Η προδοσία των ανθρώπων: Ο ρόλος των ΜΜΕ στη σιωπή της πανδημίας

Καθώς η ομίχλη της εποχής του Covid αρχίζει να διαλύεται, όσα είχαν καλυφθεί εμφανίζονται τώρα με ένταση και καθαρότητα. Όπως μετά από κάθε καταιγίδα, η καταστροφή αποκαλύπτεται μόνο όταν ο θόρυβος καταλαγιάσει. Δεν είναι μόνο όσα συνέβησαν που προκαλούν ανησυχία, αλλά κυρίως ο τρόπος με τον οποίο συνέβησαν. Η μαζική υποταγή, η περιθωριοποίηση της κριτικής σκέψης και η απροκάλυπτη παρουσίαση καταστροφικών πολιτικών ως αναγκαίων μέτρων για τη δημόσια υγεία εγείρουν θεμελιώδη ερωτήματα.

Κεντρικό ρόλο σε αυτή την πραγματικότητα διαδραμάτισαν τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης. Δεν περιορίστηκαν στην αναμετάδοση των κυβερνητικών κατευθύνσεων· βοήθησαν ενεργά στη διαμόρφωσή τους. Τις αγιοποίησαν και τις προώθησαν ως μοναδική επιλογή. Χωρίς τη συνενοχή τους, τα μέτρα που εφαρμόστηκαν και η έκταση των κοινωνικών περιορισμών ενδεχομένως να μην είχαν επιτευχθεί. Δεν πρόκειται για απλή δημοσιογραφική αδράνεια. Ήταν μια συνειδητή απεμπόληση καθήκοντος.

Μέσα όπως το BBC, το Sky, το ITV και το Channel 4 δεν λειτούργησαν ως ανεξάρτητοι παρατηρητές. Αντίθετα, ανέλαβαν ενεργό ρόλο στην κατασκευή ενός αφηγηματικού περιβλήματος, όπου ο φόβος διογκωνόταν και κάθε διαφορετική φωνή αποκλειόταν. Το αποτέλεσμα ήταν ένας ερμητικά κλειστός κύκλος πληροφόρησης, χωρίς χώρο για αντίλογο, χωρίς περιθώριο για αμφιβολία. Ο δημόσιος λόγος εναρμονίστηκε με μία και μοναδική γραμμή.

Εντύπωση προκαλεί η στάση επιφανών δημοσιογράφων, που έχαιραν εκτίμησης για την υποτιθέμενη τόλμη τους. Η Emily Maitlis, ο James O’Brien και ο Andrew Neil, προσωπικότητες γνωστές για την επιθετική και αιχμηρή τους προσέγγιση, ακολούθησαν πειθήνια την κυρίαρχη γραμμή. Αντί να διατηρήσουν τον ρόλο του ελεγκτή της εξουσίας, επιβεβαίωσαν τη νομιμότητά της. Δεν πρόβαλαν αντιρρήσεις στις στρατηγικές των lockdowns, δεν αμφισβήτησαν την αναγκαιότητα των υποχρεωτικών εμβολιασμών, δεν αναζήτησαν ευθύνες για τις παράπλευρες απώλειες από την κοινωνική απομόνωση, ούτε για τις επιπτώσεις στα παιδιά.

Η Maitlis, που δίκαια τιμήθηκε για τη συνέντευξή της με τον Πρίγκιπα Άντριου, έμεινε σιωπηλή όταν διακυβεύονταν οι πολιτικές ελευθερίες. Η δημοσιογραφική τόλμη φαίνεται να είναι επιλεκτική, να εμφανίζεται όταν οι στόχοι είναι κοινωνικά αποδεκτοί και η ρήξη με την εξουσία δεν εγκυμονεί ρίσκο. Όμως η αποστολή του δημοσιογράφου δεν είναι να επιτίθεται μόνο όταν το ρεύμα τον ευνοεί. Είναι να φωτίζει, κυρίως όταν η αλήθεια κρύβεται επιμελώς.

