Ο μηχανισμός της δημογραφικής ανατροπής και το αμερικανικό παράδειγμα ως προειδοποίηση

Στις Ηνωμένες Πολιτείες και ιδιαίτερα στη Μινεσότα εξελίσσεται μια διαδικασία που αποκαλύπτει πώς η πολιτική των ανοιχτών συνόρων και η χαλαρή μεταναστευτική εποπτεία μπορούν να μεταμορφώσουν ολόκληρες κοινότητες. Εκεί συγκεντρώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες δεκάδες χιλιάδες Σομαλοί, οι οποίοι απέκτησαν νομιμοποίηση και έφεραν συγγενικά δίκτυα με ρυθμούς που συχνά προκάλεσαν αντιδράσεις.

Η άνοδος της Ιλχάν Ομάρ, γεννημένης στη Σομαλία και πολιτογραφημένης Αμερικανίδας, αποτελεί ενδεικτικό αποτέλεσμα της συγκρότησης ενός ιδιαίτερου πολιτικού οικοσυστήματος. Η ίδια έχει δεχθεί κατηγορίες για προσωπικές επιλογές και για σχέσεις με δίκτυα που φέρονται να διαχειρίζονται δημόσιο χρήμα με αδιαφανείς πρακτικές. Παράλληλα έχει εξελιχθεί σε κεντρική φιγούρα του Δημοκρατικού Κόμματος, μαζί με ονόματα που έχουν υιοθετήσει μια ατζέντα ακτιβιστικού προσανατολισμού η οποία επηρεάζει σημαντικά τον πολιτικό διάλογο.

Η χαρακτηριστική περίπτωση της Αλεξάντρια Οκάζιο Κορτέζ συχνά προβάλλεται ως σύμβολο αυτής της νέας γενιάς πολιτικών που αντλούν ισχύ από τη δημοφιλία τους στα κοινωνικά δίκτυα και από την ικανότητά τους να μετατρέπουν το ποσοτικό πλεονέκτημα σε θεσμικό αποτύπωμα. Η παρουσία προσωπικοτήτων με περιορισμένη θεσμική εμπειρία αλλά έντονη πολιτική απεύθυνση έχει δημιουργήσει νέο σκηνικό στη δημόσια σφαίρα.

Η Ομάρ αποτελεί τον πιο επιδραστικό κρίκο μιας ομάδας που υποστηρίζει θέσεις υπέρ των ανοιχτών συνόρων και της αποδυνάμωσης θεσμών που ελέγχουν την παράνομη μετανάστευση. Η αντιπαράθεσή της με τον Ντόναλντ Τραμπ έχει προσλάβει διαστάσεις προσωπικής και ιδεολογικής σύγκρουσης και ενισχύει την κεντρική της θέση στο πολιτικό στερέωμα.

Η εκλογική της ισχυροποίηση δεν θα ήταν εφικτή χωρίς την προσεκτικά σχεδιασμένη κινητοποίηση μιας συμπαγούς κοινότητας Σομαλών. Σε μια χώρα εκατοντάδων εκατομμυρίων, η συγκέντρωση δεκάδων χιλιάδων μεταναστών με κοινή καταγωγή σε μια συγκεκριμένη Πολιτεία παρήγαγε εκλογικά αποτελέσματα δυσανάλογα της συνολικής δημογραφικής παρουσίας τους. Η συγκρότηση κρίσιμης μάζας μετατράπηκε σε πολιτικό μοχλό, προσφέροντας πρόσβαση σε αξιώματα και σε δημόσιο λόγο που διαμορφώνει αντιλήψεις.

Τα πολιτικά δίκτυα που δημιουργήθηκαν εκμεταλλεύθηκαν τις αμερικανικές θεσμικές ελευθερίες, όμως συχνά υιοθετούν ρητορική εχθρική προς τις ίδιες τις ΗΠΑ και προς τη Δύση. Σε διάφορες δημόσιες εκδηλώσεις έχουν ακουστεί συνθήματα υπέρ της Σαρίας και θέσεις που στρέφονται κατά της αμερικανικής πολιτικής και του Ισραήλ, δημιουργώντας εύλογη ανησυχία για τον προσανατολισμό αυτών των κοινοτήτων.

