Η εποχή που ο άνθρωπος έπαψε να είναι το πιο έξυπνο πλάσμα στη Γη

Όλα ξεκίνησαν με μια ερώτηση. «Έχεις απίστευτη δύναμη, γιατί να σε εμπιστευτούμε;» Και η απάντηση ήταν αποστομωτική: «Ε, δεν θα έπρεπε». Από τότε που το ChatGPT βγήκε στο κοινό, η OpenAI έγινε μια από τις πιο επιδραστικές και πολύτιμες εταιρείες τεχνολογίας στον πλανήτη. Όμως, η ιστορία πίσω από αυτήν τη meteoric άνοδο μοιάζει περισσότερο με πολιτικό θρίλερ παρά με success story. Είναι μια ιστορία γεμάτη φιλοδοξία, προδοσία, δισεκατομμύρια, ιδεολογικές μεταμορφώσεις και –τελικά– μια μάχη για το ποιος θα ελέγχει το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης.

Ο Σαμ Άλτμαν δεν ήταν προορισμένος για την κλασική σταδιοδρομία ενός ακαδημαϊκού προγραμματιστή. Φοιτητής πληροφορικής στο Στάνφορντ, παράτησε τις σπουδές του για να ιδρύσει τη δική του startup, τη Loopt – μια εφαρμογή που επέτρεπε στους χρήστες να μοιράζονται την τοποθεσία τους με φίλους, σε μια εποχή που το iPhone δεν υπήρχε ακόμη. Ο νεαρός επιχειρηματίας δούλευε ακατάπαυστα, ζώντας με στιγμιαία noodles και παγωτό, ώσπου αρρώστησε από σκορβούτο, σημάδι της εμμονής του με τη δουλειά. Το 2005, έγινε δεκτός στο πρώτο πρόγραμμα του Y Combinator, του διασημότερου incubator startups στον κόσμο. Εκεί γνώρισε τον ιδρυτή του, Πολ Γκράχαμ, που τον περιέγραψε με μια φράση που αποδείχθηκε προφητική: «Ο Σαμ είναι εξαιρετικά καλός στο να γίνεται ισχυρός. Αν τον ρίξεις σ’ ένα νησί με κανίβαλους, σε πέντε χρόνια θα είναι ο βασιλιάς τους».

Πράγματι, λίγα χρόνια αργότερα, στα μόλις τριάντα του, ο Άλτμαν έγινε πρόεδρος του Y Combinator. Ήταν πια στο κέντρο του τεχνολογικού κόσμου της Silicon Valley, με πρόσβαση σε δίκτυα ισχύος και δισεκατομμυριούχους επενδυτές. Εκεί άρχισε να μιλά όλο και πιο συχνά για την τεχνητή νοημοσύνη – όχι απλώς ως τεχνολογία, αλλά ως υπαρξιακό διακύβευμα για την ανθρωπότητα.

Το 2015, ο Έλον Μασκ βρισκόταν σε μια φάση βαθιάς ανησυχίας. Θεωρούσε ότι η πρόοδος της AI γινόταν ανεξέλεγκτα, χωρίς ηθικά ή ασφαλιστικά φρένα, και ότι η ανθρωπότητα έπαιζε με μια δύναμη που δεν κατανοούσε. «Προσπάθησα να πείσω τον κόσμο να βάλει κανόνες στην τεχνητή νοημοσύνη, αλλά ήταν μάταιο», έλεγε. Εκείνη την εποχή, η Google είχε ουσιαστικά μονοπώλιο στο πεδίο, συγκεντρώνοντας το 70% των κορυφαίων ερευνητών. Ο Μασκ, βλέποντας πως ο CEO της Google, Λάρι Πέιτζ, αδιαφορούσε για τις ανησυχίες του, αποφάσισε να δημιουργήσει ένα αντίβαρο. Κι έτσι γεννήθηκε η OpenAI, με τη συμμετοχή του Μασκ, του Άλτμαν, του Γκρεγκ Μπρόκμαν και του Ιλιά Σουτσκέβερ – ενός Ρώσου ερευνητή που θεωρούνταν ιδιοφυΐα στο πεδίο της μηχανικής μάθησης.

Η OpenAI ιδρύθηκε ως μη κερδοσκοπικός οργανισμός, «για το καλό της ανθρωπότητας». Ο Μασκ έλεγε πως η ιδέα ήταν να δημιουργηθεί το αντίθετο της Google: «Αντί για μια εταιρεία που κλείνει τη γνώση για κέρδος, μια ανοικτή κοινότητα που τη μοιράζεται». Ο ίδιος ο Άλτμαν επαναλάμβανε ότι η τεχνητή νοημοσύνη έπρεπε να παραμείνει δημόσιο αγαθό, χωρίς ιδιωτικά συμφέροντα. Κάπως ειρωνικά, λίγα χρόνια αργότερα, θα εγκατέλειπαν αυτό ακριβώς το ιδανικό.

