Απόφαση-«βόμβα» για τον κατώτατο μισθό από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο

Σε αχαρτογράφητα νερά μπαίνει το θεσμικό πλαίσιο για τον κατώτατο μισθό στην Ευρώπη – και ειδικά στην Ελλάδα – μετά τη νεότερη απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ). Με την απόφαση 136/11-11-2025, το Δικαστήριο ερμηνεύει με τρόπο εξαιρετικά περιοριστικό την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2022/2041 για τους επαρκείς κατώτατους μισθούς, την οποία η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη ενσωματώσει στο εθνικό δίκαιο με τον νόμο 5163/2024 (ΦΕΚ Α 199).

Η υπόθεση έφτασε στο Λουξεμβούργο ύστερα από προσφυγή της Δανίας (υπόθεση C-19/23). Στο σκεπτικό του, το Δικαστήριο αποδέχεται μια σειρά από κρίσιμες θέσεις που αγγίζουν τον πυρήνα της προστασίας των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα και επηρεάζουν άμεσα τον τρόπο με τον οποίο καθορίζεται το ύψος του κατώτατου μισθού στα κράτη-μέλη.

Πρώτον, το ΔΕΕ κρίνει ότι τα κριτήρια που θέτει η Οδηγία 2022/2041 για τον προσδιορισμό της επάρκειας του κατώτατου μισθού – κριτήρια τα οποία υιοθετεί και ο ελληνικός νόμος 5163/2024 – δεν έχουν υποχρεωτικό αλλά απλώς ενδεικτικό χαρακτήρα. Με άλλα λόγια, τα κράτη-μέλη δεν δεσμεύονται νομικά να εφαρμόζουν συγκεκριμένη μεθοδολογία (κόστος ζωής, αγοραστική δύναμη, επίπεδο παραγωγικότητας κ.ά.), αλλά μπορούν να τα χρησιμοποιούν προαιρετικά, εφόσον το κρίνουν σκόπιμο.

Δεύτερον, η διάταξη της Οδηγίας που εμφανιζόταν να εμποδίζει τη μείωση των νόμιμων κατώτατων μισθών αποδυναμώνεται ουσιαστικά, καθώς το Δικαστήριο θεωρεί ότι δεν συνιστά σκληρή νομική ασπίδα. Έτσι, ανοίγει θεωρητικά ο δρόμος ώστε οι κυβερνήσεις να μπορούν, υπό προϋποθέσεις, να μειώνουν τον κατώτατο μισθό χωρίς να παραβιάζουν ευθέως το δίκαιο της Ε.Ε.

Τρίτον, ιδιαίτερο βάρος έχει η ερμηνεία του ΔΕΕ ως προς τον ρόλο των συλλογικών συμβάσεων. Η Οδηγία προέβλεπε ότι τα κράτη-μέλη οφείλουν να επιδιώκουν κάλυψη τουλάχιστον του 80% των μισθωτών από συλλογικές διαπραγματεύσεις (άρθρο 4 παρ. 2). Η απόφαση 136/2025 ξεκαθαρίζει ότι η μη επίτευξη του στόχου αυτού δεν συνιστά παράβαση υποχρέωσης του κράτους-μέλους. Η ρήτρα για το 80% μετατρέπεται έτσι από εργαλείο ουσιαστικής ενίσχυσης των συλλογικών διαπραγματεύσεων σε πολιτική σύσταση χωρίς δεσμευτική ισχύ.

Στο ίδιο πνεύμα, το Δικαστήριο θεωρεί συμβατή με το ενωσιακό δίκαιο τη ρύθμιση κατά την οποία το ύψος του κατώτατου μισθού μπορεί να καθορίζεται μονομερώς από την κυβέρνηση, και όχι μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων. Οι κοινωνικοί εταίροι, δηλαδή τα συνδικάτα και οι εργοδοτικές οργανώσεις, υποβαθμίζονται σε συμβουλευτικό ρόλο, χωρίς αποφασιστική αρμοδιότητα.

Χαρακτηριστική είναι και η διατύπωση της απόφασης ότι η «επάρκεια» των νόμιμων κατώτατων μισθών αποτελεί απλώς ενδεικτική αξία, έναν στόχο που «καλό είναι» να επιδιώκουν τα κράτη-μέλη, χωρίς όμως να δεσμεύονται από συγκεκριμένο κατώφλι αξιοπρεπούς διαβίωσης για τους εργαζόμενους.

Η απόφαση του ΔΕΕ είναι δεσμευτική για όλα τα κράτη-μέλη, αλλά αποκτά ιδιαίτερη σημασία για χώρες όπως η Ελλάδα, οι οποίες συμμετείχαν ως διάδικοι στη διαδικασία. Δεδομένου ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει παρουσιάσει την Οδηγία και τον νόμο 5163/2024 ως «ασπίδα προστασίας» των μισθωτών, η νέα ερμηνεία από το Λουξεμβούργο ανατρέπει κρίσιμες παραδοχές πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε η σχετική επιχειρηματολογία.

Πηγές της αγοράς εργασίας επισημαίνουν ότι το νέο τοπίο ενδέχεται να ενισχύσει την τάση συγκεντρωτικού καθορισμού του κατώτατου μισθού από το εκάστοτε υπουργικό συμβούλιο, περιορίζοντας ακόμη περισσότερο τον ρόλο των συλλογικών συμβάσεων σε μια χώρα όπου η συνδικαλιστική πυκνότητα είναι ήδη χαμηλή και η διαπραγματευτική ισχύς των εργαζομένων ασθενής.

Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση καλείται να ενημερώσει επισήμως τη Βουλή, τα συνδικάτα και τους εργαζόμενους για το τι ακριβώς σημαίνει στην πράξη η απόφαση 136/2025 και πώς σκοπεύει να προσαρμόσει τη νομοθεσία και την πολιτική της για τον κατώτατο μισθό. Το ζήτημα δεν είναι απλώς τυπικό· αφορά το αν θα συνεχίσει να υπάρχει προοπτική ουσιαστικής αύξησης και θωράκισης των χαμηλών αποδοχών ή αν ο κατώτατος μισθός θα παραμείνει ένα ευέλικτο εργαλείο δημοσιονομικής και εργοδοτικής πολιτικής.

Η εξέλιξη αυτή έρχεται σε μια περίοδο έντονης ακρίβειας και πίεσης στο εισόδημα των νοικοκυριών, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο οξύ το ερώτημα κατά πόσο οι ευρωπαϊκοί θεσμοί – νομοθετικοί και δικαστικοί – αντιλαμβάνονται τις πραγματικές ανάγκες των εργαζομένων. Για πολλούς, η απόφαση του ΔΕΕ επιβεβαιώνει ότι η «ευρωπαϊκή τεχνοδομή» και η Δικαιοσύνη της Ένωσης εξακολουθούν να προσεγγίζουν το ζήτημα των μισθών με κριτήρια περισσότερο ανταγωνιστικότητας και λιγότερο κοινωνικής προστασίας, την ώρα που η οικονομική συγκυρία στην Ευρώπη παραμένει ιδιαίτερα δύσκολη για τους πολίτες με χαμηλά εισοδήματα.