Η απόπειρα συγκάλυψης του εγκλήματος των Τεμπών και οι «θεωρίες συνομωσίας»
Τον τελευταίο καιρό, γίνεται όλο και πιο συχνή η τάση να απαξιώνεται κάθε αντίθετη άποψη με την κατηγορία της “θεωρίες συνωμοσίας”. Αυτός ο όρος, που προέρχεται από τα αγγλικά (“conspiracy theories”), χρησιμοποιείται για να περιγράψει ισχυρισμούς που θεωρούνται αυθαίρετοι, παράλογοι και τελείως αβάσιμοι. Πρόκειται για θέσεις που φαίνονται τόσο παράλογες, ώστε είναι δύσκολο να τις συζητάμε με σοβαρότητα ή να τους δίνουμε αξία. Ο όρος αυτός έχει γίνει πλέον τόσο καθιερωμένος που πολλές φορές χρησιμοποιείται για να μειώσει ή να αποσιωπήσει οποιαδήποτε αντίθετη άποψη, ακόμη κι αν έχει βάσιμα στοιχεία.
Η ευρεία χρήση της έννοιας “θεωρίες συνωμοσίας” στις ΗΠΑ ξεκίνησε το 1964, όταν η αμφισβήτηση της Έκθεσης Warren για τη δολοφονία του προέδρου Κένεντυ, έδωσε χώρο για ποικίλες θεωρίες που υποστήριζαν πως υπήρχαν σκοτεινές δυνάμεις και συνωμοσίες πίσω από τη δολοφονία του. Ενδιαφέρον έχει το βιβλίο του Lance DeHaven-Smith του 2013, το οποίο αποδίδει τη διάδοση αυτού του όρου στη CIA. Η CIA, σύμφωνα με τον DeHaven-Smith, χρησιμοποιούσε τον όρο για να απαξιώσει όσους αμφισβητούσαν τα συμπεράσματα της Επιτροπής Warren σχετικά με τη δολοφονία.
Η χρήση αυτής της τακτικής για να απαξιωθούν όσοι αμφισβητούν την επίσημη εξήγηση της ιστορίας είναι συχνά αποτελεσματική. Ειδικά όταν υπάρχουν σημαντικά κενά ή αντιφάσεις στην επίσημη εκδοχή, όπως στην περίπτωση της δολοφονίας του Κένεντυ, τα οποία δημιουργούν αμφιβολίες και ενθαρρύνουν την ανάπτυξη εναλλακτικών εξηγήσεων. Αυτές οι θεωρίες συχνά γίνονται πιο πιστευτές ακριβώς γιατί η επίσημη εξήγηση φαίνεται ατελής ή κατασκευασμένη. Η αδυναμία της εξουσίας να αποκαλύψει την πλήρη αλήθεια, ή η αποτυχία των δικαστικών αρχών να αποδώσουν δικαιοσύνη, δημιουργούν την ανάγκη για υποθέσεις ή θεωρίες που δεν είναι πάντα βάσιμες, αλλά ενδέχεται να κρύβουν έναν πυρήνα αλήθειας.
Για να το δούμε πιο συγκεκριμένα, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στην πρόσφατη τραγωδία των Τεμπών στην Ελλάδα, όπου υπήρξε μεγάλη αμφισβήτηση για το κατά πόσο υπήρχε παράνομο φορτίο εύφλεκτης ύλης στα τρένα. Αρχικά, η Κυβέρνηση χαρακτήρισε τις όποιες υποθέσεις σχετικά με αυτό το φορτίο ως “θεωρίες συνομωσίας” και τις απέριψε, προβάλλοντας τη θέση ότι πρόκειται για “τερατολογία” από «ψεκασμένους». Ωστόσο, σήμερα, η ίδια η Κυβέρνηση αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι ίσως όντως υπήρχε παράνομο φορτίο, το οποίο συνέβαλε στην έκταση της καταστροφής.
Εδώ το κεντρικό ζήτημα είναι ότι αυτό το στοιχείο δεν εμφανίστηκε μόνο τώρα, δύο χρόνια μετά το δυστύχημα. Υπήρχε από την αρχή, και είχε κρυφτεί. Η αρχική απόκρυψη αυτής της αλήθειας, καθώς και η άρνηση να γίνουν αξιόπιστες πραγματογνωμοσύνες, αναδεικνύει την αποτυχία του συστήματος να διαχειριστεί την κρίση με διαφάνεια και υπευθυνότητα.
