Άγκυρα εναντίον Τελ Αβίβ: Ο αγώνας για κυριαρχία που απειλεί να τινάξει τη Μέση Ανατολή στον αέρα

Η Μέση Ανατολή, ένα διαχρονικό πεδίο αντιπαραθέσεων και γεωπολιτικών συγκρούσεων, εισέρχεται σε μια νέα φάση περιφερειακής αστάθειας και δυναμικών ανατροπών. Ο πόλος έντασης δεν είναι πλέον αποκλειστικά το Ιράν, αλλά μια νέα δύναμη αναδύεται και κερδίζει διαρκώς έδαφος: η Τουρκία. Με τη φιλοδοξία να καταστεί περιφερειακή υπερδύναμη, η Άγκυρα διεκδικεί ηγεμονικό ρόλο σε πολλαπλά μέτωπα, προκαλώντας ανησυχία και στρατηγική επαγρύπνηση στο Ισραήλ. Η ισραηλινή ηγεσία, που για δεκαετίες θεωρούσε την Τεχεράνη ως τη μεγαλύτερη απειλή, στρέφει πλέον το βλέμμα της προς μια νέα, πολυσύνθετη και ταχύτατα εξελισσόμενη πρόκληση: την Τουρκία του Ερντογάν.

Το πλαίσιο της ισραηλινοτουρκικής αντιπαλότητας δεν είναι μονοσήμαντο. Ξεκινά από την ιδεολογική απόσταση και φτάνει έως τη σύγκρουση γεωπολιτικών οραμάτων. Η Τουρκία δεν είναι μόνο μια σουνιτική δύναμη που φιλοδοξεί να ηγηθεί του μουσουλμανικού κόσμου. Είναι ταυτόχρονα μέλος του ΝΑΤΟ, με στρατηγική εγγύτητα σε κρίσιμα πεδία συγκρούσεων (Συρία, Καύκασος, Βαλκάνια, Ανατολική Μεσόγειος), διαθέτοντας έναν ιδιαίτερο συνδυασμό στρατιωτικής παρουσίας, ενεργητικής διπλωματίας και οικονομικής διείσδυσης. Αυτή η συνολική εικόνα είναι που κινητοποιεί το Ισραήλ να αναπροσαρμόσει τη στρατηγική του, επεκτείνοντας τη σφαίρα επιρροής του και επανακαθορίζοντας τις περιφερειακές του συμμαχίες.

Ο Middle East Monitor επισημαίνει την αισθητή υποχώρηση της επιρροής του Ιράν, η οποία προκλήθηκε από τις ασφυκτικές κυρώσεις, τη διπλωματική απομόνωση και τα ενδοκρατικά προβλήματα. Αυτό το κενό δεν έμεινε αναξιοποίητο. Η Τουρκία, με τη μεθοδική επέκταση της επιρροής της, κάλυψε το έδαφος και ανέλαβε πρωτοβουλίες που την τοποθέτησαν στον σκληρό πυρήνα των εξελίξεων. Ειδικά μετά το 2020, η Άγκυρα έχει στρατηγικά ενισχυθεί στη Λιβύη, στη Συρία, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, ενώ έχει προχωρήσει σε μια διαρκή αναβάθμιση των σχέσεων της με τη Ρωσία και την Κίνα, κινήσεις που την καθιστούν ακόμη πιο πολύπλοκο γεωπολιτικό παίχτη στα μάτια της Δύσης και κυρίως του Ισραήλ.

Αντιλαμβανόμενο αυτήν τη δυναμική, το Τελ Αβίβ έχει επιδοθεί σε ένα διπλωματικό μαραθώνιο, διαμορφώνοντας αντιτουρκικά μέτωπα με κράτη της Ανατολικής Μεσογείου και του Αραβικού κόσμου. Η τριμερής συνεργασία με Ελλάδα και Κύπρο, σε συνδυασμό με τις στρατηγικές σχέσεις με Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Μπαχρέιν και εν μέρει την Αίγυπτο, συγκροτεί ένα πλέγμα επιρροής που στοχεύει στον γεωπολιτικό περιορισμό της Άγκυρας. Οι ενεργειακές συμφωνίες για τον αγωγό EastMed, η αξιοποίηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου της λεκάνης της Λεβαντίνης και οι κοινές στρατιωτικές ασκήσεις είναι στοιχεία μιας συνολικής στρατηγικής ανάσχεσης.

