Η γενιά που μεγάλωσε με αλγόριθμους πληρώνει το τίμημα ενός κόσμου χωρίς ανθρώπινους ρυθμούς

Για χρόνια διαφωνούσαμε για το αν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι καλά ή κακά, για το αν μας συνδέουν ή μας διχάζουν, αν ενδυναμώνουν τις φωνές ή διαβρώνουν την κοινωνία. Όμως διαμορφώνεται μια νέα συναίνεση, όχι σε δεξαμενές σκέψης ή σε συζητήσεις της Silicon Valley, αλλά σε τάξεις, δικαστικές αίθουσες και σπίτια.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι πια κοινωνικά.

Αυτή η συνειδητοποίηση αρχίζει να έχει πλέον συνέπειες. Η Αυστραλία ανακοίνωσε πρόσφατα περιορισμούς στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από ανηλίκους, επικαλούμενη το πλήθος των στοιχείων που υποδεικνύουν βλάβες στην ψυχική υγεία των παιδιών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Νέα Υόρκη και δεκάδες Πολιτείες έχουν ασκήσει αγωγές κατά μεγάλων εταιρειών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, κατηγορώντας τες ότι σχεδίασαν εν γνώσει τους πλατφόρμες που εθίζουν τα παιδιά και βλάπτουν την ψυχολογική τους ανάπτυξη. Εκπαιδευτικοί, γονείς, παιδίατρο, ακόμη και άνθρωποι που εργάζονταν στον χώρο της τεχνολογίας συγκλίνουν στο ίδιο συμπέρασμα· κάτι αλλάζει θεμελιωδώς.

Δεν πρόκειται για πανικό σχετικά με τις οθόνες ούτε για ηθικολογία κατά της τεχνολογίας. Είναι μια εκτίμηση για το είδος του κόσμου που έχουν διαμορφώσει αυτές οι πλατφόρμες.

Όταν πρωτοεμφανίστηκαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επέκτειναν τις καθημερινές ανθρώπινες σχέσεις. Οι ροές ήταν σε μεγάλο βαθμό χρονολογικές. Έβλεπες κυρίως αναρτήσεις από ανθρώπους που γνώριζες. Η αλληλεπίδραση είχε πλαίσιο. Ο χρόνος κυλούσε με αρκετά ανθρώπινο ρυθμό. Ο δηλωμένος στόχος, όσο ατελώς κι αν επιτυγχανόταν, ήταν η σύνδεση.

Σήμερα, οι μεγάλες πλατφόρμες διέπονται από προγνωστικά συστήματα σχεδιασμένα να μεγιστοποιούν την εμπλοκή, όχι τη σχέση. Το περιεχόμενο επιλέγεται όχι επειδή προέρχεται από κάποιον που γνωρίζεις, αλλά επειδή ένας αλγόριθμος προβλέπει ότι θα προκαλέσει αντίδραση. Αυτό που γεμίζει τη ροή μοιάζει λιγότερο με συζήτηση και περισσότερο με ερέθισμα· αγανάκτηση, επιβεβαίωση, φόβος, επιθυμία — ό,τι τραβά την προσοχή.

Αυτό που εξακολουθούμε να αποκαλούμε «κοινωνικά» μέσα λειτουργεί πλέον περισσότερο σαν μια εξατομικευμένη ροή εκπομπής. Οι χρήστες συμμετέχουν λιγότερο σε κοινότητες που μοιράζονται κάτι και περισσότερο σε ιδιωτικές ροές ρυθμισμένες για εμπλοκή. Η εμπειρία είναι εξατομικευμένη, συνεχής και αποκομμένη από τους συνηθισμένους ρυθμούς της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης.

Όμως όταν ένας χώρος παύει να λειτουργεί ως πραγματικά κοινωνικός, παύει να διδάσκει στους ανθρώπους πώς να σχετίζονται μεταξύ τους.

Οι κοινωνικές δεξιότητες δεν είναι έμφυτες. Αναπτύσσονται μέσα από επαναλαμβανόμενη, καθημερινή αλληλεπίδραση, όπως η ανάγνωση εκφράσεων του προσώπου, η διαχείριση της διαφωνίας, η ανεκτικότητα στην ανία και η αποκατάσταση των παρεξηγήσεων. Αυτές οι δεξιότητες σχηματίζονται σταδιακά μέσα από τη βιωμένη εμπειρία, όχι μόνο μέσω καθοδήγησης.

