Η Αλβανία παρουσίασε τον πρώτο «μη ανθρώπινο υπουργό» στον κόσμο

Η εικόνα μοιάζει σχεδόν σατιρική, αλλά είναι αληθινή και σοβαρή. Στην Αλβανία, μία από τις δύο πιο διεφθαρμένες κυβερνήσεις στην Ευρώπη, σύμφωνα με διεθνείς δείκτες, ο πρωθυπουργός Έντι Ράμα ανακοίνωσε ότι στις Δημόσιες Συμβάσεις δεν θα προΐσταται πλέον ένας άνθρωπος, αλλά μια «εικονική υπουργός» που δημιουργήθηκε μέσω Τεχνητής Νοημοσύνης. Η επιλογή αυτή παρουσιάστηκε ως λύση στην έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους ανθρώπινους υπουργούς, οι οποίοι δεν μπορούσαν να πείσουν για την καθαρότητα των προθέσεών τους.

Αντίθετα, στην Ελλάδα, την άλλη χώρα που συστηματικά συγκαταλέγεται στις τελευταίες θέσεις διαφάνειας στην Ευρώπη, τέτοιες σκέψεις δεν έχουν ακόμη τεθεί στο τραπέζι, παρά τις συνεχείς καταγγελίες για σκανδαλώδεις απευθείας αναθέσεις και μικτούς διαγωνισμούς στα περισσότερα υπουργεία. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, σε αντίθεση με τον φίλο του στα Τίρανα, εξακολουθεί να δείχνει εμπιστοσύνη στη νοημοσύνη, την κρίση και την εντιμότητα των ανθρώπων, τουλάχιστον σε επίπεδο πολιτικής ρητορικής.

Στην πράξη, όμως, και στις δύο πλευρές των συνόρων ισχύει η ίδια παλιά αλήθεια: οι κυβερνήσεις «βρομάνε από το κεφάλι». Ο Έντι Ράμα κατηγορείται εδώ και χρόνια ως ο αρχιτέκτονας ενός καθεστώτος διαφθοράς, πελατειακών σχέσεων και εκλογικών νοθειών. Η διακυβέρνησή του έχει στιγματιστεί από αμφιλεγόμενους νόμους για τα μέσα ενημέρωσης, σκιώδεις αναθέσεις έργων και μια διαρκή αίσθηση αυθαιρεσίας.

Η παραγωγή σκανδάλων είναι τόσο συνεχής ώστε οι δημοσιογραφικές αίθουσες δυσκολεύονται να προλάβουν την ταχύτητα με την οποία αυτά αναδύονται. Όχι τυχαία, στην παγκόσμια κατάταξη για την ελευθερία του Τύπου που εκδίδουν οι «Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα», η Ελλάδα βρέθηκε πέρυσι στην εξαιρετικά χαμηλή 89η θέση, ενώ η Αλβανία κατατάχθηκε στην 80ή. Δύο κυβερνήσεις που καταλήγουν στην ίδια εικόνα: συρρίκνωση της ελευθερίας της ενημέρωσης και αδύναμους θεσμούς.

Η ανακοίνωση του Ράμα, ο οποίος βρίσκεται στην εξουσία εδώ και 12 χρόνια, απασχόλησε αμέσως τα μεγαλύτερα διεθνή μέσα ενημέρωσης, από το Politico έως τον Guardian. Η νέα «υπουργός», που ονομάστηκε Ντιέλα, παρουσιάστηκε από τον ίδιο ως μέσο για να περιοριστούν οι εστίες διαφθοράς και να διασφαλιστεί ότι οι δημόσιες συμβάσεις θα κρίνονται με διαφάνεια.

Κατά την ομιλία του στη συνέλευση του Σοσιαλιστικού Κόμματος στα Τίρανα, όπου ανακοίνωσε τις αλλαγές στο κυβερνητικό σχήμα, ο Ράμα παρουσίασε τη Ντιέλα ως το πρώτο μη ανθρώπινο μέλος κυβέρνησης στον κόσμο. «Δεν πρόκειται για επιστημονική φαντασία», τόνισε, εξηγώντας ότι οι αποφάσεις για τους δημόσιους διαγωνισμούς θα μεταφερθούν εκτός υπουργείων και θα ανατεθούν στην ψηφιακή αυτή δημιουργία.

Σύμφωνα με τα σχέδια, η Ντιέλα δεν θα είναι απλώς ένα συμβολικό πρόσωπο αλλά θα έχει καθήκοντα κανονικής υπουργού. Θα αξιολογεί προσφορές σε διαγωνισμούς, θα έχει δικαίωμα να προσλαμβάνει ειδικούς από κάθε γωνιά του κόσμου και θα προσπαθεί να υπερβεί την ακαμψία και τις προκαταλήψεις της δημόσιας διοίκησης.

