Η κυβέρνηση φέρνει το μάθημα της «Ηθικής» ως νέο εργαλείο κρατικής προπαγάνδας

Η κυβέρνηση, μπροστά στην ανεξέλεγκτη βία που ξεσπά στις αυλές των σχολείων και στις πλατείες, δεν σκέφτηκε ούτε για μια στιγμή να αναρωτηθεί τι λείπει από τη νέα γενιά. Δεν αναζήτησε την ηθική ρίζα, ούτε την πηγή που πάντα τροφοδοτούσε τον λαό αυτό: την ορθόδοξη πίστη και τη βιωμένη, όχι διδακτέα, αρετή. Αντί γι’ αυτό, αποφάσισε να επιχειρήσει κάτι πολύ πιο φιλόδοξο και πολύ πιο επικίνδυνο: να επινοήσει μια νέα, δική της «ηθική».

Μια κατασκευή κρατικής κοπής, πολιτικά κεντημένη, προσαρμοσμένη στις ανάγκες της προπαγάνδας και των πολιτισμικών επιταγών της Νέας Εποχής. Και φυσικά, αυτή τη νέα ηθική θα τη διδάξει στα παιδιά — όχι για να τα κάνει καλύτερους ανθρώπους αλλά για να τα κάνει συμβατούς με τον κόσμο που θέλει η ίδια να φτιάξει.

Έτσι, από το 2026–2027, έρχεται το νέο «μάθημα Ηθικής». Δεν θα το παρακολουθούν όλοι· θα προορίζεται για τα παιδιά που ζητούν απαλλαγή από τα Θρησκευτικά. Εκεί, στην πιο εύπλαστη ομάδα, στη γενιά χωρίς σταθερή αναφορά πίστης, θα πατήσει το κράτος για να εγκαταστήσει τη δική του αφήγηση περί καλού και κακού. Το μάθημα θα διδάσκεται από τις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού μέχρι και το Λύκειο.

Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Σπύρο Δουκάκη η ηθική θα διδάσκεται ως μέρος της σχολικής εκπαίδευσης, σε συνδυασμό με εργαστήρια δεξιοτήτων, δράσεις ενεργού πολίτη και άλλα γνωστικά αντικείμενα, όπως κοινωνική και πολιτική αγωγή και ιστορία. Το μάθημα δεν περιορίζεται στη διδασκαλία φιλοσόφων, αλλά εστιάζει σε «ηθικές διαστάσεις καθημερινών ζητημάτων».

Τα παιδιά που μέχρι σήμερα είχαν μια ώρα χωρίς μάθημα, τώρα θα κάθονται να ακούσουν φιλοσοφικά σχήματα, κοινωνικούς κανόνες, «κριτήρια ορθότητας» — δηλαδή την κοινωνική ατζέντα μεταμφιεσμένη σε θεωρία — και τεχνικές διαχείρισης της συμπεριφοράς τους. Θα μάθουν να αποφεύγουν τα «fake news» μέσω «επιστημονικών δεδομένων», θα εκπαιδευτούν στη σωστή πολιτειότητα και θα αποκτήσουν τον περίφημο «ηθικό γραμματισμό», ώστε να αξιολογούν κάθε ερώτημα σύμφωνα με το πλαίσιο που τους σερβίρει η πολιτεία.

Με άλλα λόγια, δεν πρόκειται για μάθημα. Πρόκειται για μια κρατική απόπειρα επαναπρογραμματισμού της συνείδησης. Ένα είδος «woke θρησκευτικών» που δεν μιλά για Θεό αλλά για κανονιστικές συμπεριφορές, για πρότυπα που δεν προκύπτουν από παράδοση ή βίωμα, αλλά από πολιτικές στοχεύσεις. Και φυσικά λειτουργεί ως άμεσος ανταγωνιστής των Θρησκευτικών: όσο θα απλώνεται, τόσο θα επιχειρεί να «προσηλυτίσει» περισσότερους μαθητές, προσφέροντας το νέο, «μοντέρνο» πακέτο ηθικής αντί για την πίστη.

Η πιο ουσιαστική κριτική, όμως, βρίσκεται αλλού. Η ηθική δεν διδάσκεται έτσι. Δεν προσφέρεται σαν εταιρικό σεμινάριο. Δεν μετριέται σε μονάδες, ούτε αποκτιέται με συμπλήρωση λίστας. Η κυβέρνηση βλέπει την ηθική σαν χρηματιστηριακή αξία: επενδύεις, αποδίδει, βελτιώνει την «κοινωνική συμπεριφορά». Και ο μαθητής, σε αυτό το πλαίσιο, καλείται να συμπληρώσει το «καλάθι αξιών» του, διαλέγοντας από ένα εκπαιδευτικό σούπερ μάρκετ. Φυσικά, όλο αυτό δεν έχει καμία σχέση με πραγματική ηθική.