Η ενσυναίσθηση είναι μία από αυτές τις δεξιότητες. Εξαρτάται ιδιαίτερα από την άμεση ανατροφοδότηση, από το να βλέπεις πώς λαμβάνει τα λόγια σου ένας άλλος άνθρωπος, να προσαρμόζεις τη συμπεριφορά σου και να προσπαθείς ξανά. Όταν η κοινωνική αλληλεπίδραση περιορίζεται σε απλές αντιδράσεις, μετρήσεις και επίδειξη, αυτοί οι κύκλοι ανατροφοδότησης για την κοινωνική ανάπτυξη δεν συμβαίνουν με τον τρόπο που συνέβαιναν γενεές επί γενεών.

Οι εκπαιδευτικοί έρχονται όλο και συχνότερα αντιμέτωποι με τα αποτελέσματα. Οι δάσκαλοι περιγράφουν τάξεις όπου οι μαθητές δυσκολεύονται με βασικές κοινωνικές λειτουργίες, όπως η οπτική επαφή, η συναισθηματική αυτορρύθμιση και η υπομονή που καλείται να δείξει ο ένας προς τον άλλον. Ως αποτέλεσμα, ζητείται πλέον από τα σχολεία να διδάσκουν συναισθηματικές δεξιότητες που άλλοτε αναπτύσσονταν φυσικά μέσω της τακτικής ανθρώπινης επαφής.

Αυτή η μετατόπιση είναι πιο ορατή στη Γενιά Α, την πρώτη γενιά που μεγαλώνει πλήρως βυθισμένη σε αλγοριθμικά ψηφιακά περιβάλλοντα από την πρώιμη παιδική ηλικία.

Αυτά τα παιδιά δεν είναι κατεστραμμένα. Είναι προσαρμοσμένα. Έχουν περάσει τα σημαντικότερα χρόνια της ανάπτυξής τους μέσα σε συστήματα που δεν παύουν ποτέ, δεν ξεκουράζονται ποτέ, δεν ξεχνούν ποτέ και ανταποκρίνονται ακαριαία. Οι ερευνητές της τεχνητής νοημοσύνης μερικές φορές περιγράφουν αυτά τα ψηφιακά συστήματα ως «ξένα», όχι επειδή είναι εχθρικά ή προέρχονται από άλλον πλανήτη, αλλά επειδή δεν λειτουργούν με ανθρώπινους ρυθμούς ή κύκλους που συναντώνται στη φύση. Δεν κοιμούνται. Δεν γερνούν. Δεν απαιτούν υπομονή ή διαπραγμάτευση.

Κατά την πρώιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου, τα παιδιά προσαρμόζονται στον κόσμο γύρω τους. Το μυαλό τους προσαρμόζεται σε ό,τι βιώνουν περισσότερο. Όταν η προσοχή διασπάται συνεχώς προς διαφορετικές κατευθύνσεις και η διέγερση δεν υποχωρεί ποτέ, ο εγκέφαλος μαθαίνει να είναι αντιδραστικός αντί σταθερός. Η παρατεταμένη συγκέντρωση γίνεται δυσκολότερη. Η σιωπή μοιάζει άβολη. Η υπομονή και η αναμονή γίνονται κάτι άγνωστο.

Αυτή δεν είναι μια πολιτισμική επιλογή της Γενιάς Α. Η ανάπτυξή τους είναι μια βιολογική απόκριση στο νέο, υβριδικό, ανθρώπινο και μη ανθρώπινο περιβάλλον μέσα στο οποίο βρέθηκαν.

Τα παιδιά που διαμορφώθηκαν από αυτά τα συστήματα βρίσκονται τώρα σε τάξεις και σπίτια, και τα μοτίβα είναι δύσκολο να αγνοηθούν. Αγωγές, αλλαγές πολιτικής και πολιτισμικές αλλαγές δείχνουν όλα προς την ίδια συνειδητοποίηση· ορισμένα μέρη της ενηλικίωσης παραδόθηκαν πολύ νωρίς, και τα αποτελέσματα δεν εξαφανίζονται με την ηλικία.