Παράλληλα, το Ισραήλ δρα μεθοδικά στον τομέα των πληροφοριών. Η συνεργασία με κουρδικά στοιχεία στο Ιράκ, οι στοχευμένες αεροπορικές επιδρομές σε υποδομές ιρανικών και φιλοτουρκικών πολιτοφυλακών στη Συρία, καθώς και η παρουσία του στην αφανή ζώνη του κυβερνοχώρου, ενισχύουν το αποτύπωμά του. Με ορισμένα από τα πιο εξελιγμένα οπλικά και κυβερνοσυστήματα στον κόσμο, το Ισραήλ επενδύει σε πόλεμο τέταρτης γενιάς, επιδιώκοντας να υπονομεύσει την ψηφιακή και πληροφοριακή ασφάλεια της Τουρκίας χωρίς την ανάγκη συμβατικής στρατιωτικής σύγκρουσης.

Η Ανατολική Μεσόγειος αποτελεί την αιχμή του δόρατος αυτής της αντιπαλότητας. Οι ναυτικές φιλοδοξίες της Τουρκίας, η ανακήρυξη του τουρκολιβυκού μνημονίου και η συνολική στρατηγική της “Γαλάζιας Πατρίδας” θέτουν σε ευθεία σύγκρουση τα συμφέροντά της με αυτά του Ισραήλ και των συμμάχων του. Ο EastMed δεν είναι μόνο ένας αγωγός. Είναι η υλική απεικόνιση μιας γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής που αποσκοπεί στην απομόνωση της Τουρκίας. Η αποδοχή και η στήριξη του σχεδίου από τις ΗΠΑ και την ΕΕ επιτείνουν τον ανταγωνισμό και δημιουργούν την εντύπωση ότι ο ενεργειακός πόλεμος είναι το προοίμιο ευρύτερων γεωπολιτικών συγκρούσεων.

Η Τουρκία δεν παραμένει αδρανής. Μέσω του ερευνητικού σκάφους “Oruc Reis” και της συνοδείας τουρκικών πολεμικών, αμφισβήτησε επανειλημμένα την κυριαρχία στην ελληνική και κυπριακή ΑΟΖ. Παράλληλα, έχει αναπτύξει ισχυρή ναυτική παρουσία σε σημεία-κλειδιά και προωθεί την αμυντική της βιομηχανία με την κατασκευή μη επανδρωμένων οχημάτων και νέων φρεγατών. Οι επαφές της με χώρες όπως η Λιβύη, η Αλγερία, η Τυνησία και η Σομαλία στοχεύουν στην επαναχάραξη της τουρκικής παρουσίας σε ολόκληρη την ευρύτερη Μεσόγειο και την Αφρική.

Σε διπλωματικό επίπεδο, η Άγκυρα καταβάλλει προσπάθειες επαναπροσέγγισης με χώρες του Αραβικού Κόλπου, αναγνωρίζοντας ότι η πλήρης ρήξη με τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία θα ήταν επιζήμια. Οι σχέσεις με την Αίγυπτο έχουν επίσης περάσει από φάσεις έντασης σε προσεκτική προσέγγιση. Η τουρκική στρατηγική παραμένει ευέλικτη, επιδιώκοντας να σπάσει τις αντιτουρκικές συμμαχίες του Ισραήλ μέσω διπλωματικών ρωγμών και διεισδύσεων.