Η απογοήτευση για την αποτυχία των μέσων δεν έγκειται μόνο στην αδράνεια. Πηγαίνει βαθύτερα: στην ενεργή καταστολή διαφορετικών φωνών. Επιστήμονες, γιατροί, γονείς και πολίτες που πρότειναν εναλλακτικές προσεγγίσεις, αποκλείστηκαν, λοιδορήθηκαν, στιγματίστηκαν. Η δημόσια συζήτηση δεν περιελάμβανε την αμφιβολία, αλλά μόνο την επικύρωση του επίσημου δόγματος. Και τα πρόσωπα που όφειλαν να προστατεύσουν τον πλουραλισμό, τον περιόρισαν. Δεν ήταν θεατές· ήταν φορείς του μηχανισμού καταστολής.

Στις κρίσιμες στιγμές, όταν η δημοσιογραφία όφειλε να ανακόψει την υπερβολή και να θέσει ερωτήματα, οι περισσότεροι δημοσιογράφοι συμμάχησαν με την εξουσία. Επέλεξαν την πειθαρχία έναντι της αλήθειας. Το τίμημα αυτής της επιλογής δεν αποτιμάται μόνο με τη φθορά της εμπιστοσύνης· αντανακλάται σε τραυματισμένες ζωές, σε κοινωνική δυσπιστία, σε βαθύ διχασμό.

Έτσι τίθεται αμείλικτα το ερώτημα: ποια είναι σήμερα η αξία των κυρίαρχων μέσων; Όταν το κοινό είχε μεγαλύτερη ανάγκη ενημέρωσης και πολυφωνίας, αυτά στήριξαν μόνο την κρατική αφήγηση. Η εικόνα του ανεξάρτητου Τύπου μοιάζει πλέον με ένα κενό κέλυφος, χωρίς ουσία, χωρίς εσωτερική συνέπεια. Η αποστολή του ως θεματοφύλακας της δημοκρατίας μοιάζει να έχει αντικατασταθεί από μια μηχανιστική προσήλωση στην εξυπηρέτηση των ισχυρών.

Κι όμως, ακόμη και μέσα σε αυτή τη συνθήκη, αναδύεται μια αχτίδα ελπίδας. Πολλοί πολίτες στρέφονται συνειδητά μακριά από τα παραδοσιακά μέσα. Όχι από αδιαφορία, αλλά ως πολιτική πράξη. Αντί για τις μεγάλες πλατφόρμες, αναζητούν την αλήθεια σε ένα νέο, αναπτυσσόμενο οικοσύστημα: ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι, συγγραφείς, δημιουργοί περιεχομένου, podcasters, YouTubers. Δεν έχουν εταιρικά γραφεία ούτε υποστήριξη από διαφημιστικούς κολοσσούς. Λειτουργούν με περιορισμένα μέσα, αλλά με καθαρότητα λόγου.

Αυτές οι νέες φωνές δεν πειθαρχούν. Δεν σιωπούν. Αντιθέτως, εκθέτουν, ρωτούν, επιμένουν. Αποκαλύπτουν όψεις της εξουσίας που παραμένουν αόρατες από το κατεστημένο. Και ακριβώς επειδή δεν εξαρτώνται από τα συστήματα που υπηρετούν την εξουσία, διαθέτουν τη δυνατότητα να λειτουργούν ως αληθινοί εκπρόσωποι της δημόσιας κριτικής.

Σε μια εποχή που η δημοσιογραφία δοκιμάστηκε και σε μεγάλο βαθμό απέτυχε, αυτοί οι νέοι φορείς λόγου καθίστανται η νέα κινητήρια δύναμη της ενημέρωσης. Δεν μπορούν να φιμωθούν εύκολα. Και δεν πρόκειται να αποσυρθούν. Για εκείνους που αναζητούν τη διαύγεια, την αλήθεια και την ελευθερία του διαλόγου, είναι μια ελπιδοφόρα εναλλακτική. Και για αυτόν τον λόγο, αξίζουν την προσοχή, την υποστήριξη και την εκτίμησή μας.

της Trish Dennis

Η Trish Dennis είναι δικηγόρος, συγγραφέας και μητέρα πέντε παιδιών με έδρα τη Βόρεια Ιρλανδία. Το έργο της διερευνά πώς τα lockdown, οι θεσμικές αποτυχίες και τα κοινωνικά χάσματα κατά τη διάρκεια της Covid αναμόρφωσαν την κοσμοθεωρία της, την πίστη της και την κατανόησή της για την ελευθερία