάζονται λόγω των αυξημένων αναγκών και της μεγαλύτερης κινητικότητας προσωπικού.
Παρά τις θετικές προθέσεις και τις τεχνολογικές δυνατότητες που προσφέρει η ψηφιακή κάρτα, η επιτυχία του εγχειρήματος θα κριθεί από την ικανότητα των αρμόδιων υπηρεσιών να εντοπίζουν και να αντιμετωπίζουν έγκαιρα τις παραβάσεις, να διασφαλίζουν την πλήρη εφαρμογή του μέτρου και να επιβάλλουν κυρώσεις χωρίς εκπτώσεις. Σε διαφορετική περίπτωση, η κάρτα κινδυνεύει να λειτουργήσει περισσότερο ως σύμβολο συμμόρφωσης παρά ως εργαλείο ουσιαστικής προστασίας της εργασίας.
Το υπουργείο Εργασίας, ενόψει της πλήρους εφαρμογής της ψηφιακής κάρτας εργασίας και της επέκτασής της σε κρίσιμους κλάδους όπως ο τουρισμός και η εστίαση, υπενθυμίζει με έμφαση ότι οι παραβιάσεις των σχετικών διατάξεων επισύρουν αυστηρές κυρώσεις. Τα πρόστιμα ξεκινούν από 2.000 ευρώ και φτάνουν έως τις 10.500 ευρώ ανά περίπτωση, ανάλογα με τη φύση και τη βαρύτητα της παράβασης, ενώ το πλαίσιο εφαρμογής έχει διαμορφωθεί με στόχο να λειτουργεί αποτρεπτικά για τους εργοδότες που επιχειρούν να παρακάμψουν το σύστημα.
Σύμφωνα με τον νέο οδηγό παραβάσεων που εξέδωσε το υπουργείο, προβλέπονται συγκεκριμένες κατηγορίες παραβάσεων με αντίστοιχες διοικητικές κυρώσεις. Η μη ενεργοποίηση της ψηφιακής κάρτας εργασίας επιφέρει το ανώτατο πρόστιμο των 10.500 ευρώ, καθώς συνιστά κατάφωρη παραβίαση της υποχρέωσης συμμετοχής στο σύστημα. Η υποβολή αποκλινόντων στοιχείων, είτε κατά την έναρξη είτε κατά τη λήξη της απασχόλησης, επισύρει πρόστιμο 3.000 ευρώ, ποσό ίδιο με αυτό που προβλέπεται για την πλήρη αποτυχία υποβολής στοιχείων απασχόλησης. Για την εφαρμογή ευέλικτου ωραρίου χωρίς έγκριση, το πρόστιμο ορίζεται στα 2.000 ευρώ, ενώ ιδιαίτερα υψηλό είναι το πρόστιμο των 10.500 ευρώ για οποιαδήποτε αλλαγή ωραρίου που δεν συνοδεύεται από την απαιτούμενη καταγραφή στην ψηφιακή κάρτα.
Το υπουργείο Εργασίας και η Επιθεώρηση Εργασίας ξεκαθαρίζουν ότι το επόμενο διάστημα οι έλεγχοι θα ενταθούν, με προτεραιότητα στους κλάδους υψηλής εποχικότητας και έντονης κινητικότητας, όπου ιστορικά καταγράφεται αυξημένη παραβατικότητα. Παράλληλα, καλούν τις επιχειρήσεις να συμμορφωθούν πλήρως με τις προβλέψεις του νέου ψηφιακού πλαισίου, όχι μόνο για την αποφυγή των προστίμων, αλλά και για την κατοχύρωση ενός δικαιότερου και πιο διαφανούς πλαισίου εργασιακών σχέσεων.
Η αυστηροποίηση του ελεγκτικού μηχανισμού και η επιβολή ουσιαστικών προστίμων αποσκοπούν στο να περιορίσουν την εκτεταμένη παραβατικότητα που παρατηρείται στην πράξη, ιδιαίτερα σε περιόδους αιχμής όπως το καλοκαίρι. Η αποτελεσματικότητα της ψηφιακής κάρτας δεν θα κριθεί μόνο από τη διάχυση της τεχνολογίας στην αγορά εργασίας, αλλά κυρίως από τη συνέπεια με την οποία θα εφαρμοστούν οι προβλεπόμενοι έλεγχοι και η βούληση της Πολιτείας να διασφαλίσει τη νομιμότητα με τρόπο διαρκή και ουσιαστικό.
