Η μεσαία τάξη υπό πίεση

Ποια είναι τελικά η μεσαία τάξη στη χώρα μας σήμερα και γιατί ο όρος χρησιμοποιείται ευρέως χωρίς απολύτως καθαρό και ομοιόμορφο ορισμό, επιχειρεί να αποσαφηνίσει το εμπορικό και βιομηχανικό επιμελητήριο πειραιώς ενόψει των ανακοινώσεων του Πρωθυπουργού από το βήμα της ΔΕΘ. Στην πράξη η μεσαία τάξη μπορεί να ιδωθεί από τρεις οπτικές, τη στατιστική, την κοινωνιολογική και την οικονομική, με τον οικονομικό ορισμό να τη συνδέει πρωτίστως με το εισόδημα σε σχέση με τον μέσο ατομικό μισθό ή το συνολικό οικογενειακό εισόδημα. Σύμφωνα με ΟΟΣΑ και Eurostat, η μεσαία τάξη δεν έχει ίδιο μέγεθος και δύναμη σε όλες τις χώρες και σε ευρεία κλίμακα θεωρούνται ως μεσαία τα νοικοκυριά με ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα μεταξύ 75% και 200% του μέσου εισοδήματος της κάθε χώρας. Στην ελλάδα το 2024 το μέσο ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα κυμαινόταν μεταξύ 11.000–12.000 ευρώ ετησίως ανά άτομο, με κατώφλι μεσαίας τάξης περίπου τα 10.000 ευρώ και ανώτερο όριο μεταξύ 22.000–24.000 ευρώ ανά άτομο τον χρόνο, κλίμακα που για τετραμελή οικογένεια αντιστοιχεί σε καθαρό ετήσιο εισόδημα 24.000–60.000 ευρώ υπό την προϋπόθεση ότι οι ενήλικες που εργάζονται αμείβονται με 2.000–5.000 ευρώ τον μήνα.

Η μεσαία τάξη δεν ορίζεται μόνο από το εισόδημα αλλά και από το βιοτικό επίπεδο, το επάγγελμα και τη μόρφωση και στη χώρα μας παραδοσιακά περιλαμβάνει ελεύθερους επαγγελματίες, μικρομεσαίους επιχειρηματίες, αυτοαπασχολούμενους, δημόσιους υπαλλήλους, στελέχη του ιδιωτικού τομέα και επιστήμονες όπως γιατρούς, δικηγόρους και μηχανικούς, ενώ συχνά συνδέεται με νοικοκυριά που διαθέτουν ιδιόκτητη κατοικία και αυτοκίνητο και καλύπτουν με σχετική επάρκεια βασικές και καταναλωτικές ανάγκες. Στην πολιτική προσέγγιση η μεσαία τάξη θεωρείται «ραχοκοκαλιά» της κοινωνίας και της οικονομίας καθώς στηρίζει κατανάλωση, φορολογία και κοινωνική σταθερότητα, όμως μετά την κρίση 2009–2019 συρρικνώθηκε λόγω μείωσης εισοδημάτων, υψηλής φορολογίας και αυξημένων ανισοτήτων και το 2025 η συζήτηση για την ενίσχυσή της αφορά τη μείωση φορολογικής επιβάρυνσης, την αύξηση διαθέσιμου εισοδήματος, τη σταθερή απασχόληση και την καλύτερη πρόσβαση σε εκπαίδευση και υγεία.

Στην κατανομή των νοικοκυριών εκτιμάται ότι περίπου το 35% ανήκει στη χαμηλή τάξη, περίπου το 50% στη μεσαία και γύρω στο 15% στην υψηλή, όταν ο μέσος όρος της μεσαίας τάξης στην ευρωζώνη το 2025 ανέρχεται σε 60% και στις 27 της εε σε 58%, με τη βόρεια ευρώπη να χαρακτηρίζεται από υψηλά αμειβόμενους μισθωτούς και στελέχη που συγκροτούν σταθερή μεσαία εισοδηματική βάση. Καθοριστική και αμφίδρομη είναι η σύνδεση της μεσαίας τάξης με τη μικρή και μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, αφού η μία τροφοδοτεί και στηρίζει την άλλη, με τις μμε να αποτελούν το 99,5% των επιχειρήσεων στην ελλάδα, να απασχολούν πάνω από 2,5 εκατομμύρια εργαζόμενους και να συγκεντρώνουν το 83% της ιδιωτικής απασχόλησης, ενώ πολλά μέλη της μεσαίας τάξης είναι ιδιοκτήτες ή αυτοαπασχολούμενοι σε μικρές επιχειρήσεις και η κοινωνική κινητικότητα συνδέεται συχνά με διαδρομές από την μισθωτή εργασία προς την επιχειρηματικότητα.

Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι μεσαία τάξη και μικρομεσαία επιχειρηματικότητα λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία, καθώς η πρώτη καταναλώνει και εργάζεται στις ΜΜΕ και οι μμε στηρίζονται και εκπροσωπούνται από τη μεσαία τάξη, με την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική σταθερότητα να εξαρτώνται από τη συγχρονισμένη ενίσχυσή τους, ιδιαίτερα μετά τις πιέσεις της τελευταίας δεκαετίας στη φορολογία, τις ασφαλιστικές επιβαρύνσεις, την πανδημία και την ακρίβεια που έπληξαν ταυτόχρονα και τις δύο πλευρές και οδήγησαν σε αλληλένδετη συρρίκνωση, γεγονός που, όπως επισημαίνει το δσ του εβεπ, καθιστά τη στήριξη των ΜΜΕ προϋπόθεση για την ανάκαμψη της μεσαίας τάξης. Ο πρόεδρος του ΕΒΕΠ Βασίλης Κορκίδης σημειώνει ότι σήμερα δύσκολα ξεχωρίζει κανείς τη χαμηλή από τη μεσαία τάξη και ότι, υπό το βάρος φορολογικής και καταναλωτικής πίεσης, οι έλληνες μικρομεσαίοι είναι υπερφορολογημένοι με μεγάλο μέρος του εισοδήματός τους να κατευθύνεται σε άμεσους και έμμεσους φόρους και εισφορές περιορίζοντας την κατανάλωση, ενώ σε αρκετές χώρες της εε η υψηλή φορολογία αντισταθμίζεται από ισχυρό κράτος πρόνοιας σε υγεία, παιδεία και κοινωνικές παροχές.

Συνοψίζοντας προσθέτει ότι στην ελλάδα η μεσαία τάξη και η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα είναι μικρότερες σε μέγεθος, φτωχότερες σε εισόδημα και με υψηλότερη φορολογική πίεση σε σχέση με την ευρωζώνη και την ΕΕ–27, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο μια πιο καθαρή απάντηση στον σημερινό ορισμό της μεσαίας τάξης να δοθεί από τις ενισχύσεις που θα ανακοινωθούν από το βήμα της ΔΕΘ.