Η «ομερτά» και οι δυσλειτουργίες των Ενόπλων Δυνάμεων
Μία έντονη αίσθηση απογοήτευσης διακατέχει παρατηρητές της ελληνικής πραγματικότητας, καθώς η χώρα φαίνεται να λειτουργεί σε ένα πλαίσιο επικοινωνιακής εξωραϊσμένης εικόνας. Ιδιαίτερα στον τομέα της άμυνας και της εξωτερικής πολιτικής, η αντίθεση μεταξύ των πραγματικών προβλημάτων και της δημόσιας εικόνας είναι εμφανής, δημιουργώντας αίσθηση απόστασης μεταξύ γεγονότων και αναμετάδοσής τους.
Η περίπτωση της επικαιρότητας γύρω από το βιβλίο του Αλέξη Τσίπρα φανερώνει ένα επικοινωνιακό περιβάλλον που μοιάζει να καθορίζει με αυστηρά επιλεκτικό τρόπο το τι θεωρείται «είδηση». Παρατηρείται ότι ζητήματα με ουσιαστικό αντίκτυπο στην κοινωνία και την άμυνα του κράτους είτε παραβλέπονται είτε αποκρύπτονται, ενώ η προσοχή του κοινού επικεντρώνεται σε πολιτικά ροντέο. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να περιγραφεί με τον όρο «ομερτά», χρησιμοποιούμενο μεταφορικά για να δηλώσει έναν μηχανισμό σιωπής και αυτολογοκρισίας στον δημόσιο διάλογο.
Ο όρος «ομερτά» προέρχεται από τον κώδικα σιωπής της ιταλικής μαφίας, που εφαρμόζεται για να μην αποκαλύπτονται μυστικά και να επιβάλλεται η συμμόρφωση μέσω αυστηρών κυρώσεων. Στην ελληνική περίπτωση, η έννοια χρησιμοποιείται μεταφορικά για να περιγράψει την τάση δημοσιογράφων και άλλων φορέων ενημέρωσης να αποσιωπούν κρίσιμα θέματα, ιδίως εκείνα που αφορούν τις Ένοπλες Δυνάμεις, δημιουργώντας μια συνθήκη ελεγχόμενης πληροφόρησης.
Στο πεδίο της άμυνας, παρατηρείται πλήθος περιστατικών που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη αυτής της «σιωπής». Από την ανατίναξη πυρομαχικών στην 111 Πτέρυγα Μάχης έως τη διαχείριση προβλημάτων σε πλοία όπως η φρεγάτα «Σπέτσαι», ζητήματα ασφαλείας και συντήρησης των Ενόπλων Δυνάμεων αντιμετωπίζονται με περιορισμένη δημόσια διαφάνεια. Παρά τις λεπτομερείς αναφορές στον εξειδικευμένο Τύπο, πολλές φορές η ενημέρωση δεν διαχέεται στο ευρύ κοινό, αφήνοντας μια εικόνα αποσιώπησης των προβλημάτων.
Στο Πολεμικό Ναυτικό, η καθυστέρηση προγραμμάτων αναβάθμισης είναι χαρακτηριστική. Οι φρεγάτες MEKO 200HN, που ήδη έχουν υπερβεί τα 30 χρόνια υπηρεσίας, παραμένουν σε εκκρεμότητα σε προγράμματα εκσυγχρονισμού που κινούνται με αργούς ρυθμούς. Οι προσπάθειες των στελεχών του Ναυτικού επισημαίνονται ως καθοριστικές, ωστόσο το πολιτικό πλαίσιο και η περιορισμένη χρηματοδότηση επιβαρύνουν τη διαδικασία. Τα προβλήματα αυτά αποτυπώνουν ένα συνδυασμό τεχνικών δυσκολιών και αδυναμίας θεσμικής υποστήριξης, με αποτέλεσμα την αύξηση του κινδύνου και του κόστους.
Στην Πολεμική Αεροπορία, η κατάσταση είναι ανάλογη. Το πρόγραμμα αναβάθμισης των αεροσκαφών F-16 και η υποστήριξη αεροσκαφών 4ης και 5ης γενιάς συνολικού κόστους περίπου ενός δισεκατομμυρίου ευρώ αντιμετωπίζει σημαντικές καθυστερήσεις. Η προτεραιότητα θα έπρεπε να δοθεί στα παλαιότερα Block 50, τα οποία διατηρούν υψηλή επιχειρησιακή αξία, ενώ τα νεότερα παραμένουν λειτουργικά και αξιόμαχα. Παράλληλα, οι ημερομηνίες έναρξης των προγραμμάτων αναβάθμισης, όπως για τα F-16, τοποθετούνται στο μέλλον, γεγονός που οδηγεί σε αναβάθμιση αεροσκαφών ηλικίας 30 ετών και άνω. Η επιλογή αυτή έχει συνέπειες στην επιχειρησιακή ετοιμότητα και στην ασφάλεια των πληρωμάτων, ενώ περιορίζει τη διαχείριση του κόστους και της αποτελεσματικότητας.
Στο Στρατό Ξηράς, τα προβλήματα εστιάζονται στα τεθωρακισμένα οχήματα M113, που παραμένουν σε χρήση παρά τις ανάγκες εκσυγχρονισμού. Η θωράκιση που προβάλλεται ως «επιπέδου 2 ή 3» κατά STANAG 4569 προσφέρει περιορισμένη προστασία έναντι σύγχρονων όπλων και μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο απωλειών. Οι επιλογές προμηθειών και αναβαθμίσεων φαίνεται να ακολουθούν πολιτικές κατευθύνσεις, συχνά με απευθείας αναθέσεις ή περιορισμένα κριτήρια, αντί για διαφανείς διαδικασίες διαγωνισμού.
