Το επεισόδιο που σημειώθηκε το πρωί της Δευτέρας σε σχολείο της Κυψέληςδεν συνιστά μια μεμονωμένη παρέκκλιση από την κανονικότητα. Αντίθετα, εντάσσεται σε μια αλληλουχία περιστατικών που καταγράφονται με αυξανόμενη συχνότητα στα σχολεία της χώρας.
Η 16χρονη μαθήτρια που τραυμάτισε με μαχαίρι τύπου «πεταλούδα» 14χρονη συμμαθήτριά της είχε απασχολήσει κατ’ επανάληψη τις Αρχές για πράξεις βίας και εκφοβισμού. Η επιστροφή της στο σχολικό περιβάλλον, με την προσδοκία μιας επανεκκίνησης, δεν συνοδεύτηκε από την αναγκαία αποφόρτιση των εντάσεων, παρά το γεγονός ότι η επιθετική της συμπεριφορά ήταν ήδη γνωστή στους εκπαιδευτικούς.
Η ανήλικη διαθέτει βαρύ ποινικό ιστορικό, με τρεις συλλήψεις μόνο εντός του 2025 για περιστατικά που περιλαμβάνουν βίαιες επιθέσεις, εκφοβισμό και κατοχή αιχμηρών αντικειμένων. Σε βάρος της ασκήθηκε ποινική δίωξη για απόπειρα ανθρωποκτονίας, οπλοφορία και οπλοχρησία εντός σχολικού συγκροτήματος, κατηγορίες που αναδεικνύουν τη σοβαρότητα της υπόθεσης και τα όρια αντοχής του εκπαιδευτικού συστήματος.
Το υπουργείο Παιδείας, σε ανακοίνωσή του, γνωστοποίησε ότι έχει ενεργοποιηθεί άμεσα το δίκτυο σχολικών ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, με στόχο τη συστηματική επικοινωνία τόσο με τους μαθητές όσο και με τις οικογένειές τους. Η προσέγγιση αυτή φιλοδοξεί να λειτουργήσει προληπτικά και παρεμβατικά, ωστόσο τα γεγονότα δείχνουν ότι η έγκαιρη αναγνώριση του κινδύνου δεν αρκεί όταν απουσιάζει ένα σταθερό υποστηρικτικό πλαίσιο.
Το οικογενειακό περιβάλλον της 16χρονης περιγράφεται ως επιβαρυμένο. Ο πατέρας της είναι πρώην αστυνομικός, η μητέρα της ζει χωριστά, ενώ η ίδια είχε τεθεί εκτός σχολικής διαδικασίας ήδη από τον Οκτώβριο λόγω απουσιών, χάνοντας μια ολόκληρη σχολική χρονιά. Η εικόνα αυτή δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά επαναλαμβανόμενο μοτίβο σε υποθέσεις ανήλικης παραβατικότητας.
Οι σημερινοί έφηβοι ανήκουν στη λεγόμενη Γενιά Ζ, δηλαδή σε όσους γεννήθηκαν μεταξύ 1997 και 2012. Πρόκειται για μια γενιά που μεγάλωσε σε πλήρως ψηφιοποιημένο περιβάλλον, με τα κοινωνικά δίκτυα να διαμορφώνουν την καθημερινότητα, τις σχέσεις και την αυτοεικόνα της. Η έκθεσή τους σε διαδικτυακό περιεχόμενο είναι συνεχής, συχνά χωρίς φίλτρα, ενώ στοιχεία όπως η εξιδανίκευση της βίας, οι εικονικές σχέσεις και η εμπορευματοποίηση της πρόκλησης συνιστούν βασικά πολιτισμικά σημεία αναφοράς.
Παρά τον χαρακτηρισμό τους ως «ψηφιακών αυτοχθόνων», πολλά μέλη της Γενιάς Ζ δεν διαθέτουν ουσιαστικό ψηφιακό γραμματισμό, ενώ συχνά δυσκολεύονται να μεταφέρουν τις δεξιότητές τους σε οργανωμένα περιβάλλοντα εκπαίδευσης ή εργασίας. Ταυτόχρονα, αν και καταγράφονται χαμηλότερα ποσοστά εφηβικών εγκυμοσύνων και κατανάλωσης αλκοόλ, η βία εμφανίζεται με αυξημένη ένταση και ποικιλία μορφών.
