Η Τουρκία αμφισβητεί το Αιγαίο με θαλάσσια πάρκα-φαντάσματα σε ελληνικά νερά

Η Τουρκία συνεχίζει να εργαλειοποιεί τη θαλάσσια περιβαλλοντική πολιτική για τη νομιμοποίηση των μαξιμαλιστικών διεκδικήσεών της στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, υιοθετώντας πρακτικές «ήπιας ισχύος» με επιθετικό γεωστρατηγικό υπόβαθρο. Η πρόσφατη απόφαση της Άγκυρας να εντάξει στον Εθνικό Χάρτη Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού νέες “Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές” (Deniz Koruma Alanları – DKA) σε αμφισβητούμενες περιοχές του Βορείου Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, κλιμακώνει τη γεωπολιτική ένταση και επαναφέρει στο προσκήνιο την τουρκική στρατηγική «υβριδικής κυριαρχίας».

Η κίνηση αυτή έρχεται μόλις λίγες ημέρες μετά την επίσημη εξαγγελία της Ελλάδας, στις 21 Ιουλίου 2025, για τη δημιουργία δύο Εθνικών Θαλασσίων Πάρκων στο Ιόνιο και το Αιγαίο, στο πλαίσιο των δεσμεύσεων της για την προστασία της βιοποικιλότητας και των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Μια πρωτοβουλία με περιβαλλοντικό προφίλ αλλά με σαφή γεωπολιτική σημασία, καθώς τα πάρκα σχεδιάζονται σε περιοχές ελληνικής κυριαρχίας που η Άγκυρα επιδιώκει να θέσει υπό αμφισβήτηση.

Η νέα τουρκική καταχώριση θαλάσσιων περιοχών στην UNESCO και στην Διακυβερνητική Ωκεανογραφική Άπετροπή (IOC) δεν είναι μια τεχνική ή αθώα περιβαλλοντική πράξη. ΀ποτελεί μερος ενός καλά οργανωμένου σχεδίου διείσδυσης στο διεθνές θεσμικό σύστημα για τη σταδιακή εδραίωση τετελεσμένων. Η μελέτη του Εθνικού Ερευνητικού Κέντρου Δικαίου της Άθαλασσας του Πανεπιστημίου Άγκυρας (DEHUKAM), που αποτελεσε τη βάση για τις τουρκικές διεκδικήσεις, δεν περιορίζεται στην οικολογική διασταση. Ενσωματώνει νομικο-στρατηγικά επιχειρήματα που υποστηρίζουν εμμέσως πλην σαφώς τη θεωρία των «γκρίζων ζωνών» και την αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε συγκεκριμένα νησιωτικά συμπλέγματα.

Η συγκρότηση Συντονιστικού Συμβουλίου Θαλασσίου Χωροταξικού Σχεδιασμού στην Τουρκία, με προεδρικό διάταγμα της 24ης Ιουλίου 2025, και η δήθεν “ανοιχτή διάθεση συνεργασίας” στο πλαίσιο των ημίκλειστων θαλασσών όπως ορίζει το Δίκαιο της Άθαλασσας, λειτουργεί περισσότερο ως προπέτασμα καπνού παρά ως ειλικρινής πρόθεση οικολογικής συνεννόησης.

Πάρκα πέραν των χωρικών της υδάτων

Από την πρώτη μελέτη των δύο χαρτών, είναι προφανές ότι η Τουρκία, κατά παράβαση των αρχών που διέπουν τη διαδικασία θέσπισης Θαλάσσιων Πάρκων και ανάληψης πρωτοβουλιών και δράσεων για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, θεσπίζει πάρκα τα οποία εκτείνονται πέραν των χωρικών της υδάτων. Και αφορούν θαλάσσιες περιοχές που σχετίζονται με τη διεκδικούμενη από την Τουρκία ΑΟΖ, εις βάρος της Ελλάδας, με τη δική της αυθαίρετη και μονομερή ερμηνεία του Δικαίου της Θάλασσας.

Πέραν της υπέρβασης των χωρικών υδάτων, στο Βόρειο Αιγαίο, η Τουρκία θέτει ως εξωτερικό όριο του Θαλάσσιου Πάρκου τη μέση γραμμή, όπως την αντιλαμβάνεται η ίδια, μεταξύ των «ηπειρωτικών ακτών» των δύο χωρών, αγνοώντας έτσι την ύπαρξη και την επήρεια που έχουν τα ελληνικά νησιά στις θαλάσσιες ζώνες. Και το θαλάσσιο πάρκο ακολουθεί την πάγια διεκδίκηση της Τουρκίας επί της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, όπως είχε διατυπωθεί ήδη από τη δεκαετία του ’70 με τη χορήγηση αδειών για έρευνες στην ΤΡΑΟ.

