Χαριστική βολή στον EastMed: Η Ελλάδα απούσα από τις εξελίξεις στη Συρία και η Τουρκία καθορίζει την ενεργειακή αρχιτεκτονική της Ανατολικής Μεσογείου

Η αποχώρηση της στήριξης των ΗΠΑ στον EastMed από το 2022 και οι ραγδαίες εξελίξεις στη Συρία φαίνεται να καταδικάζουν τον ρόλο της Ελλάδας στην ανατολική Μεσόγειο, αφήνοντάς την διπλωματικά απούσα και αδύναμη να επηρεάσει τις εξελίξεις στην περιοχή.

Η γεωενεργειακή διάσταση της κρίσης στη Μέση Ανατολή είναι τουλάχιστον εξίσου κρίσιμη με τις άλλες παραμέτρους, καθώς από την έκβασή της θα κριθεί όχι μόνο η ηγεμονία στην περιοχή, αλλά και οι διεθνείς συσχετισμοί. Τα σχέδια για ΑΟΖ μεταξύ Συρίας και Τουρκίας, τα οποία πρόσφατα αναφέρθηκαν από αναλυτές και αξιωματούχους της «Γαλάζιας Πατρίδας», είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ο στόχος του Ερντογάν είναι να μετατρέψει την Τουρκία σε περιφερειακή υπερδύναμη και να απομακρύνει την Ελλάδα από τον ενεργειακό χάρτη της περιοχής, κάτι που θα έχει σοβαρές συνέπειες για την αποδυνάμωση της χώρας μας. Η ανάγκη για μια ολοκληρωμένη οριοθέτηση της ΑΟΖ, όπως αυτή που συμφωνήθηκε με την Αίγυπτο, επιβεβαιώνεται τώρα.

Η δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη ότι «δεν θα δεχτούμε» μια τουρκοσυριακή συμφωνία, αν και ακούγεται ισχυρή, έχει περιορισμένη αξία, καθώς η Τουρκία είχε άπλετο χρόνο να προετοιμάσει τα επόμενα βήματά της, ενώ η Ελλάδα μένει πίσω από τις εξελίξεις. Η ελληνική κυβέρνηση, αποφεύγοντας να αναλάβει πρωτοβουλίες, είτε σε διαπραγματεύσεις είτε σε μεσολάβηση, ενίσχυσε την υποχώρηση των εθνικών συμφερόντων της χώρας μας στη νέα διπλωματική κατάσταση της Συρίας και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής.

Αντίθετα, ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας, Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, δήλωσε αμέσως μετά την πτώση του Άσαντ ότι είναι θετικός στην επανεξέταση του σχεδίου για τον αγωγό φυσικού αερίου Κατάρ – Συρίας – Τουρκίας. Ο νέος ισχυρός άνδρας της Συρίας, Αλ Τζουλάνι, υπογράμμισε τη συνεργασία Τουρκίας και Συρίας στην ανοικοδόμηση της χώρας, προαναγγέλλοντας την πιθανή μετατροπή της Συρίας σε τουρκικό προτεκτοράτο.

Η Τουρκία επιδιώκει να αναμορφώσει την ενεργειακή αρχιτεκτονική της ανατολικής Μεσογείου και να αναδειχθεί σε ενεργειακό κόμβο, απειλώντας κυρίως την Ελλάδα και την Κύπρο. Ο αγωγός Κατάρ – Τουρκίας, αξίας 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων, έχει σχεδιαστεί για να μεταφέρει φυσικό αέριο από το τεράστιο κοίτασμα South Pars/North Dome του Κατάρ στην Ευρώπη μέσω της Σαουδικής Αραβίας, Ιορδανίας, Συρίας και Τουρκίας, αποκλείοντας εντελώς την Ελλάδα. Τα αποθέματα φυσικού αερίου του Κατάρ στον Αραβικό Κόλπο ανέρχονται σε περίπου 896 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια, αντιπροσωπεύοντας το 14% των παγκοσμίως γνωστών αποθεμάτων, καθιστώντας τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω του αγωγού αυτού ανταγωνιστική, παρά το υψηλότερο κόστος σε σχέση με τη ρωσική προμήθεια.

Η πρόταση για την κατασκευή του αγωγού χρονολογείται από το 2009, όταν ο σεΐχης Al Thani του Κατάρ δήλωσε την προθυμία να κατασκευάσει έναν αγωγό από το Κατάρ στην Τουρκία, σε συνεργασία με την Τουρκία και τις ΗΠΑ.