Η άρνηση να αποδοθεί πλήρης δικαιοσύνη και να διενεργηθεί μια αξιόπιστη έρευνα, οδήγησε σε αμφισβήτηση και την ανάπτυξη θεωριών συνομωσίας. Όσο καθυστερούσε η επίσημη διαλεύκανση των γεγονότων, τόσο ενδυναμώνονταν οι αμφιβολίες και οι θεωρίες. Και είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι όταν οι επίσημοι φορείς αργούν ή αποτυγχάνουν να αποκαλύψουν την αλήθεια, τότε δημιουργούν το έδαφος για την ανάπτυξη τέτοιων θεωριών.
Επιπλέον, αξίζει να διαχωρίσουμε τις “θεωρίες συνομωσίας” από τις πραγματικές “συνομωσίες”. Όταν αναφερόμαστε σε θεωρίες συνομωσίας, συχνά μιλάμε για ανεπιβεβαίωτες και αυθαίρετες υποθέσεις που συνήθως αποσκοπούν στο να εξηγήσουν μια κατάσταση ή γεγονός με τρόπους που δεν έχουν πραγματική βάση. Αντίθετα, οι πραγματικές συνομωσίες υπάρχουν και είναι καταγεγραμμένες από το ποινικό δίκαιο, το οποίο προβλέπει και τιμωρεί τη δημιουργία συνωμοσιών για την διάπραξη εγκλημάτων. Η Ελλάδα δεν έχει τον όρο “συνωμοσία” στο ποινικό της δίκαιο, όμως ο Άρειος Πάγος έχει αποφανθεί ότι η έννοια της “σύστασης συμμορίας” είναι συνώνυμη με την έννοια της “συνωμοσίας” στον αμερικανικό ποινικό κώδικα.
Οι πραγματικές συνωμοσίες, δηλαδή σχέδια εγκληματικών ενεργειών που οργανώνονται μυστικά, υπάρχουν και αντιμετωπίζονται από το δίκαιο. Αντίθετα, οι θεωρίες συνομωσίας είναι συχνά αβάσιμες και προκύπτουν από ερμηνείες γεγονότων που δεν στηρίζονται σε αξιόπιστα δεδομένα. Όταν λοιπόν υπάρχουν πραγματικά προβλήματα και η έρευνα καθυστερεί ή δεν είναι πλήρης, οι θεωρίες συνομωσίας έρχονται να καλύψουν το κενό της αλήθειας.
Στην περίπτωση των Τεμπών, η έλλειψη διαφάνειας και η καθυστέρηση στην έρευνα δημιουργούν το έδαφος για τέτοιες θεωρίες. Το γεγονός ότι η Κυβέρνηση παραδέχτηκε πρόσφατα ότι μπορεί να υπήρχε παράνομο φορτίο, αποδεικνύει πως η αλήθεια όντως αποσιωπήθηκε για δύο χρόνια. Οι ερωτήσεις που προκύπτουν είναι σαφείς: Γιατί συνέβη αυτό; Ποιες δυνάμεις ή μηχανισμοί καθυστέρησαν τη διερεύνηση;
Η έλλειψη διαφάνειας και η συντηρητική αντιμετώπιση του θέματος από την Κυβέρνηση, οδήγησαν σε ερωτήματα που, αν είχαν απαντηθεί έγκαιρα, ίσως να είχαν αποτρέψει τις θεωρίες συνομωσίας να πάρουν τέτοια διάσταση.
Αυτά τα γεγονότα καθιστούν ξεκάθαρο ότι το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι υπήρξε καθυστέρηση στην έρευνα, αλλά ότι υπήρξε και απόκρυψη και συγκάλυψη στοιχείων, γεγονός που εντείνει τις αμφιβολίες και τις υποψίες.
Η κυβέρνηση απέτυχε να δείξει διαφάνεια, και όπως αποδείχθηκε, η αδυναμία να αποδώσουν τη δικαιοσύνη και να ερευνήσουν την υπόθεση σωστά καθυστέρησε σοβαρά τη διαδικασία και ενίσχυσε τις θεωρίες που τώρα καλούνται να ανατραπούν.
Το αν συμμετείχε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός σε αυτόν τον μηχανισμό, δεν το ξέρουμε ακόμα. Μένει να αποδειχθεί… Θα μπορούσε, για παράδειγμα, όντως να πείστηκε από τις διαβεβαιώσεις που το έδωσαν αρχικά, ότι επρόκειτο για “ανθρώπινο λάθος” (του μοιραίου σταθμάρχη και των μηχανοδηγών). Και ότι η Ιταλική εταιρία δεν διακινούσε παράνομο εύφλεκτο φορτίο.