Ωστόσο, η ανάγνωση αυτής της εξέλιξης δεν μπορεί παρά να είναι διπλή. Μπορεί πράγματι ο Ράμα να θέλει να εξασφαλίσει καθαρές διαδικασίες στις αναθέσεις ή μήπως η Ντιέλα θα προσαρμοστεί, μέσω αλγοριθμικών παρεμβάσεων, ώστε να ευνοεί πάντα τους «ημέτερους» που διεκδικούν τα δημόσια έργα; Η προϊστορία του ίδιου και του κόμματός του γεννά εύλογες καχυποψίες.

Παράλληλα, η υπόθεση αυτή ανοίγει ένα ευρύτερο κεφάλαιο για τον ρόλο της Τεχνητής Νοημοσύνης στην πολιτική και στη δημόσια ζωή. Ήδη η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει έντονα ηθικά διλήμματα λόγω της ταχύτατης ανάπτυξης της τεχνολογίας. Πρόσφατα έγινε γνωστό ότι ο πρωθυπουργός της Σουηδίας, Ουλφ Κρίστερσον, χρησιμοποιούσε το ChatGPT ως «σύμβουλο» για να παίρνει μια δεύτερη γνώμη σε πολιτικά ζητήματα.

Η αποκάλυψη προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, καθώς πολλοί επισήμαναν πως οι πολίτες ψήφισαν για πρωθυπουργό τον Κρίστερσον και όχι ένα λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης. «Όσο περισσότερο η πολιτική βασίζεται σε αλγορίθμους, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος υπερβολικής εμπιστοσύνης στο σύστημα», προειδοποίησε η καθηγήτρια Τεχνητής Νοημοσύνης στο Πανεπιστήμιο Ουμέα, Βιρτζίνια Ντίγκνουμ, χαρακτηρίζοντας την εξέλιξη αυτή «ολισθηρό δρόμο» που απειλεί τη δημοκρατική αξιοπιστία.

Για χρόνια η συζήτηση επικεντρωνόταν στο ότι τα ρομπότ και η αυτοματοποίηση θα εκτοπίσουν χειρωνακτικές δουλειές, οδηγώντας σε μαζική απώλεια θέσεων εργασίας. Σήμερα, το μοντέλο έχει αλλάξει ριζικά: η Τεχνητή Νοημοσύνη επεκτείνεται παντού και αμφισβητεί ακόμη και επαγγέλματα υψηλής εξειδίκευσης, που κάποτε θεωρούνταν απρόσβλητα.

Οι εταιρείες βλέπουν σε αυτήν την τεχνολογία μια «μαγική λύση» για την αύξηση της παραγωγικότητας με δραστική μείωση του κόστους, αφού τα ψηφιακά εργαλεία δεν χρειάζονται μισθό ούτε κοινωνική ασφάλιση. Πρόκειται για μια επανάσταση που ξεπερνά σε επιπτώσεις ακόμη και τη Βιομηχανική Επανάσταση, καθώς αγγίζει πεδία που τότε έμεναν ανέπαφα.

Πριν από την αλβανική πρωτοβουλία, η παγκόσμια κοινή γνώμη είχε γνωρίσει ένα άλλο πρωτόγνωρο παράδειγμα: την «Τανγκ Γιου», το πρώτο ρομπότ που διορίστηκε διευθύνων σύμβουλος στην κινεζική εταιρεία NetDragon, η οποία απασχολεί 6.000 εργαζομένους. Εκεί, η Τεχνητή Νοημοσύνη ανέλαβε καθήκοντα αξιολόγησης ανθρώπων, αποφασίζοντας ποιοι ανταποκρίνονται στις ανάγκες της εταιρείας και ποιοι όχι. Η προοπτική ότι ένα λογισμικό μπορεί να καθορίζει την επαγγελματική μοίρα χιλιάδων ανθρώπων προκάλεσε ισχυρό προβληματισμό.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει ήδη αρχίσει να εισχωρεί και σε δημιουργικούς τομείς που απαιτούν υψηλές ικανότητες, κάτι που μέχρι πρότινος φαινόταν αδιανόητο. Οι απαντήσεις που δίνονται στα ερωτήματα που προκύπτουν γίνονται ολοένα και πιο περίπλοκες, σκιαγραφώντας ένα μέλλον που πολλούς τους τρομάζει.

Για κάθε λύση που υπόσχεται η τεχνολογία, αναδύονται νέα και μεγαλύτερα προβλήματα για την ίδια την ανθρωπότητα. Η ανθρώπινη κρίση δείχνει να υποχωρεί μπροστά στη λογική του αλγορίθμου.

Το πιο ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι η δύναμη συγκεντρώνεται πλέον στα χέρια μιας περιορισμένης ελίτ, η οποία αποφασίζει ποια δεδομένα θα τροφοδοτούν τα συστήματα και για ποιο σκοπό θα εκπαιδεύονται. Εκεί δημιουργούνται οι αλγόριθμοι που διαμορφώνουν την κριτική ικανότητα ή ανικανότητα, την ηθική ευελιξία ή ακαμψία, τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές επιλογές. Όταν σήμερα ένας πρωθυπουργός επιλέγει μια εικονική υπουργό για τις Δημόσιες Συμβάσεις, είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς ποιο θα είναι το επόμενο βήμα αύριο.