Ήταν τότε, όταν ο Ομπάμα, ως πρόεδρος των ΗΠΑ, είχε αναφέρει τη σημασία της μείωσης της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο, αμέσως μετά τα πρώτα γεγονότα στην Ουκρανία, ενώ οι δυτικές χώρες αναζητούσαν εναλλακτικές ενεργειακές λύσεις. Η συμφωνία αυτή θα επέτρεπε στον αγωγό να παρακάμψει τη Ρωσία, προμηθεύοντας απευθείας την Ευρώπη, όμως ο Άσαντ αντέτεινε τη δική του αντίσταση. Ήδη, τον Μάρτιο του 2008, είχε συνάψει συμφωνία με το Ιράκ και το Ιράν για την κατασκευή ενός αγωγού προς τα ανατολικά, όμως οι ΗΠΑ αντέτειναν σφοδρές αντιδράσεις, γεγονός που οδήγησε στην γρήγορη εγκατάλειψη της ιδέας για τον «περσικό» αγωγό. Το 2010, ο Άσαντ επανήλθε με ένα νέο σχέδιο, το οποίο θα καθιστούσε τη Συρία σημαντικό ενεργειακό κόμβο. Ξεκίνησε διαπραγματεύσεις για τον «ισλαμικό αγωγό φυσικού αερίου», που θα συνδέει το Ιράν με το Ιράκ, τη Συρία, τον Λίβανο και, μέσω υποθαλάσσιου αγωγού, θα έφτανε στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας.

Ο σιιτικός αγωγός θα επέτρεπε στο Ιράν να επανέλθει στη διεθνή ενεργειακή αγορά, μειώνοντας παράλληλα την εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία, όπως επιθυμούσαν οι Δυτικοί. Ωστόσο, ούτε οι σουνιτικές μοναρχίες του Κόλπου ούτε η Ουάσινγκτον έδωσαν τη συγκατάθεσή τους. Παρ’ όλα αυτά, το μνημόνιο συνεργασίας για την κατασκευή του αγωγού, που θεωρήθηκε ανταγωνιστικός του Nabucco (που μεταφέρει αέριο από την Κασπία μέσω Τουρκίας στην Αυστρία) και του South Stream, υπεγράφη τον Ιούλιο του 2011 από το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία. Ωστόσο, την ίδια περίοδο ξέσπασε η εξέγερση κατά του Άσαντ, στο πλαίσιο της «αραβικής άνοιξης», και οι δυτικές χώρες άρχισαν να κατηγορούν την κυβέρνηση Άσαντ για χρήση χημικών όπλων.

Από τον Μάιο του 2011, η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις στη Συρία, περιλαμβανομένων του εμπάργκο όπλων, του «παγώματος» περιουσιακών στοιχείων και ταξιδιωτικών απαγορεύσεων για Σύρους αξιωματούχους. Μέσα στο 2012, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και χώρες της ΕΕ προχώρησαν στην απέλαση των Συρίων πρεσβευτών, πράγμα που έκανε και η Ελλάδα λίγο αργότερα, στο τέλος του 2012, υπό την κυβέρνηση Σαμαρά, λόγω της υπηρεσιακής κυβέρνησης που υπήρχε μέχρι τότε.

Ο «ισλαμικός αγωγός» προγραμματιζόταν να ολοκληρωθεί το 2018, αλλά φυσικά κάτι τέτοιο δεν συνέβη ποτέ. Τελικά, δεν ανατράπηκε ο Άσαντ τότε, ο οποίος φαίνεται να κέρδιζε τον πόλεμο, αλλά στην πραγματικότητα ο έλεγχος της μεγαλύτερης έκτασης της Συρίας είχε περάσει στους Ρώσους, οι οποίοι εδραίωναν την παρουσία τους στην περιοχή, και στο Ιράν, το οποίο διεύρυνε την οικονομική του επιρροή. Ωστόσο, η Μόσχα πλέον αποσύρεται από τη Μέση Ανατολή, όπως έδειξαν οι τελευταίες εξελίξεις στη Συρία, με τον Άσαντ να χάνει στηρίγματα και να εγκαταλείπει τη χώρα. Παράλληλα, μεταφέρονται προηγμένα αεροπορικά συστήματα όπως τα S-400 και S-300, καθώς και στρατεύματα και εξοπλισμός από τις ρωσικές βάσεις στη Συρία (απέναντι από την Κύπρο) προς τη Λιβύη.