Βέβαια μετά από τέτοιο ατύχημα, κανείς δεν θα πίστευε αβασάνιστα τους ισχυρισμούς της εταιρίας που είναι, κατ’ αρχήν τουλάχιστον, υπόλογη. Και καθένας στη θέση του Πρωθυπουργού όφειλε να επιμείνει:
Τα ψάξαμε όλα, παιδιά;
Είμαστε σίγουροι ότι πρόκειται μόνο για “ανθρώπινο λάθος”;
Έγιναν οι πραγματογνωμοσύνες όπως έπρεπε;
Περιφρουρήθηκαν τα κρίσιμα στοιχεία στον τόπο του δυστυχήματος;Είμαστε σε θέση να πείσουμε τους συγγενείς των θυμάτων, ότι δεν υπάρχουν άλλες “πτυχές” και άλλες “διαστάσεις”;
Εδώ, όπως προκύπτει, τίποτα από όλα αυτά δεν έγινε. Έγιναν τα ακριβώς αντίθετα…
Το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι “μπαζώθηκε” ο κρατήρας της έκρηξης στο τόπο του δυστυχήματος… Αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί για να αποκατασταθεί το έδαφος και η σιδηροδρομική γραμμή… Το πρόβλημα είναι ότι δεν περίμεναν πρώτα να γίνει η πραγματογνωμοσύνη των ειδικών κι ύστερα να αρχίσουν οι εργασίες αποκατάστασης του εδάφους. Το πρόβλημα είναι ότι τα “μπάζα” τα πήγαν και τα έθαψαν αναμιγνύοντάς τα με άλλα μπάζα, ώστε να μη μπορεί, εκ των υστέρων, να γίνει αξιόπιστη πραγματογνωμοσύνη… Όλα έγιναν – παραβιάζοντας τη δικονομική δεοντολογία, περί διατήρησης των τεκμηρίων του εγκλήματος – σαν να ήθελαν να κρύψουν κάτι. Όχι σαν να ήθελαν να πείσουν τους πάντες πως όλα έγιναν σωστά…
Και τον Απρίλιο του 2024, ένα χρόνο αργότερα, όταν τα ερωτηματικά και οι αμφισβητήσεις της αρχικής “αξιολόγησης” είχαν αρχίσει να κλονίζονται, ο Πρωθυπουργός συνέχιζε να επιμένει ότι ήταν “ανθρώπινο λάθος”! Κι ότι όλα τα άλλα περί “παράνομου εύφλεκτου φορτίου” ήταν… “θεωρίες συνομωσίας” λέει. Αν ένα μήνα μετά το δυστύχημα ήταν “αφελής”, “εύπιστος” και “συγκλονισμένος”, ένα χρόνο μετά δεν μπορεί να μην είχε αρχίσει να υποπτεύεται τίποτα. Αλλά αυτός επέμενε! Κι αποδείχθηκε εξαιρετικά “αφελής”, εξαιρετικά “εύπιστος” και απολύτως εμμονικός.
Μέχρι που χρειάστηκε να περάσει ακόμα ένας χρόνος – δύο συνολικά από το μοιραία δυστύχημα – για να αναγκαστεί να τα πάρει όλα πίσω! Και να παραδεχθεί ότι, όχι, δεν είναι “θεωρίες συνομωσίας” αυτά που κατήγγελλαν οι συγγενείς των θυμάτων. Συμπέρασμα: Η απόκρυψη έγινε. Ο μηχανισμός Συγκάλυψης κινήθηκε δραστήρια από των πρώτη στιγμή.
Ο Πρωθυπουργός είτε επί δύο χρόνια ήταν αφελής και εύπιστος, και τώρα μόλις είδε “το φώς το αληθινό”, είτε συμμετείχε εξ αρχής στον Μηχανισμό Συγκάλυψης. Δεν ξέρουμε τι από τα δύο είναι χειρότερο…
Μας λένε ότι δεν μπορεί να ρίχνουμε ευθύνες στον Πρωθυπουργό, για κάτι που δεν ξέρουμε, που δεν έχει αποδειχθεί ακόμα… Όντως! Του ρίχνουμε ευθύνες γι’ αυτά που ήδη ξέρουμε. Γι’ αυτό που μόνος του ομολόγησε: Ότι τόσο καιρό κατηγορούσε τους συγγενείς των θυμάτων ως “ψεκασμένους” που διακινούν “τερατολογίες”! Που τώρα παραδέχεται ότι μάλλον δεν είναι “τερατολογίες” και “θεωρίες συνομωσίας”… Και ότι η “Εξεταστική Επιτροπή” που συνέστησε δεν έκανε τίποτα!