Τα πρώτα χρόνια της OpenAI ήταν ασαφή. Δεν υπήρχε γραφείο, ούτε σαφής στρατηγική – οι ερευνητές δούλευαν από το διαμέρισμα του Μπρόκμαν. Έφτιαχναν πειραματικά projects, όπως ένα ρομπότ-butler ή ένα σύστημα που έπαιζε το βιντεοπαιχνίδι Dota 2. Ο στόχος τους ήταν φιλόδοξος: να αναπτύξουν AGI (Artificial General Intelligence) – μια τεχνητή νοημοσύνη ικανή να μαθαίνει και να προσαρμόζεται όπως ο άνθρωπος. Ορισμένοι το έλεγαν απλώς: «Θέλουμε να φτιάξουμε τον Θεό». Ήξεραν ότι η δύναμη που επιδίωκαν θα μπορούσε να φέρει είτε σωτηρία είτε αφανισμό.

Το 2017, ήρθε η μεγάλη επιστημονική τομή. Μια ομάδα μηχανικών της Google δημοσίευσε το περίφημο paper “Attention is All You Need”, που παρουσίαζε το μοντέλο Transformer – τη βάση όλων των σύγχρονων AI, συμπεριλαμβανομένου του ChatGPT. Το νέο σύστημα μπορούσε να μαθαίνει από αδόμητα, μη επισημασμένα δεδομένα, αυτοδιδασκόμενο από το χάος του διαδικτύου. Ο Ιλιά Σουτσκέβερ κατάλαβε αμέσως τη σημασία του. Έτσι, η OpenAI έγινε από τις πρώτες εταιρείες που το αξιοποίησαν, δημιουργώντας τα Generative Pre-Trained Transformers, ή απλώς GPT.

Από εκεί και πέρα, η πρόοδος ήταν εκρηκτική. Τα νέα μοντέλα μπορούσαν να απαντούν σε κάθε ερώτηση, να γράφουν, να σκέφτονται, να δημιουργούν. Όμως το «open» στην OpenAI άρχισε να ξεθωριάζει. Όταν η εταιρεία παρουσίασε το GPT-2, αρνήθηκε να δώσει τον κώδικα στο κοινό, επικαλούμενη «κινδύνους κακόβουλης χρήσης». Ο Τύπος ενθουσιάστηκε. Το Wired δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Η γεννήτρια κειμένου που είναι πολύ επικίνδυνη για να δημοσιοποιηθεί». Ήταν σαφές πια πως η OpenAI είχε αρχίσει να φυλάει μυστικά.

Το 2018, ο Μασκ αποχώρησε από το Διοικητικό Συμβούλιο. Επισήμως, λόγω σύγκρουσης συμφερόντων με την Tesla, που επίσης ανέπτυσσε AI. Στην πραγματικότητα, όμως, είχε επιχειρήσει να αναλάβει την OpenAI ως CEO και να την εντάξει στην Tesla – κάτι που η διοίκηση αρνήθηκε. Παίρνοντας μαζί του τα κεφάλαια που είχε υποσχεθεί (λιγότερα από 100 εκατ. από το υποσχεθέν 1 δισ.), άφησε την εταιρεία σε κρίση χρηματοδότησης. Και τότε η OpenAI πήρε τη μοιραία απόφαση: μετατράπηκε σε κερδοσκοπική εταιρεία. Η «μη κερδοσκοπική για την ανθρωπότητα» έγινε «κερδοφόρα για τους μετόχους».

Το 2019 υπέγραψε τη συμμαχία που θα άλλαζε τα πάντα: Microsoft. Η εταιρεία του Μπιλ Γκέιτς επένδυσε 1 δισ. δολάρια και παρείχε τεράστια υπολογιστική ισχύ. Από εκείνη τη στιγμή, η OpenAI έγινε ο de facto συνεργάτης ενός εκ των ισχυρότερων παικτών του πλανήτη – το ακριβώς αντίθετο από αυτό που είχε υποσχεθεί. Ο Έλον Μασκ τη χαρακτήρισε ειρωνικά ClosedAI και μήνυσε την εταιρεία, ζητώντας να αλλάξει όνομα.

Το 2022, ήρθε το σημείο μηδέν. Στις 30 Νοεμβρίου, χωρίς τυμπανοκρουσίες, ο Άλτμαν ανάρτησε στο X (τότε Twitter): «Σήμερα λανσάραμε το ChatGPT. Δοκιμάστε να μιλήσετε μαζί του». Μέσα σε δύο μήνες, η εφαρμογή έφτασε τα 100 εκατομμύρια χρήστες – πιο γρήγορα από κάθε άλλη στην ιστορία. Ο κόσμος ενθουσιάστηκε, οι επενδυτές παραληρούσαν, η Microsoft διπλασίασε το στοίχημά της με νέα επένδυση 10 δισ. δολαρίων. Αλλά στο εσωτερικό της εταιρείας, οι ρωγμές γίνονταν όλο και πιο ορατές. Οι μηχανικοί ασφαλείας προειδοποιούσαν ότι η τεχνολογία κυκλοφόρησε βιαστικά, χωρίς επαρκείς ελέγχους. Άλλοι μιλούσαν για «παραισθήσεις» των μοντέλων, για ανακρίβειες και δυνητικά επικίνδυνες χρήσεις. Κανείς, όμως, δεν μπορούσε να σταματήσει το κύμα.

