Η σπουδαιότητα του νου στην πολιτική διαχείριση της κοινωνίας δεν είναι μια θεωρητική πολυτέλεια αλλά μια καθοριστική πραγματικότητα. Ο λόγος –ως έκφραση της διάνοιας– αποτελεί το κεντρικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου και ταυτοχρόνως το εργαλείο μέσω του οποίου οργανώνεται η κοινωνική ζωή, ερμηνεύεται η πραγματικότητα και ασκείται η εξουσία. Από την εποχή του Πλάτωνα, η σχέση μεταξύ γνώσης, αλήθειας και πολιτικής ισχύος έχει αποτελέσει αντικείμενο φιλοσοφικού στοχασμού και σήμερα, στη συνθήκη της υπερπληροφόρησης και της τεχνοκρατικής διακυβέρνησης, αναδύεται ως ο πυρήνας του λεγόμενου νοοπολιτικού παίγνιου.
Η νοοπολιτική (Noopolitik), ως επιστημονικός και επιχειρησιακός κλάδος, αναφέρεται στην τέχνη της πολιτικής που ασκείται απευθείας στον νου, τις γνωστικές δομές και τα νοητικά αντανακλαστικά των πολιτών. Πέρα από τον παραδοσιακό έλεγχο των θεσμών, των νόμων και της καταστολής, οι σύγχρονοι μηχανισμοί εξουσίας επιδιώκουν να καθοδηγήσουν, να προδιαμορφώσουν και –σε ακραίες περιπτώσεις– να παρακάμψουν τις διαδικασίες της κριτικής σκέψης, εγκαθιδρύοντας ένα ηγεμονικό νοητικό καθεστώς, στο οποίο η πραγματικότητα παρουσιάζεται έτοιμη, επιμελώς επιλεγμένη και φιλτραρισμένη.
Σε αυτό το πλαίσιο, η νοοπολιτική υπερβαίνει τα όρια της παραδοσιακής ιδεολογίας και μετατρέπεται σε τεχνολογία εξουσίας. Ελέγχει την πληροφορία, διαχειρίζεται το νόημα και επιβάλλει τη γλώσσα μέσα από την οποία γίνονται κατανοητά τα πολιτικά γεγονότα. Ένας από τους κρίσιμους μηχανισμούς της είναι ο έλεγχος της ατζέντας: το τι συζητείται, πώς τίθεται το κάθε ζήτημα, ποια ερωτήματα λογοκρίνονται, ποια αποσιωπώνται και ποια ανάγονται σε απόλυτη αλήθεια. Αυτή η επιλογή δεν είναι ουδέτερη – είναι πολιτική πράξη.
Το ζήτημα της ηγεμονίας στον δημόσιο διάλογο δεν αφορά απλώς την κυριαρχία των μέσων ενημέρωσης, αλλά την κατασκευή και την πειθαρχία του ίδιου του φαντασιακού. Οι κυρίαρχοι λόγοι διαμορφώνουν τη συλλογική αντίληψη για το καλό, το κακό, το εφικτό και το ουτοπικό. Ακριβώς σε αυτό το σημείο, η διαχείριση της συνείδησης αποκτά αποφασιστικό χαρακτήρα: ποια σύμβολα επικρατούν, ποιοι κώδικες γίνονται καθολικά κατανοητοί, ποιοι είναι οι κοινωνικά αποδεκτοί «άγγελοι» και «δαίμονες» της πολιτικής.
Ωστόσο, ο έλεγχος δεν περιορίζεται στις κυρίαρχες αφηγήσεις. Το βαθύ κράτος και οι υπερεθνικές ελίτ δεν επιδιώκουν απλώς να προωθήσουν τη μία αλήθεια αλλά να κατασκευάσουν το ολόκληρο φάσμα των ερμηνειών: από το mainstream έως την πιο περιθωριακή συνωμοσιολογία. Η συνωμοσιολογία, οι αφηγήσεις περί «κρυφών κύκλων» ή «μυστικών εταιρειών», οι ψευδοπροφήτες του διαδικτύου και οι αυτοαποκαλούμενοι ερευνητές, αποτελούν πολλές φορές τμήμα ενός σχεδιασμένου θορύβου που κατακλύζει το πληροφοριακό πεδίο, όχι για να αποκαλύψει την αλήθεια αλλά για να θολώσει τα όριά της.