Η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία φέρουν σημαντική ευθύνη για την κατάσταση αυτή. Η πολιτική ηγεσία περιορίζει τις θεσμικές διαδικασίες και επιβάλλει πολιτικό έλεγχο, ενώ η ανώτατη στρατιωτική ηγεσία, υποταγμένη στις πολιτικές κατευθύνσεις, δεν ασκεί επαρκή έλεγχο στις διαδικασίες προμηθειών και αναβαθμίσεων. Η ανισορροπία αυτή επηρεάζει το σύνολο των Ενόπλων Δυνάμεων, οδηγώντας σε καθυστερήσεις, υπερβάσεις κόστους και αυξημένους κινδύνους για τα στελέχη.
Η συνδυασμένη εικόνα των προβλημάτων σε Ναυτικό, Αεροπορία και Στρατό Ξηράς αποτυπώνει ένα γενικότερο φαινόμενο: η επικοινωνιακή διαχείριση των Ενόπλων Δυνάμεων συχνά αποκρύπτει τις πραγματικές δυσκολίες και παρουσιάζει μια εικόνα επιτυχίας που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οι καθυστερήσεις στα προγράμματα εκσυγχρονισμού, η περιορισμένη χρηματοδότηση και οι πολιτικές παρεμβάσεις δημιουργούν μια «διπλή αλήθεια», στην οποία η δημόσια εικόνα διαφέρει σημαντικά από την επιχειρησιακή πραγματικότητα.
Ταυτόχρονα, η αντιμετώπιση των θεμάτων αυτών από τα μέσα ενημέρωσης ενισχύει τη λογική της «ομερτά». Οι δημοσιογράφοι, αποφεύγοντας να θίξουν ευαίσθητα ζητήματα, περιορίζουν την ενημέρωση της κοινής γνώμης, αφήνοντας χώρο για παρερμηνείες και παραπληροφόρηση. Τα αποτελέσματα είναι μια κοινωνία που παρακολουθεί τα γεγονότα επιφανειακά, χωρίς να διαθέτει τα απαραίτητα στοιχεία για τεκμηριωμένη κρίση, και μια διοίκηση που λειτουργεί με μειωμένη λογοδοσία.
Η κατάσταση αυτή έχει ευρύτερες συνέπειες για την εθνική ασφάλεια και τη στρατιωτική επιχειρησιακή ετοιμότητα. Η καθυστέρηση κρίσιμων προγραμμάτων εκσυγχρονισμού, η περιορισμένη διαφάνεια στη χρηματοδότηση και η πολιτική παρέμβαση στις διαδικασίες προμηθειών αυξάνουν τους κινδύνους, ενώ η έλλειψη δημόσιου ελέγχου δυσχεραίνει την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους. Οι πολίτες και οι αρμόδιοι φορείς καλούνται να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες αυτής της έλλειψης διαφάνειας, ενώ οι επιχειρησιακές αποφάσεις λαμβάνονται υπό περιορισμένες δυνατότητες ελέγχου.
Η πρόσφατη επικαιρότητα με τη φρεγάτα «Σπέτσαι», τις αναβαθμίσεις των F-16 και τα M113 αναδεικνύει την ανάγκη για συνολική επανεξέταση των διαδικασιών προγραμματισμού, χρηματοδότησης και ενημέρωσης. Η πλήρης εφαρμογή θεσμικών διαδικασιών, η διαφάνεια στις αναθέσεις και η ειλικρινής ενημέρωση του κοινού είναι απαραίτητα στοιχεία για την αξιοπιστία των Ενόπλων Δυνάμεων και τη διασφάλιση της εθνικής ασφάλειας.
Συνολικά, η κατάσταση υπογραμμίζει τη συνύπαρξη τριών βασικών φαινομένων: η πολιτική ηγεσία επιβάλλει κατευθύνσεις με περιορισμένη λογοδοσία, η στρατιωτική ηγεσία συχνά περιορίζεται σε συμβατική υπακοή, και τα μέσα ενημέρωσης ακολουθούν έναν μηχανισμό αυτολογοκρισίας. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός επικοινωνιακά ελεγχόμενου περιβάλλοντος, στο οποίο οι πραγματικές δυσλειτουργίες παραμένουν κρυφές ή υποβαθμισμένες.
Η εφαρμογή της «ομερτά» στα ζητήματα της άμυνας και της εξωτερικής πολιτικής, αν και μεταφορική, περιγράφει με ακρίβεια τη δυναμική της σιωπής και της αυτολογοκρισίας. Η ανάγκη για διαφάνεια, θεσμική συμμόρφωση και ουσιαστικό δημόσιο διάλογο παραμένει επιτακτική, ώστε η ελληνική κοινωνία να ενημερώνεται ορθά και οι Ένοπλες Δυνάμεις να λειτουργούν με ασφάλεια, αποτελεσματικότητα και υπευθυνότητα.
Η τοποθέτηση του υπουργείου Εθνικής Άμυνας και του Ανώτατου Ναυτικού Συμβουλίου για την πορεία των φρεγατών Constellation στις ΗΠΑ αναμένεται με ενδιαφέρον, καθώς θα καθορίσει τον βαθμό στον οποίο οι διαδικασίες εκσυγχρονισμού μπορούν να προχωρήσουν με διαφάνεια και αποτελεσματικότητα. Παράλληλα, η αναγκαία επανεξέταση των διαδικασιών σε Ναυτικό, Αεροπορία και Στρατό Ξηράς παραμένει ένα κρίσιμο ζητούμενο για την ορθολογική λειτουργία των Ενόπλων Δυνάμεων και τη διασφάλιση της εθνικής ασφάλειας.