Ταυτόχρονα, αλλάζει και ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι νεότεροι χρήστες αναρτούν λιγότερο. Πολλοί κάνουν κύλιση χωρίς να εμπλέκονται ή αποχωρούν εντελώς. Η άνοδος μιας νέας τάσης «μηδενικών αναρτήσεων» — η επιλογή να καταναλώνεις μόνο και να μη μοιράζεσαι καθόλου προσωπικό περιεχόμενο — αντανακλά μια αυξανόμενη αίσθηση ότι αυτές οι πλατφόρμες δεν προσφέρουν πλέον πολλά σε αντάλλαγμα.

Οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης αναγνωρίζουν αυτή τη μετατόπιση, αλλά αντί να ξαναχτίσουν τις πλατφόρμες τους γύρω από πραγματική ανθρώπινη αλληλεπίδραση, κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι ροές γεμίζουν όλο και περισσότερο με περιεχόμενο που παράγεται από τεχνητή νοημοσύνη, και τα συστήματα συστάσεων πιέζουν πιο έντονα για να κρατούν την προσοχή. Νέες συσκευές, όπως έξυπνα γυαλιά και συστήματα προβολής εμβύθισης, στοχεύουν να υφάνουν αλγοριθμικά επιμελημένες ροές απευθείας μέσα στην καθημερινότητα. Και καθώς η ανθρώπινη συμμετοχή μειώνεται, η προσομοίωση παρεμβαίνει για να γεμίσει τον χώρο.

Το μέλλον που οικοδομείται είναι ακόμη λιγότερο κοινωνικό, πιο αυτοματοποιημένο και λιγότερο εξαρτημένο από την πραγματική ανθρώπινη παρουσία. Σε αυτόν τον κόσμο, η σύνδεση δεν απαιτεί άλλο άτομο. Η αλληλεπίδραση προβλέπεται εκ των προτέρων και η συντροφικότητα κατασκευάζεται. Σύμφωνα με αυτή την τρέχουσα πορεία, ο πολιτισμός θα παραδίδεται, δεν θα βιώνεται.

Γι’ αυτό, το πραγματικό ερώτημα δεν είναι πια πώς να διορθώσουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι αν είμαστε διατεθειμένοι να σταματήσουμε να τα αποκαλούμε με ένα όνομα που δεν τους ταιριάζει πλέον. Μόλις σταματήσουμε να προσποιούμαστε ότι αυτές οι πλατφόρμες είναι κοινωνικές, η ευθύνη μπορεί να μετατοπιστεί. Γονείς, εκπαιδευτικοί, νομοθέτες και άτομα πρέπει να αποφασίσουν πόση ανθρώπινη ανάπτυξη είναι διατεθειμένοι να αφήσουν στα χέρια μη ανθρώπινων συστημάτων, σχεδιασμένων να κρατούν την προσοχή όσο περισσότερο γίνεται αντί τις σχέσεις.

Πρέπει να ξαναμάθουμε ότι δεν υπάρχει ουδέτερο περιβάλλον. Αυτό που μας περιβάλλει μάς διαμορφώνει.

Η επόμενη φάση αυτής της συζήτησης δεν θα αφορά εφαρμογές ή λειτουργίες. Θα αφορά όρια και την αναγνώριση ότι η ανθρώπινη ανάπτυξη δεν μπορεί να συμβεί χωρίς ανθρώπινο χώρο, ανθρώπινη παρουσία και σε ανθρώπινο χρόνο. Η τεχνολογία θα συνεχίσει να προχωρά, αλλά η επιλογή είναι αν θα αφήσουμε την τεχνολογία να καθορίσει τι σημαίνει «κοινωνικό», ή αν θα αναλάβουμε εμείς οι άνθρωποι να δώσουμε αυτόν τον ορισμό.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να μην είναι πια κοινωνικά, αλλά η ανθρωπότητα εξακολουθεί να είναι — εφόσον προστατεύουμε τις συνθήκες που της επιτρέπουν να αναπτύσσεται.