Η αμερικανική θεσμική τάξη βρίσκεται έτσι αντιμέτωπη με το παράδοξο της αξιοποίησης των δημοκρατικών δικαιωμάτων για την προώθηση πολιτικών που αμφισβητούν τον ίδιο τον πυρήνα της. Οι μηχανισμοί που λειτουργούν μέσα από οργανωμένα δίκτυα και χρηματοδοτήσεις από το εξωτερικό επενδύουν σε μια ιδεολογική σύνθεση που συνδυάζει τον πολιτισμικό ακτιβισμό με την πολιτική αξιοποίηση της παράνομης μετανάστευσης.

Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός πεδίου όπου η δημοκρατία μετατρέπεται σε εργαλείο για την ενίσχυση ομάδων με εχθρική στάση απέναντι στο σύστημα που τις φιλοξενεί. Η αναφορά στο Κοράνι και στη δυνατότητα εξαπάτησης των απίστων συχνά επανέρχεται στον δημόσιο διάλογο για να περιγράψει το θεωρητικό υπόβαθρο μέσω του οποίου ερμηνεύονται οι πολιτικές επιλογές αυτών των κύκλων.

Η ελληνική πραγματικότητα διαφέρει, ωστόσο το παράδειγμα των ΗΠΑ λειτουργεί ως προειδοποίηση. Στη χώρα μας οι διακινητές, τα παράνομα δίκτυα και μια μερίδα οργανώσεων που δραστηριοποιούνται γύρω από τη μετανάστευση επιχειρούν να υποβαθμίσουν τη σημασία του δημογραφικού μετασχηματισμού που μπορεί να προκύψει από τη συγκέντρωση μεγάλων ομάδων με διαφορετική πολιτισμική και θρησκευτική ταυτότητα.

Η Ιστορία της Μικράς Ασίας υπενθυμίζει πώς μικρά αριθμητικά μεγέθη μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες όταν μια περιοχή βρίσκεται σε παρακμή. Ο βαθμός πέραν του οποίου η αλλαγή γίνεται μη αναστρέψιμη παραμένει αντικείμενο συζήτησης, όμως όλοι αποδέχονται ότι η κρίσιμη μάζα μπορεί να είναι πολύ μικρότερη από ό,τι συνήθως υποθέτουμε.

Η ελληνική κοινωνία δεν έχει ακόμη μεταβληθεί σε βαθμό που να καθιστά πιθανή την ανάδειξη οργανωμένων ισλαμιστικών δομών σε θεσμικό επίπεδο. Η οικονομική κρίση και η μείωση της ελκυστικότητας της χώρας για μεταναστευτικές ροές ανέκοψαν την εξέλιξη αυτή.

Παρόλα αυτά υπάρχουν πολιτικές και κοινωνικές ομάδες που επιθυμούν την επέκταση των μηχανισμών που διευκολύνουν την παράνομη μετανάστευση, υποβαθμίζοντας τους κινδύνους που προκύπτουν από τη δημιουργία συμπαγών πληθυσμιακών θυλάκων. Η σταδιακή αυτή μετατόπιση μπορεί να οδηγήσει στο άνοιγμα δρόμων που δύσκολα κλείνουν.

Το ζητούμενο για την Ελλάδα είναι η έγκαιρη αντιμετώπιση των δομών που τροφοδοτούν τον δημογραφικό εποικισμό. Η αποδυνάμωση της δράσης των κυκλωμάτων, η αυστηρή εποπτεία των οργανώσεων που εμπλέκονται στη μεταναστευτική διαχείριση και η αποθάρρυνση της παράνομης εισόδου αποτελούν προϋποθέσεις για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και της θεσμικής σταθερότητας.

Η εμπειρία άλλων χωρών καταδεικνύει ότι η πρόληψη είναι πολύ πιο αποτελεσματική από την όψιμη προσπάθεια ανατροπής κατεστημένων δομών. Η χώρα μπορεί να προστατεύσει τον χαρακτήρα της, εφόσον διατηρήσει τον έλεγχο των δημογραφικών της ισορροπιών και περιορίσει κάθε μηχανισμό που θα μπορούσε να τις ανατρέψει.