Αποκλείει το Καστελόριζο

Σε ό,τι αφορά την περιοχή του Καστελόριζου, η Τουρκία αποκλείει για ευνόητους λόγους το νησί, περιορίζοντάς το στα χωρικά ύδατα των 6 ν.μ., προκειμένου να δείξει ότι το νησί είναι απομονωμένο από τα Δωδεκάνησα και δεν διαθέτει καμία επήρεια σε θαλάσσιες ζώνες. Έτσι, και με τα Θαλάσσια Πάρκα, όπως είχε κάνει και στο παρελθόν με την έκδοση παράνομων αδειών για έρευνες στην τουρκική κρατική εταιρεία ΤΡΑΟ (2012), η Τουρκία επιχειρεί να εμπεδώσει και επί του πεδίου ότι το Καστελόριζο αποτελεί ειδική, απομονωμένη περίπτωση, που σε μια μελλοντική οριοθέτηση δεν θα έχει οποιαδήποτε επήρεια. Συνεπώς, στην Ανατολική Μεσόγειο δεν θα υπάρχει ελληνική ΑΟΖ, παρά μόνο τουρκική. Αυτό, βεβαίως, συνδέεται και με την απαίτηση της Τουρκίας να περιοριστεί η ελληνική ΑΟΖ στα χωρικά ύδατα των 6 ν.μ. ανατολικά της Ρόδου, της Καρπάθου, και να ακολουθεί τη γραμμή του Τουρκο-Λιβυκού Μνημονίου, με τα εξωτερικά όρια της τουρκικής ΑΟΖ όπως κατατέθηκαν μονομερώς στον ΟΗΕ (2020).

Επίσης, στον χάρτη που παρουσίασε η Τουρκία είναι χαρακτηριστικό ότι το Καστελόριζο εμφανίζεται χωρίς καν συνοριακή γραμμή που θα αποτύπωνε τα χωρικά ύδατα των 6 ν.μ. Επίσης, ο τουρκικός χάρτης δεν αποτυπώνει τα όρια των χωρικών υδάτων των 6 ν.μ. των ελληνικών νησιών έναντι των τουρκικών ακτών, στο πλαίσιο, προφανώς, της αντίληψης ότι δεν υπάρχουν θαλάσσια σύνορα στο Αιγαίο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Τουρκικές πηγές δήλωναν στο Ανατολού ότι ο αριθμός αυτών των περιοχών θα αυξηθεί στο μέλλον σε κάθε θάλασσα, χωρίς να παρεμποδίζονται οι δραστηριότητες των σχετικών οικονομικών τομέων, και υπενθύμισαν ότι το διεθνές ναυτικό δίκαιο ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των παράκτιων κρατών σε ημίκλειστες θάλασσες όπως το Αιγαίο, συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών θεμάτων και υπενθύμιζαν ότι η Τουρκία δεν θα αποδεχτεί τις μονομερείς ενέργειες της Ελλάδας και τη δημιουργία τετελεσμένων στο Αιγαίο.

Το δόγμα της περιβαλλοντικής αντι-διπλωματίας

Η Άγκυρα επιδιώκει σταθερά να παρουσιάζει τις πρωτοβουλίες της ως τεχνικές και περιβαλλοντικές, ώστε να αποπολιτικοποιήσει το αντικείμενο των διεκδικήσεων. Η στρατηγική αυτή έχει επανειλημμένα αξιοποιηθεί σε διάφορα πεδία: από τις σεισμικές έρευνες υπό το πρόσχημα της επιστημονικής έρευνας μέχρι την υποβολή στοιχείων στον ΟΗΕ για την «Γαλάζια Πατρίδα».

Η Τουρκία αξιοποιεί το θεσμικό έλλειμμα στον διεθνή θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό για να διεκδικήσει de facto ρόλο ρυθμιστή. Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκει να συνδιαμορφώσει το καθεστώς περιοχών που βρίσκονται εκτός των τουρκικών χωρικών υδάτων, παραβιάζοντας ευθέως το Δίκαιο της Άθαλασσας (UNCLOS), στο οποίο η ίδια δεν είναι συμβαλλομενο μέρος – όχι τυχαία.

Η ελληνική πλευρά αντέδρασε με αυστηρό τόνο. Το Υπουργείο Εξωτερικών χαρακτίρισε την τουρκική πρωτοβουλία «απαράδεκτη, μονομερή και παράνομη ένεργεια» που δεν παράγει κανένα έννομο αποτελέσμα και τόνισε ότι τέτοιες πρακτικές θίγουν ευθέως τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας μας. Υπενθύμισε δε ότι τα ελληνικά θαλάσσια Πάρκα βρίσκονται εντός αδιαμφισβήτητης ελληνικής κυριαρχίας, με απόλυτο σεβασμό στο διεθνές δίκαιο.

Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν η Τουρκία θα επιμενει στην πολιτική των προκλήσεων — αυτό θεωρείται δεδομένο. Το ερώτημα είναι πώς η Ελλάδα θα διαχειριστεί αυτό το νέο μέτωπο “ήπιας αντιπαράθεσης” που εμπλέκει διεθνείς οργανισμούς, θεσμικά εργαλεία, και τη ρητορική της βιωσιμότητας.

Η “πράσινη διπλωματία” της Τουρκίας συνδυάζει τη ρητορική της οικολογικής ευαισθησίας με την εξαιρετικά προβλέψιμη στρατηγική αναθεωρητισμού. Η περιβαλλοντική πολιτική μετατρέπεται έτσι σε ένα ακόμα μέσο πίεσης, παρόμοιο με τα γεωτρύπανα, τα πολεμικά πλοία και τις NAVTEX.

Η διεθνοποίηση των ελληνικών πρωτοβουλιών —όπως η ενεργή εμπλοκή στο έργο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, η στρατηγική συνεργασία με τη Γαλλία και την Ιταλία για το θαλάσσιο monitoring, αλλά και η τακτική ενημέρωση των επιτροπών της UNESCO— είναι η ενδεδειγμένη πορεία. Η χώρα οφείλει να αξιοποιήσει την οικολογική της αξιοπιστία όχι απλώς για να απαντά σε προκλήσεις, αλλά για να διαμορφώνει τις εξελίξεις.

ΥΠΕΞ: «Απαράδεκτη, μονομερής και παράνομη ενέργεια» η εξαγγελία «θαλάσσιων πάρκων» από την Τουρκία σε μη οριοθετημένες περιοχές

«Μετά την πρωτοβουλία της Ελλάδας για την καθιέρωση Εθνικών Θαλασσίων Πάρκων στο Ιόνιο και στο Αιγαίο Πέλαγος, σε περιοχές ελληνικής κυριαρχίας, η Τουρκία ανακοίνωσε σήμερα τον καθορισμό δύο θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών και σε διεθνή ύδατα του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου», αναφέρει το υπουργείο Εξωτερικών σε ανακοίνωσή του.

Όπως τονίζει, «η εξαγγελία “θαλάσσιων πάρκων” σε μη οριοθετημένες περιοχές εκτός τουρκικών χωρικών υδάτων συνιστά απαράδεκτη, μονομερή και παράνομη ενέργεια που δεν παράγει κανένα έννομο αποτέλεσμα έναντι των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων και δείχνει πλήρη έλλειψη σεβασμού στο διεθνές δίκαιο της θάλασσας».

«Η ελληνική κυβέρνηση ενεργεί διαρκώς και με συνέπεια για την προστασία των δικαιωμάτων της πατρίδας μας και της βιωσιμότητας των θαλασσών μας και υπενθυμίζει πως αντανακλαστικές ενέργειες κενές περιεχομένου θέτουν σε διακύβευση τις σχέσεις καλής γειτονίας μεταξύ των δύο χωρών», καταλήγει.

Ό κίνδυνος κανονικοποίησης της αμφισβήτησης

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που ελλοχεύει είναι η σταδιακή θεσμική αποδοχή της τουρκικής στρατηγικής αμφισβήτησης. Όταν μια χώρα αρχίζει να “καταχωρίζει” στον ΟΗΕ χάρτες, περιοχές, όρους και όρια που εντάσσονται σε στρατηγική επέκταση, το διεθνές δίκαιο μετατρέπεται σε πεδίο ερμηνευτικού ανταγωνισμού. Όταν δε, αυτή η πρακτική δεν προκαλεί διεθνή κατακραυγή, η σιωπή μετατρέπεται σε συνενοχή.

Η γεωπολιτική του περιβάλλοντος δεν είναι νέα. Όμως, σήμερα, γίνεται το εργαλείο μιας νέας μορφής διπλωματικής διείσδυσης, σε μια περίοδο όπου ο πόλεμος δεν διεξάγεται μόνο με όπλα, αλλά με χάρτες, νομολογίες και επιστημονικές γνωμοδοτίσεις.

Η Ελλάδα έχει μπροστά της μια διπλή πρόκληση: να υπερασπιστεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα, και ταυτόχρονα να επενδύσει σε έναν οικολογικό πατριωτισμό με θεσμική εμβέλεια και διεθνή ερείσματα. Η συγκυρία είναι κρίσιμη και δεν αφήνει περιθώρια για εφησυχασμό.