Μας λένε ότι “δεν μπορεί να είμαστε σίγουροι” ότι υπήρχε, πράγματι, “εύφλεκτο φορτίο”. Αυτό θα φανεί από την “πραγματογνωμοσύνη” που ΔΕΝ έχει ολοκληρωθεί ακόμα και θα αποδειχθεί στη δίκη – που δεν έχει αρχίσει ακόμα Πράγματι! Αλλά για το γεγονός ότι η “πραγματογνωμοσύνη” δύο χρόνια αργότερα δεν έχει ολοκληρωθεί και η δίκη δεν έχει αρχίσει, κάποιος ευθύνεται, Έτσι δεν είναι;
Μας λένε, ότι για να μιλάμε για συγκάλυψη, πρέπει να υπάρχει “πρόθεση” εκ μέρους της Κυβέρνησης… Περίεργη θεωρία, αυτή: Το “έγκλημα” υπάρχει ανεξαρτήτως “πρόθεσης”. Η πρόθεση αφορά την απόδειξη ενοχής και την προσμέτρηση της ποινής… Αν η κυβέρνηση άφησε να λειτουργεί μηχανισμός Συγκάλυψης επί δύο χρόνια, χωρίς να έχει πρόθεση, αυτό σημαίνει ότι ομολογεί κάτι ακόμα χειρότερο: Ότι είναι παντελώς ανίκανη!
Κάποιοι αναρωτιούνται τέλος: γιατί τάχα, η κυβέρνηση να συγκαλύψει ένα παράνομο φορτίο εύφλεκτης ύλης, αξίας μόλις μερικών χιλιάδων; Γιατί να πάρει ένα τόσο μεγάλο ρίσκο για τέτοια “ευτελή αξία”; Μα αν το φορτίο αποδειχθεί ότι υπήρχε, ενώ πράγματι είχε “μικρή αξία” σε ευρώ, είχε τεράστια επίπτωση σε ανθρώπινες ζωές. Κι αν προοριζόταν για κύκλωμα νόθευσης καυσίμων ή άλλης παράνομης δραστηριότητας (γιατί αν ήταν νόμιμο, θα ήταν και “δηλωμένο”) τότε αποδεικνύει παράνομο κύκλωμα. Το οποίο δεν διακινούσε μόνο αυτό το φορτίο. Προφανώς διακινούσε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες.
Και για να αποκρύπτεται τόσο επιμελώς, και τόσο πεισματικά, για τόσο χρόνο, με τη συμμετοχή τόσων πολλών, σημαίνει ότι κάτι πολύ “μεγαλύτερο” υπάρχει από πίσω… Αυτό ΔΕΝ είναι “θεωρία συνομωσίας”, Αυτό είναι ο τρόπος που λειτουργεί η Ποινική Δικονομία. Αυτά είναι τα στοιχειώδη ερωτήματα που υποβάλει ο Ανακριτής και ο Εισαγγελέας σε τέτοιες περιπτώσεις – και που εδώ δεν υποβλήθηκαν ποτέ!
Αν χάθηκαν τόσο τραγικά, τόσο πολλές ανθρώπινες ζωές, τότε η συγκάλυψη δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με τη… “χρηματική αξία” αυτού που την προκάλεσε, αλλά με την ανάγκη να προστατευθούν πολύ “υψηλότερα πρόσωπα” και πολύ μεγαλύτερα “συμφέροντα”. Αυτά όλα, βέβαια, είναι “υποθέσεις”. Εύλογες υποθέσεις, όμως… Αλλά η συγκάλυψη δεν είναι “υπόθεση”. Είναι πραγματικότητα. Και η ευθύνη της Κυβέρνησης για τη Συγκάλυψη που κράτησε δύο χρόνια, είναι επίσης πραγματικότητα.
— Το έκανε από πλήρη και συνειδητή συμμετοχή εξ αρχής;
— Το έκανε λόγω ανικανότητας;
ΥΓ. Εδώ δεν παραιτείται ο υφυπουργός κ. Τριαντόπουλος, θα μου πείτε. Ο οποίος δηλώνει ότι ΘΑ παραιτηθεί… δεκαπέντε μέρες αργότερα, όταν συσταθεί η Προανακριτική Επιτροπή της Βουλής, Και στο μεταξύ, παραμένει στη θέση του για να δώσει λαβή στους επικριτές του, να του πουν ότι θα καλύψει όλα τα “ίχνη” και θα καταστρέψει όλα τα “στοιχεία” σε βάρος του. Το χειρότερο πια, δεν είναι αυτά που κάνουν. Αλλά ότι εξακολουθούν να μη καταλαβαίνουν τίποτα!