Αυτή η μετασυνωμοσιολογική στρατηγική έχει δύο βασικές λειτουργίες. Πρώτον, μεταθέτει την ευθύνη της κοινωνικής δυσφορίας από τις συστημικές δομές στην ύπαρξη ενός κρυφού κακού: αντί να στοχαστούμε κριτικά για το σύστημα καθαυτό, εστιάζουμε σε σκοτεινές οργανώσεις, σε λίγους ανθρώπους που «κινoύν τα νήματα», αποτρέποντας τη συγκρότηση μιας γνήσιας πολιτικής συνείδησης. Δεύτερον, διαμορφώνει μια ηττοπαθή στάση. Εφόσον το κακό είναι απόλυτο, αόρατο και παντοδύναμο, ο πολίτης καθίσταται αδρανής και παθητικός, περιμένοντας τη σωτηρία από κάποιον «φωτισμένο» ηγέτη – έναν νέο Κένεντι, έναν νέο Τραμπ, έναν εθνοσωτήρα της στιγμής.
Συχνά, εκτός από “δαίμονες”, κατασκευάζονται και “άγγελοι” για τη μάζα, όπως, λ.χ., οι εξής: ΟΤζον Φ. Κένεντι(35ος πρόεδρος των ΗΠΑ) προβάλλεται σαν ένας “άγγελος” των Δημοκρατικών, παραγνωρίζοντας ότι εισέβαλε στο νότιο Βιετνάμ (1962), όπου ενέκρινε τη χρήση βομβών ναπάλμ, επέτρεψε τη χρήση χημικών όπλων για την καταστροφή της αγροτικής παραγωγής του εχθρού και θέσπισε στρατόπεδα συγκέντρωσης, και στην Κούβα προώθησε επιχειρήσεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν επιχειρήσεις διεθνούς τρομοκρατίας. Ο έμπορος και σόουμαν Ντόναλντ Τραμπ (45ος και 47ος πρόεδρος των ΗΠΑ) προβάλλεται σαν ένας “άγγελος” των Ρεπουμπλικανών, παραγνωρίζοντας την αλήθεια αναφορικώς με τον βίο και την πολιτεία του Τραμπ.
Αυτή η «πολιτική αγγελολογία» δεν περιορίζεται στις ΗΠΑ. Στη χώρα μας, η κατασκευή σωτήρων αποτελεί διαχρονική συνήθεια. Άλλοτε είναι ο «αριστερός που θα τα βάλει με τα συμφέροντα», άλλοτε ο «πατριώτης που θα καθαρίσει το πολιτικό σύστημα». Ο μηχανισμός είναι ο ίδιος: η αγιοποίηση ορισμένων πολιτικών προσώπων λειτουργεί ως υπεκφυγή από την ανάγκη συλλογικής πολιτικής ευθύνης και δημιουργεί ψευδείς ελπίδες εντός ενός απαράλλακτου συστήματος.
Το βαθύ κράτος, εγχώριο ή διεθνές, ενδιαφέρεται να διατηρεί την αναπαραγωγή του καθεστώτος μέσω του ελέγχου των νοητικών σχημάτων. Όσο η πολιτική σκέψη εγκλωβίζεται μεταξύ ψευδο-διλημμάτων, εύκολων εξιλαστήριων θυμάτων και επίπλαστων ηρώων, τόσο η εξουσία παραμένει αλώβητη, οργανωμένη και στρατηγικά κυρίαρχη.
Απέναντι σε αυτή τη νοοπολιτική δέσμευση του νου, ο μόνος αντίλογος είναι η κριτική σκέψη, η παιδεία, η αποδόμηση των στερεοτύπων και η ανάδειξη της πραγματικής σύνθετης φύσης της εξουσίας. Δεν αρκεί να διαφωνούμε με την κυρίαρχη αφήγηση. Πρέπει να κατανοήσουμε πώς δομείται, ποιος την προωθεί, ποιον εξυπηρετεί και πώς απορροφά και μεταλλάσσει την αντίσταση.
Η διαμόρφωση μιας αυτόνομης πολιτικής συνείδησης, απαλλαγμένης από τους εύκολους διχασμούς και τους νοητικούς εγκλωβισμούς της εποχής, είναι το πρώτο βήμα προς την ανατροπή κάθε σιωπηλής υποταγής. Γιατί, στο τέλος, αυτό που διακυβεύεται είναι ο ίδιος ο λόγος – όχι ως επικοινωνιακό εργαλείο αλλά ως πράξη ελευθερίας.