Γιατί η ηθική, όταν αποκοπεί από την πηγή της, δεν έχει πλαίσιο ούτε όρια. Όταν ο άνθρωπος αφήνεται ελεύθερος να καθορίσει τα πάντα μόνος του, τότε όλα γίνονται σχετικά: η αλήθεια, η αγάπη, η οικογένεια, η ίδια η έννοια του ανθρώπου. Όλα επιδέχονται ανακατασκευή, όπως έχουμε δει να συμβαίνει ασταμάτητα τα τελευταία χρόνια.

Η δήθεν αυτοδύναμη ηθική μοιάζει με τον σπόρο της παραβολής που πέφτει σε πέτρα: δεν ριζώνει ποτέ. Όπως έλεγαν οι Πατέρες της Εκκλησίας, χωρίς Θεό η αρετή είναι είτε τύφλωση είτε φόβος. Κι όσο κι αν το κράτος θέλει να φτιάξει την ηθική του στο εργαστήριο, η ιστορία έχει δείξει ότι τα μεγαλύτερα εγκλήματα έγιναν στο όνομα κάποιας «ηθικής», πάντα φτιαγμένης από ανθρώπους, πάντα αποκομμένης από την αλήθεια.

Η πραγματική αρετή προϋποθέτει μετάνοια. Και μετάνοια σημαίνει ότι αναγνωρίζεις πως έσφαλες — αλλά όχι γενικά και αόριστα. Έσφαλες απέναντι σε κάποιον. Στην Ορθόδοξη παράδοση, αυτός ο κάποιος είναι ο Θεός, το μοναδικό σταθερό σημείο που μπορεί να ορίσει τι είναι καλό και τι είναι κακό χωρίς να αλλάζει από δεκαετία σε δεκαετία.

Αν αφαιρέσεις αυτή την αναφορά, τότε η ηθική σου πράξη θα ανταποκρίνεται σε άλλα κίνητρα: στην αναζήτηση κοινωνικής αποδοχής, στον φόβο της τιμωρίας, στην πίεση του περιβάλλοντος, στις επιταγές μιας κουλτούρας που μπορεί αύριο να απαιτεί το αντίθετο. Με λίγα λόγια, χωρίς Θεό, η ηθική γίνεται ένα παιχνίδι με μετακινούμενα δοκάρια.

Η Ορθοδοξία δεν χρειάζεται εγχειρίδιο «καλής συμπεριφοράς». Δεν χρειάζεται να κατασκευάσει θεωρία ηθικής, γιατί έχει τον ίδιο τον Χριστό ως ενσάρκωση της αλήθειας και της αρετής. Εκεί, η αρετή δεν είναι ιδεολογία αλλά πρόσωπο. Και όσο η παιδεία απομακρύνεται από αυτό, τόσο πιο πολύ κλίνει προς τον άδειο ηθικισμό, αυτόν που θέλει καλούς τρόπους αλλά όχι μεταμόρφωση καρδιάς, υπακοή αλλά όχι ελευθερία.

Γι’ αυτό και το μάθημα Ηθικής είναι καταδικασμένο να αποτύχει με πάταγο στον στόχο που ονομαστικά προβάλλει. Το ήθος δεν είναι κείμενο σε βιβλίο ούτε γραμμή σε αναλυτικό πρόγραμμα. Το ήθος καλλιεργείται από πρότυπα, από πρόσωπα που έζησαν αυτό που κήρυξαν — όπως οι τρεις Ιεράρχες, που η σύγχρονη «προοδευτική» παιδεία εξαφάνισε με μια διαγραφή στο ημερολόγιο. Πώς, λοιπόν, θα μιλήσεις για αρετή σε μια γενιά που δεν έχει δει ποτέ ενσαρκωμένη αρετή;

Ακόμη χειρότερα, η εσωτερική λογική του μαθήματος δεν στοχεύει καν στο ήθος, αλλά στην υπακοή. Δεν ζητά να δημιουργήσει ανθρώπους με κρίση, αλλά ανθρώπους με προδιαμορφωμένες αντιδράσεις. Ανθρώπους που θα θεωρούν καλό ό,τι εγκρίνει η εποχή και κακό ό,τι απορρίπτει ο μηχανισμός. Ανθρώπους έτοιμους να προσαρμοστούν χωρίς εσωτερικό στήριγμα.

Και κάπως έτσι η κυβέρνηση, αντί να αντιμετωπίσει τη βία, προτιμά να φτιάξει ένα άλλοθι: «εμείς διδάξαμε ηθική». Μόνο που η αληθινή ηθική δεν είναι διδάξιμη, δεν είναι εξαγοράσιμη και σίγουρα δεν είναι κρατικά διανεμόμενη. Ή γεννιέται μέσα από τον προσωπικό αγώνα, τη μετάνοια και τη χάρη, ή παραμένει ένα ωραίο εξώφυλλο που κρύβει μέσα του μια κοινωνία έτοιμη να εκραγεί.