Αναμφισβήτητα, η πολυπλοκότητα της ισραηλινοτουρκικής σύγκρουσης ενισχύεται από την τεχνολογική διάσταση. Η Τουρκία θεωρείται παγκόσμιος ηγέτης στα drones, κυρίως χάρη στην Baykar και τα Bayraktar TB2 και Akinci. Η παρουσία τους σε πολέμους όπως στη Λιβύη, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και την Ουκρανία έχει καταδείξει τη στρατηγική τους σημασία. Το Ισραήλ, ωστόσο, με ένα από τα πιο προηγμένα αμυντικά οικοσυστήματα, διαθέτει συστήματα όπως το Iron Dome, τα F-35 Adir και τις πλέον εξελιγμένες τεχνολογίες στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και της κυβερνοάμυνας. Η τεχνολογική κούρσα δεν αφορά μόνο την αποτροπή. Αφορά τη διαμόρφωση των μελλοντικών πολεμικών θεάτρων.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η τουρκική δεξαμενή σκέψης SETA δημοσίευσε πρόσφατα ανάλυση για την αεροπορική ισορροπία στην περιοχή. Προειδοποιεί για την ανάγκη επείγουσας ενίσχυσης της τουρκικής αεροπορίας, ώστε να αντιμετωπίσει τη διπλή απειλή από Ισραήλ και Ελλάδα. Η έκθεση κάνει λόγο για αναγκαία ανανέωση του στόλου F-16, απόκτηση Eurofighter Typhoon και επιτάχυνση του εγχώριου προγράμματος πέμπτης γενιάς KAAN. Χωρίς αυτά, αναφέρει, η Τουρκία κινδυνεύει να χάσει την εναέρια πρωτοβουλία και να βρεθεί στρατηγικά περικυκλωμένη.

Η SETA τονίζει πως η τεχνολογική καινοτομία πρέπει να συνδυάζεται με στρατηγική αυτονομία. Στο πλαίσιο αυτό, η ανάπτυξη αντιαεροπορικών συστημάτων, η ενίσχυση της δορυφορικής παρακολούθησης και η ενσωμάτωση τεχνητής νοημοσύνης στις στρατιωτικές δομές καθίστανται επιτακτικές προτεραιότητες. Η γεωπολιτική απομόνωση, όπως την περιγράφει η έκθεση, μπορεί να καταστεί υπαρξιακή απειλή αν η Τουρκία παραμείνει εξαρτημένη από εξωτερικούς προμηθευτές και τεχνολογικές αλυσίδες δυτικών κρατών που μπορεί να επιβάλουν εμπάργκο.

Ο ανταγωνισμός Ισραήλ–Τουρκίας αναμένεται να ενταθεί περαιτέρω. Η Ανατολική Μεσόγειος είναι το επίκεντρο αυτής της σύγκρουσης, αλλά η σκιά της εκτείνεται στον Καύκασο, στον Κόλπο, στη Βόρεια Αφρική και στον κυβερνοχώρο. Ο γεωπολιτικός αγώνας των δύο δυνάμεων δεν θα κριθεί σε μία σύρραξη, αλλά σε μια μακρόσυρτη, πολυεπίπεδη αντιπαράθεση, στην οποία συμμετέχουν ή εμπλέκονται εμμέσως οι περισσότερες χώρες της περιοχής.

Η ισορροπία δυνάμεων μεταβάλλεται ταχύτατα. Οι συμμαχίες είναι εύθραυστες και η διπλωματία περισσότερο εργαλειακή παρά αξιακή. Σε έναν τέτοιο κόσμο, ο διαρκής αγώνας για επιρροή και πρωτοκαθεδρία μετατρέπει τη Μέση Ανατολή σε σκακιέρα υψηλού κινδύνου, όπου το τίμημα της λάθους κίνησης μπορεί να είναι η αποσταθεροποίηση ή ακόμη και ο πόλεμος.

Η ικανότητα των περιφερειακών δυνάμεων να διαχειριστούν τις φιλοδοξίες τους χωρίς να παρασύρουν την περιοχή σε μια νέα δίνη συγκρούσεων είναι πλέον το υπαρξιακό στοίχημα για τη Μέση Ανατολή του 21ου αιώνα.