Η διαδοχή Ερντογάν και ο πόλεμος φθοράς κατά Φιντάν

Στην Τουρκία εξελίσσεται το τελευταίο διάστημα μια εκτεταμένη επιχείρηση ερευνών, προσαγωγών και συλλήψεων στον μιντιακό και καλλιτεχνικό χώρο, η οποία συνδέεται άμεσα με τη σκληρή και πολυεπίπεδη σύγκρουση γύρω από τη διαδοχή του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Στο επίκεντρο αυτής της σύγκρουσης βρίσκεται ο υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν, με βασικούς αντιπάλους κύκλους που κινούνται γύρω από την ίδια την οικογένεια του Τούρκου προέδρου.

Η αναμέτρηση, που μέχρι πρότινος διεξαγόταν υπόγεια, έχει πλέον περάσει στο προσκήνιο, καθώς τα σενάρια διαδοχής πυκνώνουν και η δημόσια εικόνα του Φιντάν ενισχύεται διαρκώς. Οι δημοσκοπήσεις τον κατέγραψαν επανειλημμένα ως τον δημοφιλέστερο υπουργό της κυβέρνησης του ΑΚΡ, ενώ η απήχησή του τροφοδότησε ακόμη και οργανωμένες εκδηλώσεις υποστήριξης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη διαδικτυακή σελίδα «Reis Hakan Fidan». Η δυναμική αυτή προκάλεσε έντονη ενόχληση στους επίδοξους δελφίνους, οι οποίοι επιδιώκουν τον πλήρη περιορισμό της επιρροής του.

Παρά το γεγονός ότι ο Ερντογάν εμφανίζεται αποφασισμένος να διεκδικήσει εκ νέου την προεδρία μέσω συνταγματικής αναθεώρησης, οι γαμπροί του και ο γιος του Μπιλάλ έχουν εξαπολύσει συντονισμένη προσπάθεια αποδόμησης του Φιντάν σε όλα τα επίπεδα, από το πολιτικό και το διπλωματικό έως το οικονομικό και το μιντιακό. Η σύγκρουση αποκαλύφθηκε ανοιχτά το περασμένο καλοκαίρι, όταν η φιλοκυβερνητική εφημερίδα «Sabah» του ομίλου Albayrak Grubu, που συνδέεται με τον μεγάλο γαμπρό του Ερντογάν, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, δημοσίευσε σειρά αποκαλύψεων με στόχο τον υπουργό Εξωτερικών.

Τα δημοσιεύματα επικεντρώθηκαν αρχικά στη νομιμότητα του διδακτορικού τίτλου του Φιντάν και στο προπτυχιακό του από το University of Maryland, το οποίο φέρεται να απέκτησε ενώ υπηρετούσε στο ΝΑΤΟ ως υπαξιωματικός του τουρκικού στρατού. Η αμφισβήτηση του πρώτου πτυχίου αγγίζει τον πυρήνα της θεσμικής του ιδιότητας, καθώς ενδεχόμενη ακύρωσή του θα οδηγούσε αυτομάτως σε απώλεια της υπουργικής του θέσης βάσει της τουρκικής νομοθεσίας.

Την ίδια περίοδο, το φθινόπωρο, εισαγγελική παρέμβαση οδήγησε στον διορισμό κυβερνητικού επιτρόπου στην εταιρία αμυντικού υλικού ASSAN, με τον ιδιοκτήτη της οποίας ο Φιντάν διατηρούσε στενές σχέσεις. Παράλληλα, πολιτικοί κύκλοι ενέτειναν την κριτική τους για τη γραμμή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στη Συρία, συνδέοντας τις επιλογές του υπουργού με τη μακρόχρονη θητεία του στην ηγεσία της ΜΙΤ και τον τρόπο με τον οποίο συνέδεσε τις μυστικές υπηρεσίες με τη διπλωματία.

