Η πρωτογενής παραγωγή πεθαίνει και κανείς δεν αναλαμβάνει ευθύνη

Από την εποχή του Νέρωνα θεωρείται σημάδι βαθιάς ψυχικής διαταραχής να απαγγέλλει κάποιος ποίηση ενώ γύρω του εξελίσσεται σφαγή. Κι όμως, η ποιητική ανάσα παραμένει αναγκαία—ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με τον άρτο, όπως μας θυμίζει η βιβλική σοφία. Το πρόβλημα είναι πως σήμερα ξεμένουμε και από άρτο και από σοφία· από ουσία και από προοπτική. Μια κυβέρνηση που αντιμετωπίζει τη χώρα ως θεατρική σκηνή, περισσότερο ενδιαφερόμενη για το θεαθήναι παρά για το πράττειν, μας έχει φέρει στο σημείο όπου η φτώχεια δεν είναι πλέον αφηρημένη απειλή αλλά ένα άδειο ράφι στο σούπερ μάρκετ, ένα χωράφι που έμεινε χέρσο, ένα τραπέζι χωρίς προϊόντα ελληνικής γης.

Κάποτε, ένας πρώην υπουργός Γεωργίας, ένθερμος οπαδός της παγκοσμιοποίησης, μου είχε πει με αφοπλιστική ελαφρότητα: «Δεν παράγουμε ούτε καλαμπόκι της προκοπής». Θυμάμαι ακόμη την παρόρμηση να του δώσω μια κλοτσιά κάτω από το γραφείο, μπας και συνέλθει. Δεν το έκανα, αλλά το σοκ της αφέλειάς του έμεινε. Και δυστυχώς, τα χρόνια που πέρασαν απέδειξαν πως αυτή η αφέλεια ήταν ο κανόνας, όχι η εξαίρεση.

Πριν λίγες μέρες, ψάχνοντας παλιά τραγούδια του Αττίκ, έπεσα τυχαία σε μια συνέντευξη του αείμνηστου Δημήτρη Κουλουριάνου στην ΕΡΤ. Από το αγρόκτημά του στην Κορώνη μιλούσε με ηρεμία, σχεδόν με εκείνη την παλιά ελληνική σεμνότητα, για την ανάγκη αυτάρκειας· για μια χώρα που οφείλει να παράγει τουλάχιστον όσα καταναλώνει. Το έλεγε ως πράξη αξιοπρέπειας, όχι ως οικονομικό σλόγκαν. Κι όμως, πίσω από τα ήρεμα λόγια του διακρινόταν μια πίκρα που κοβόταν με το μαχαίρι, όταν ανέφερε ότι στα ράφια των σούπερ μάρκετ δεν βρίσκεται εύκολα ούτε ελληνικό σκόρδο.

Όλα αυτά έρχονται να δέσουν με τον απόηχο των μπλόκων και των φωνών της απελπισίας που ακούγονται αυτές τις μέρες. Δεν πρόκειται απλώς για οργή που κάποιοι επιπόλαιοι αποδίδουν στους αγρότες ή για γραφικές εθιμοτυπικές «εκρήξεις» που ο πρωθυπουργός χαρακτηρίζει περίπου εποχιακές. Δεν είναι καν οι κατάρες που εκτοξεύονται ή οι σπασμωδικές αντιδράσεις μιας κοινωνικής ομάδας που βλέπει το γιορτινό τραπέζι της να μένει άδειο. Άλλωστε, τους δρόμους δεν τους κλείνουν οι αγρότες, αλλά η Αστυνομία.

Το πραγματικό πρόβλημα βρίσκεται αλλού: παρακολουθούμε την αργή, βασανιστική κατάρρευση της πρωτογενούς παραγωγής. Βλέπουμε ολόκληρους κάμπους να ξεμένουν από νέους, χωριά να ερημώνουν, ανθρώπους να φεύγουν για τις πόλεις χωρίς κανόνες και χωρίς όνειρα. Η ύπαιθρος δεν απλώς διαμαρτύρεται· ουρλιάζει. Είναι η τελευταία της κραυγή πριν παραδοθεί.

Μα η ελληνική ύπαιθρος δεν χάθηκε τώρα. Έχει υποστεί δεκαετίες χλευασμού και απαξίωσης. Οι ιστορίες με «Φραπέδες» που έτρωγαν επιδοτήσεις στα μπουζούκια, οι κυρίες με Φεράρι, οι φωτογραφίες από τα παλιά «πολιτιστικά κέντρα» της Συγγρού, όπου κοινοτικά χρήματα γίνονταν «μασούρια» στις πίστες, έγιναν άλλοθι για μια συλλογική δαιμονοποίηση που έκρυβε το πραγματικό έγκλημα: την πλήρη εγκατάλειψη της ελληνικής γης.

Και τώρα πληρώνουμε το τίμημα. Ολόκληρες γενιές εγκαταλείπουν τα χωριά τους, στριμώχνονται σε πολυκατοικίες που μοιάζουν με περιστερώνες, αδυνατούν να επιβιώσουν στον τόπο τους επειδή η ίδια η Πολιτεία τους άφησε χωρίς υποδομές, χωρίς στήριξη, χωρίς προοπτική. Στα περισσότερα χωριά δεν λειτουργούν καν ΕΛ.ΤΑ. πλέον. Η εγκατάλειψη είναι τόσο απόλυτη, που μοιάζει σχεδιασμένη.

Χωρίς αγροτιά, όμως, δεν έχουμε αύριο. Γινόμαστε φτερό στον άνεμο, μια χώρα που παραδίνεται στον εισαγόμενο πλούτο και στην εισαγόμενη τροφή, χωρίς δικές της ρίζες. Ο άνθρωπος χρειάζεται παιδεία, τόλμη και δεσμό με τον τόπο του για να σταθεί. Υπάρχει μια αρχέγονη σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη γη, μια σχέση σαν εκείνη του μυθικού Ανταίου, που έπαιρνε δύναμη κάθε φορά που άγγιζε το χώμα της πατρίδας του.

Σήμερα, η υπεράσπιση της αγροτιάς δεν είναι ζήτημα ιδεολογίας ούτε μια ακόμη πολιτική διεκδίκηση. Είναι μια μάχη μνήμης, αξιοπρέπειας και επιβίωσης. Αν χάσουμε τη γη μας, αν χάσουμε αυτούς που τη δουλεύουν, τότε δεν θα χαθεί μόνο ο πρωτογενής τομέας. Θα χαθεί η ίδια η ψυχή της χώρας. Και τότε, θα είμαστε πραγματικά ξένοι στον τόπο μας.