Κάποτε, στον Ψυχρό Πόλεμο, οι «Κρεμλινολόγοι» είχαν την τιμητική τους. Αναλύοντας ακόμη και τις πιο ασήμαντες λεπτομέρειες – από το ποιος στεκόταν δίπλα σε ποιον σε μια παρέλαση, μέχρι την ένταση του βλέμματος – επιχειρούσαν να αποκρυπτογραφήσουν τα τεκταινόμενα στη Σοβιετική Ένωση. Θεωρούσαν δεδομένο πως η ΕΣΣΔ θα παρέμενε για πάντα ένας από τους δύο σταθερούς πυλώνες του διεθνούς συστήματος.
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης απέδειξε πως τίποτα δεν είναι αιώνιο, ούτε και η γεωπολιτική σταθερότητα. Η μετάβαση στη νέα εποχή υπήρξε δύσκολη, επώδυνη και απρόβλεπτη. Και σήμερα, ο κόσμος εισέρχεται ξανά σε μια μεταβατική φάση — μόνο που αυτή τη φορά, η έκπληξη δεν μπορεί να είναι δικαιολογία.
Η πτώση του διπολικού κόσμου δημιούργησε ένα κενό σταθερότητας. Από τότε, η διεθνής ασφάλεια δεν έχει γνωρίσει πραγματική ηρεμία. Παρά το ότι ο πυρηνικός τρόμος καθόριζε τον Ψυχρό Πόλεμο, η «αποτροπή» λειτούργησε – πιθανόν λόγω τύχης, ίσως και λόγω ψυχραιμίας. Σήμερα, όμως, το πυρηνικό ταμπού υποχωρεί επικίνδυνα.
Η μετα-ψυχροπολεμική εποχή έχει εθίσει την κοινή γνώμη σε πρωτοφανή επίπεδα βίας. Οι αποκεφαλισμοί του ISIS στα παράλια της Μεσογείου έγιναν αρχικά σοκ — και σύντομα «κανονικότητα». Η σκληρή πραγματικότητα παρακολουθείται πλέον σαν τηλεοπτικό θέαμα. Όπως εύστοχα περιγράφει το τραγούδι «Διακοπές στο Σαράγεβο» των Magic de Spell: «ξύπνησε, στις ειδήσεις τη βλέπεις και τρως».
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η διεθνής κοινότητα μοιάζει υπνωτισμένη, πορευόμενη προς την αυτοκαταστροφή. Ο πολιτικός λόγος έχει μετατραπεί σε διχαστικό ευαγγέλιο, με έναν νέο μανιχαϊσμό να κυριαρχεί: οι «καλοί» είμαστε εμείς· οι «κακοί» είναι όλοι οι άλλοι.
Από τα ευρωπαϊκά παραμύθια στις σκληρές σταθερές
Μέσα σε αυτό το γεωπολιτικό χάος, η Ελλάδα, το «μικρό γαλατικό χωριό» της νοτιοανατολικής Ευρώπης, καλείται να ξαναβρεί τα ερείσματά της. Από τους αυτόκλητους «ειδικούς της Κρεμλινολογίας», περάσαμε στους «ευρωειδικούς», που για χρόνια υπαγόρευαν την εξωτερική μας πολιτική. Δημιουργήθηκε μια πολιτική τάξη που θεμελίωσε την καριέρα της πάνω στη ρητορική της «ευρωπαϊκής ασφάλειας», διαβεβαιώνοντας ότι τα ελληνικά σύνορα είναι εξασφαλισμένα λόγω της συμμετοχής μας στην ΕΕ.
Σήμερα, όμως, με την ευρωπαϊκή συνοχή να δοκιμάζεται και την παγκόσμια απορρύθμιση σε πλήρη εξέλιξη, τα παραπάνω δείχνουν, στην καλύτερη περίπτωση, αφελή. Στην πράξη, η Ελλάδα βρίσκεται ενώπιον της ανάγκης να αναλάβει ξανά την ευθύνη της δικής της αποτροπής, απέναντι σε μια συγκεκριμένη και υπαρκτή απειλή: την τουρκική αναθεωρητικότητα.
Η ίδια Ευρώπη που «ξεχνά» την τουρκική απειλή, δεν διστάζει να καταβάλει δεκάδες δισεκατομμύρια για αμερικανικούς εξοπλισμούς προς την Ουκρανία, παίζοντας τον ρόλο του «εταίρου με αμοιβή». Αποδέχεται τις επιλογές των ΗΠΑ χωρίς διαπραγμάτευση, και σίγουρα χωρίς να επιβάλλει τη δική της στρατηγική. Όσο για τα ελληνικά συμφέροντα, παραμερίζονται μπροστά στη νέα «συμμαχία ανάγκης» με την ισλαμική Τουρκία του Ερντογάν, την οποία πολλοί Ευρωπαίοι βλέπουν πλέον ως εναλλακτικό «προπύργιο» κατά της Ρωσίας.
Η ανάγκη για μια νέα στρατηγική σκέψη
Ο διπολισμός μπορεί να κατέρρευσε, αλλά η γεωπολιτική δεν εξαφανίστηκε. Αντιθέτως, επιστρέφει με εκδικητική ένταση. Και η Ελλάδα καλείται να επιλέξει αν θα συνεχίσει να προσδοκά σωτηρία από γραφειοκρατικούς μηχανισμούς ή αν θα οικοδομήσει μια εθνική στρατηγική αποτροπής, βασισμένη στην πραγματικότητα.
Η απουσία ισχυρών «προστατών» αποδιοργανώνει τις ελληνικές ελίτ, που δείχνουν αμήχανες μπροστά στην προφανή αλήθεια: καμία συμμαχία και καμία Ένωση δεν υποκαθιστά τη δική σου ισχύ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, τουλάχιστον στη σημερινή της μορφή, δεν πείθει ούτε τους πιο καλοπροαίρετους για την ικανότητά της να παρέχει ουσιαστική ασφάλεια.
Σε αυτό το περιβάλλον, η Ελλάδα χρειάζεται έναν νέο τύπο αναλυτή. Όχι άλλους «ευρωλάγνους» ή «παρατηρητές» των ισορροπιών. Αλλά Θουκυδιδολόγους: ανθρώπους που κατανοούν πως η διεθνής πολιτική δεν καθορίζεται από ευχές, αλλά από συμφέροντα· πως η ισχύς δεν είναι ντροπή, αλλά προϋπόθεση επιβίωσης.
Όπως έγραψε ο Θουκυδίδης: «Οι άνθρωποι πορεύονται ανάλογα με την ισχύ τους — προχωρούν όσο αυτή το επιτρέπει και υποχωρούν όσο τους αναγκάζει η αδυναμία τους».
Και για την Ελλάδα, ήρθε η ώρα να αποφασίσει με ποιους όρους θα συνεχίσει να υπάρχει σε έναν κόσμο που αλλάζει — επικίνδυνα.