Ιδιαίτερη ένταση προκάλεσε και η δημόσια τοποθέτησή του στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν δήλωσε ότι το πρόγραμμα του τουρκικού μαχητικού ΚΑΑΝ δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς την άρση του αμερικανικού εμπάργκο στους κινητήρες. Η δήλωση αυτή προκάλεσε ευρεία πολιτική και μιντιακή αντίδραση. Ο ίδιος, ωστόσο, επέλεξε να απαντήσει με υπαινιγμούς ισχύος, αφήνοντας να εννοηθεί σε τηλεοπτική του εμφάνιση ότι γνωρίζει σε βάθος τις εσωτερικές υποθέσεις της οικογένειας Ερντογάν λόγω της πολυετούς παρουσίας του στην κορυφή της ΜΙΤ.

Τη σκυτάλη των επιθέσεων ανέλαβε στη συνέχεια ο Μπιλάλ Ερντογάν, ο οποίος επανέφερε το ζήτημα των ακαδημαϊκών τίτλων του Φιντάν αξιοποιώντας τις διασυνδέσεις του με το Ανώτατο Συμβούλιο Εκπαίδευσης. Ο Μπιλάλ, ενεργός στον χώρο της εκπαίδευσης ως πρόεδρος του ιδρύματος TÜGVA, προβάλλει σταθερά ως ο εν δυνάμει διάδοχος του πατέρα του, υιοθετώντας πρακτικές άτυπης διαδοχής με συχνή παρουσία σε διεθνείς αποστολές, επαφές στο προεδρικό μέγαρο και πρωτοβουλίες εξωτερικής πολιτικής. Παράλληλα, εμφανίζεται ως βασικός οργανωτής φιλοπαλαιστινιακών κινητοποιήσεων και υποστηρικτής της Χαμάς στο εσωτερικό της Τουρκίας.

Οι κινήσεις αυτές έχουν επιβαρύνει το κλίμα στο εσωτερικό του ΑΚΡ, όπου ο Μπιλάλ καταγράφει έντονη εσωκομματική δυσφορία. Στο μεταξύ, η επιχείρηση αποδυνάμωσης του «συστήματος Φιντάν» λαμβάνει πλέον μαζικά χαρακτηριστικά, με συλλήψεις και παρεμβάσεις στον δημοσιογραφικό και καλλιτεχνικό χώρο, αγγίζοντας και πολιτικούς κύκλους. Στο στόχαστρο βρέθηκε ο όμιλος Can Holding και ειδικά το τηλεοπτικό δίκτυο Habertürk, ενώ παράλληλα συγκεντρώνονται στοιχεία από αρχεία της Ασφάλειας, της Στρατοχωροφυλακής και της ΜΙΤ για την περίοδο της ηγεσίας Φιντάν, με έμφαση στα έτη 2014-2015 και τις επαφές της υπηρεσίας με ακραίες ισλαμιστικές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένου του ISIS.

Ο Φιντάν δέχεται ταυτόχρονα πίεση και από το φιλοκουρδικό κόμμα DEM, λόγω των σκληρών του θέσεων για τον αφοπλισμό των κουρδικών δυνάμεων στη βόρεια Συρία, τη στιγμή που ο Ερντογάν χρειάζεται τη στήριξη του κουρδικού παράγοντα για την προώθηση της συνταγματικής αναθεώρησης. Η εικόνα περιπλέκεται περαιτέρω από την αντιπαλότητα μεταξύ του Μπεράτ Αλμπαϊράκ και του Μπιλάλ Ερντογάν, με τον εκπρόσωπο του ΑΚΡ Ομέρ Τσελίκ να στηρίζει ανοιχτά τον γαμπρό του προέδρου.

Οι πιέσεις προς τον Ερντογάν για αντικατάσταση του Φιντάν στο υπουργείο Εξωτερικών εντείνονται, ενώ ήδη συζητούνται ονόματα διαδόχων, με επικρατέστερους τον νυν αρχηγό της ΜΙΤ Ιμπραήμ Καλίν και τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Οι εξελίξεις προσθέτουν έναν ακόμη κρίσιμο παράγοντα αστάθειας στο εσωτερικό του τουρκικού συστήματος εξουσίας, χωρίς να μεταβάλλουν τον πυρήνα της τουρκικής στρατηγικής έναντι της Ελλάδας, καθώς ο αναθεωρητισμός της Άγκυρας αποτελεί σταθερό και δομικό στοιχείο της πολιτικής της, ανεξάρτητο από πρόσωπα και κυβερνητικούς ανασχηματισμούς.