Ο «Economist» έχει περιγράψει τη Γενιά Ζ ως πιο μορφωμένη και πειθαρχημένη, αλλά και πιο αγχωμένη και επιρρεπή στην κατάθλιψη σε σύγκριση με τις προηγούμενες γενιές. Η πανδημία του κορονοϊού επιδείνωσε αυτή την εύθραυστη ισορροπία, καθώς συνέπεσε με κρίσιμα στάδια κοινωνικοποίησης και ένταξης στην αγορά εργασίας. Η ενημέρωση των εφήβων μετατοπίστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στα κοινωνικά δίκτυα, με το κινητό τηλέφωνο να αποτελεί πλέον καθολικό εργαλείο πρόσβασης στον κόσμο.
Οι νεανικές υποκουλτούρες, αν και λιγότερο μαζικές, εμφανίζονται πιο έντονες και συχνά πιο επιθετικές. Η ειρωνεία, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η επιδεικτική σκληρότητα λειτουργούν ως μηχανισμοί ταυτότητας. Μετά την πανδημία, τα φαινόμενα αυτά ενισχύθηκαν, ενώ, σύμφωνα με ειδικούς, η στροφή σε σειρές και κινούμενα σχέδια με έντονο στοιχείο νοσταλγίας λειτουργεί για ορισμένους νέους ως άτυπη ψυχική άμυνα.
Παράλληλα, το πολιτισμικό βάρος έχει μετατοπιστεί. Η δυτική ποπ κουλτούρα δεν αποτελεί πλέον το μοναδικό πρότυπο, καθώς η ανατολική Ασία προσφέρει νέες αναφορές, από την K-pop και τα anime έως μουσικά είδη που εξυμνούν την παραβατικότητα. Η τραπ, ειδικότερα, προβάλλει συστηματικά την ωμή βία, τον μισογυνισμό και τον εύκολο πλουτισμό, βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος στο TikTok και διαχέοντας τις αξίες της στον πραγματικό κόσμο.
Η ανήλικη βία εκδηλώνεται πλέον εντός και εκτός σχολείων, με τη «μαθητική κουλτούρα των μαχαιριών» και τον «νόμο του ισχυρού» να γίνονται καθημερινότητα σε ορισμένες γειτονιές. Τα κορίτσια συχνά στοχοποιούνται με σεξιστικούς χαρακτηρισμούς, ενώ η έννοια του σεβασμού υποχωρεί.
Το υπουργείο Παιδείας έχει παρουσιάσει το Εθνικό Σχέδιο κατά του σχολικού εκφοβισμού, που περιλαμβάνει πλατφόρμες καταγγελιών, πειθαρχικές κυρώσεις και ρυθμίσεις για τη χρήση κινητών. Ωστόσο, η εμπειρία δείχνει ότι οι αποβολές και οι τιμωρίες δεν αγγίζουν τον πυρήνα του προβλήματος.
Με τις οικογένειες αποδιοργανωμένες και αποδυναμωμένους άλλους ισχυρούς πυρήνες κοινωνικής συνοχής, όπως η Εκκλησία, ακόμα και οι κομματικές νεολαίες, τα παιδιά «αιχμαλωτίζονται» από την αίσθηση της δύναμης και του γρήγορου πλουτισμού με παρανομίες. Οι εφηβικές συμμορίες δρουν ανενόχλητες σε σχολεία και γειτονιές. Μια εικόνα αποσύνθεσης γίνεται όλο και πιο έντονη.
Κάθε αστυνομικό τμήμα στην Αθήνα έχει σήμερα από μια λίστα με πάνω από 50 υπόπτους ανηλίκους, εμπλεκόμενους στις δεκάδες σχολικές συμμορίες που έχει καταγράψει η ΕΛ.ΑΣ. Παιδιά ακόμα και κάτω των 14-15 ετών απασχολούν το αστυνομικό δελτίο με καθημερινά περιστατικά βίαιης δράσης. Και κάθε μήνα τα τελευταία δύο χρόνια καταγράφονται πλέον στη χώρα μας πάνω από 1.200 παραβατικά συμβάντα άγριας επιθετικότητας, μια εκρηκτική αύξηση σε σχέση με το 2019, που τις αστυνομικές Αρχές απασχόλησαν 1.365 υποθέσεις όλο το 12μηνο.
Σε μια κοινωνία όπου η υπομονή δεν είναι η ίδια, δεν μπορούμε να περιμένουμε από τα παιδιά κάτι διαφορετικό. Ο φόβος που καλλιεργείται στις κρίσεις, και στη χώρα μας, ξεσπά σε επιθετικότητα. Και η επιθετικότητα πάει να κερδίσει τον έλεγχο. Ουσιαστικά, τα παιδιά που συμπεριφέρονται βίαια επιχειρούν μέσα από την παραβατικότητα να πάρουν τον έλεγχο της ζωής τους.