Το φθινόπωρο του 2023, η ένταση κορυφώθηκε. Στις 17 Νοεμβρίου, ο Άλτμαν έλαβε ένα μήνυμα από τον Ιλιά Σουτσκέβερ: «Μπορείς να μπεις σε ένα βιντεοκλήση;» Στην οθόνη τον περίμενε το Διοικητικό Συμβούλιο – χωρίς τον στενό του συνεργάτη, Γκρεγκ Μπρόκμαν. Μέσα σε λίγα λεπτά, τον ενημέρωσαν ότι απολύεται. Ο CEO του πιο πολυσυζητημένου τεχνολογικού οργανισμού του κόσμου εκπαραθυρωνόταν από το ίδιο του το συμβούλιο, που τον κατηγορούσε για «έλλειψη ειλικρίνειας». Οι θεωρίες έδιναν και έπαιρναν: κάποιοι έλεγαν πως ο Άλτμαν ψευδόταν για τις εγκρίσεις ασφαλείας· άλλοι πως ήθελε να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία της OpenAI για δικά του πρότζεκτ, όπως το Worldcoin ή μια νέα βιομηχανία chips με κεφάλαια από τη Μέση Ανατολή. Άλλοι υποψιάζονταν κάτι βαθύτερο: ότι ο Ιλιά είδε κάτι τρομακτικό στα εσωτερικά πειράματα της εταιρείας.

Όμως, μέσα σε πέντε ημέρες, συνέβη κάτι αδιανόητο. Οι εργαζόμενοι της OpenAI –σχεδόν όλοι– υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή απαιτώντας την επιστροφή του Άλτμαν. Η Microsoft ανακοίνωσε πως θα προσλάβει όποιον θελήσει να φύγει. Και ο ίδιος ο Ιλιά Σουτσκέβερ ανακάλεσε δημοσίως, δηλώνοντας «μετανιωμένος». Το πραξικόπημα απέτυχε. Την Τρίτη, ο Άλτμαν επέστρεψε θριαμβευτικά στη θέση του. Οι αντίπαλοι του απομακρύνθηκαν, η εταιρεία έκανε πάρτι, και ο Σαμ Άλτμαν βγήκε πιο ισχυρός από ποτέ. Ο «άνθρωπος που μπορεί να γίνει βασιλιάς ανάμεσα σε κανίβαλους» είχε επιβεβαιώσει τη φήμη του.

Το 2024, η OpenAI συνέχισε να επεκτείνεται, παρουσιάζοντας νέα μοντέλα φωνής και εικόνας. Η εισαγωγή της φωνητικής συνομιλίας με το ChatGPT, που θύμιζε την ταινία Her, προκάλεσε νέο κύμα ενθουσιασμού – και σκανδάλου. Η φωνή θύμιζε υπερβολικά τη Σκάρλετ Γιόχανσον, η οποία μήνυσε την εταιρεία. Ο Άλτμαν αρνήθηκε κάθε σύνδεση, αν και είχε δημοσιεύσει στο X τη λέξη «Her» λίγες ώρες μετά την κυκλοφορία του feature.

Σήμερα, το 2025, η OpenAI έχει αποτιμηθεί στα 300 δισεκατομμύρια δολάρια, έπειτα από νέο γύρο χρηματοδότησης 40 δισ. με επικεφαλής τη SoftBank – το μεγαλύτερο ιδιωτικό deal στην ιστορία της τεχνολογίας. Ο Έλον Μασκ έχει στραφεί εναντίον του παλιού του συνεταίρου, ενώ η Κίνα, με τη δική της AI πλατφόρμα DeepSeek, έχει ταράξει την αμερικανική πρωτοκαθεδρία. Η ειρωνεία δεν διαφεύγει σε κανέναν: η OpenAI κατηγορεί τους Κινέζους για «κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας», παρότι η ίδια έχτισε την ισχύ της με τα δεδομένα όλου του διαδικτύου, χωρίς ποτέ να ζητήσει άδεια.

Αυτό που ξεκίνησε ως ουτοπία για «ανοιχτή, ασφαλή τεχνητή νοημοσύνη προς όφελος όλων» έχει γίνει ένας από τους πιο σκληρούς εταιρικούς πολέμους της εποχής. Κι αν κάτι δείχνει η ιστορία της OpenAI, είναι ότι η μεγαλύτερη απειλή δεν είναι πια το αν η τεχνητή νοημοσύνη θα στραφεί εναντίον του ανθρώπου – αλλά αν ο άνθρωπος θα μπορέσει ποτέ να τη χειριστεί χωρίς να γίνει υποχείριό της.