Η Θέμιδα με δεμένα μάτια, αλλά με βλέμμα που επιλέγει πού να στραφεί

Παρά το γεγονός ότι η Θέμιδα απεικονίζεται ως σύμβολο της τυφλής και αμερόληπτης δικαιοσύνης, δεν είναι λίγοι εκείνοι που επισημαίνουν πως αρκετοί λειτουργοί της δεν κρατούν τα μάτια τους κλειστά με αμεροληψία, αλλά τα ανοίγουν επιλεκτικά – ειδικά όταν εμπλέκονται μεγάλα χρηματικά ποσά και προσφέρονται εξυπηρετήσεις που ικανοποιούν προσωπικά συμφέροντα. Πολλοί έκαναν αυτή τη σκέψη μόλις πληροφορήθηκαν ότι ακόμα και στην υπόθεση της διαβόητης «κρητικής μαφίας» εμπλέκονται, κατά τα φαινόμενα, μέλη της δικαστικής εξουσίας, γεγονός που προκαλεί εύλογη ανησυχία και βαθύ προβληματισμό στην κοινή γνώμη.

Η σύνδεση συγκεκριμένων δικαστικών παραγόντων με το οργανωμένο έγκλημα στην Κρήτη φαίνεται να επιβεβαιώνεται μέσα από αποφάσεις που καταλήγουν στην αθώωση ατόμων τα οποία είχαν κατηγορηθεί για εμπορία ναρκωτικών. Αυτοί οι κατηγορούμενοι, με μια περίεργη ευκολία, χαρακτηρίστηκαν χρήστες, γεγονός που προκάλεσε εύλογες υποψίες. Παράλληλα, γίνεται λόγος για στημένες συνθέσεις δικαστικών εδρών, φαινόμενο που, αν και δεν έχει αποδειχθεί πλήρως, έρχεται στο φως με στοιχεία που δεν μπορούν εύκολα να αγνοηθούν. Η υπόθεση ακόμη δεν έχει διαλευκανθεί σε βάθος και ουδείς μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια τι πρόκειται να αποκαλυφθεί στη συνέχεια, αφού πολλά παραμένουν στο σκοτάδι και ένα γενικευμένο αίσθημα ατιμωρησίας κυριαρχεί.

Κάθε φορά που ξεσπά ένα μεγάλο σκάνδαλο στη χώρα, η στάση της ελληνικής Δικαιοσύνης φαίνεται να αφήνει πίσω της δυσάρεστες εντυπώσεις, ενισχύοντας την εικόνα μιας εξουσίας που αντί να στέκεται στο πλευρό του πολίτη και του δημόσιου συμφέροντος, εμφανίζεται να συμπορεύεται με τα κέντρα εξουσίας και τα μεγάλα συμφέροντα. Είτε πρόκειται για τραγωδίες, όπως εκείνη στα Τέμπη, είτε για πολιτικοοικονομικές υποθέσεις υψηλής σημασίας, όπως το σκάνδαλο της Novartis ή η συγκάλυψη παρανομιών που σχετίζονται με τις μνημονιακές περικοπές και τις φορολογικές επιβαρύνσεις τύπου ΕΝΦΙΑ, η Δικαιοσύνη έχει δώσει επανειλημμένα την εικόνα μιας εξουσίας αποκομμένης από τον παλμό της κοινωνίας. Η ίδια εικόνα αποτυπώθηκε και στην υπόθεση της «λίστας Λαγκάρντ», όπου οι ελπίδες για δικαίωση και κάθαρση διαψεύστηκαν από τις εξελίξεις.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι αποφάσεις των δικαστηρίων καλύπτονται πίσω από την πρόφαση ότι εφαρμόζουν απλώς τον νόμο, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τον αντίκτυπο στην κοινωνία. Η επίκληση του γράμματος του νόμου συχνά λειτουργεί ως ασπίδα για αποφάσεις που ευνοούν την εξουσία και ζημιώνουν το κοινωνικό σύνολο. Η νομοθετική εξουσία ψηφίζει διατάξεις που πλήττουν πολίτες και κοινωνικά δικαιώματα, και οι δικαστικοί υποστηρίζουν ότι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να τις εφαρμόσουν, δηλώνοντας πως τα χέρια τους είναι «δεμένα». Ωστόσο, υπάρχουν και περιπτώσεις όπως αυτή της κρητικής μαφίας, όπου ούτε οι τύποι δεν τηρούνται. Εκεί, το πρόβλημα είναι πιο ωμό: πρόκειται για υποθέσεις με μαύρο και βρόμικο χρήμα, διασυνδέσεις με εγκληματικές οργανώσεις και εμπλοκή προσώπων που έπρεπε να διασφαλίζουν τη νομιμότητα.

Από αυτή τη διαπλοκή γεννιέται το ουσιαστικό πρόβλημα που ταλανίζει τη Δικαιοσύνη: η ανάρμοστη και συχνά εξαρτημένη σχέση της με την εκτελεστική εξουσία. Ιδίως σε υψηλόβαθμα κλιμάκια, οι δικαστές εμφανίζονται να λειτουργούν περισσότερο ως υφιστάμενοι του εκάστοτε πρωθυπουργού και λιγότερο ως ανεξάρτητοι λειτουργοί του Συντάγματος. Εφαρμόζουν χωρίς αντίρρηση τις κατευθύνσεις που δίνονται, προσφέροντας δικαστική κάλυψη σε κυβερνητικές επιλογές και ενίοτε φτάνουν στο σημείο να ενεργούν με τρόπο που θυμίζει πολιτικά πρόσωπα, παρά δικαστικούς.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στον τρόπο λειτουργίας της Δικαιοσύνης στη χώρα. Η σημερινή κατάσταση έχει καταστήσει το δικαστικό σώμα όχι σύμμαχο του πολίτη και θεματοφύλακα του δικαίου, αλλά μέρος ενός προβλήματος που βαθαίνει συνεχώς. Η ελληνική Δικαιοσύνη, από πυλώνας της Δημοκρατίας, εξελίσσεται – στα μάτια της κοινωνίας – σε έναν από τους πιο ευάλωτους και νοσούντες θεσμούς, ο οποίος, αντί να διασφαλίζει την κάθαρση, φαίνεται να χρειάζεται την ίδια περισσότερο από ποτέ.