Οι φοροελαφρύνσεις που χάνονται στον εφιάλτη της ακρίβειας

Η ακρίβεια στην Ελλάδα δεν είναι πια μια συγκυριακή δυσκολία ή μια «παρενέργεια» του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος αλλά η κανονικότητα. Μια κανονικότητα που έχει αρχίσει να συνθλίβει τη μεσαία τάξη, να εξαντλεί τους νέους, να κουράζει τους χαμηλόμισθους, να εξορίζει την έννοια της οικονομικής αξιοπρέπειας από το λεξιλόγιο της καθημερινότητας. Δεν χρειάζονται περίτεχνες οικονομικές αναλύσεις για να το καταλάβει κανείς. Αρκεί να κοιτάξει το καλάθι στο σούπερ μάρκετ, τον λογαριασμό του ρεύματος, την απόδειξη από ένα μεσημεριανό σε ταβέρνα ή την αναζήτηση σπιτιού για ενοικίαση.

Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν έναν πληθωρισμό που υποχωρεί – 2,8% τον Ιούνιο, 2,1% τον Ιούλιο, ίσως και λιγότερο τους επόμενους μήνες. Ωστόσο, αυτή η στατιστική εικόνα δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα. Γιατί άλλο είναι ο γενικός δείκτης τιμών καταναλωτή και άλλο η αίσθηση που έχει κάθε πολίτης όταν πληρώνει 700 ευρώ για ένα διαμέρισμα 60 τετραγωνικών ή όταν το ρεύμα σε μήνες αιχμής ξεπερνά τα 300 ευρώ. Άλλο είναι ο μέσος όρος κι άλλο η εμπειρία. Και η εμπειρία, στην Ελλάδα του 2025, λέει το εξής: ζούμε ακριβά, ανεξαρτήτως μισθού, ανεξαρτήτως πόλης, ανεξαρτήτως ηλικίας.

Ας πάρουμε το πιο βασικό: τη στέγαση. Τα ενοίκια έχουν εκτιναχθεί. Στην Αθήνα, ακόμη και σε υποβαθμισμένες περιοχές, οι ζητούμενες τιμές ξεπερνούν τα 10 ευρώ ανά τετραγωνικό. Αυτό σημαίνει ότι ένα μικρό σπίτι, 60-70 τετραγωνικών, κοστίζει πάνω από 600-700 ευρώ. Και αν κάποιος τολμήσει να αναζητήσει σπίτι σε περιοχή με δημόσια συγκοινωνία ή κοντά σε εργασιακούς κόμβους, οι τιμές μπορεί να φτάσουν και τα 900 ευρώ. Πρόκειται για μια αναλογία εντελώς παράλογη σε σχέση με τους μισθούς: το ενοίκιο καταναλώνει πάνω από το 50% του μηνιαίου εισοδήματος ενός μέσου εργαζόμενου. Κανένα κράτος, καμία πολιτεία δεν μπορεί να υποστηρίξει πως προστατεύει τον πολίτη όταν του επιτρέπει να ζει έτσι.

Το δεύτερο μεγάλο κόστος είναι η ενέργεια. Η τιμή της κιλοβατώρας μπορεί να έχει υποχωρήσει σε σχέση με τις εκρηκτικές τιμές του 2022, αλλά παραμένει δυσανάλογη. Οι λογαριασμοί ρεύματος παραμένουν υψηλοί, όχι μόνο λόγω της τιμής ανά κιλοβατώρα, αλλά και εξαιτίας του πλήθους των χρεώσεων: πάγια, ρυθμιζόμενες χρεώσεις, τέλη δικτύου, ΦΠΑ, κ.λπ. Οι επιδοτήσεις που δόθηκαν τα προηγούμενα χρόνια ήταν μεν χρήσιμες, αλλά προσωρινές και ανεπαρκείς. Η πραγματικότητα είναι ότι πολλοί πολίτες, ιδίως σε περιοχές με ψυχρότερο κλίμα ή σε παλιότερα σπίτια χωρίς θερμομόνωση, πληρώνουν ακόμη υπέρογκα ποσά για να ζεσταθούν ή να δροσιστούν. Και όλα αυτά σε μια εποχή που οι ακραίες καιρικές συνθήκες –καύσωνες, ψύχη– είναι όλο και συχνότερες.

Όσον αφορά την καθημερινή κατανάλωση, η ακρίβεια στα τρόφιμα είναι εξίσου ασφυκτική. Οι αυξήσεις σε βασικά είδη όπως το γάλα, τα φρούτα, τα λαχανικά, το κρέας και το ψωμί κυμαίνονται από 7% έως 12% σε ετήσια βάση. Το καλάθι του νοικοκυριού, ανεξαρτήτως ηλικίας και σύνθεσης οικογένειας, είναι σήμερα βαρύτερο από ποτέ. Το κόστος των αγαθών πρώτης ανάγκης έχει εκτοξευθεί και οι προσφορές είναι πια απλώς τρόπος να “χτίζεις πόντους” για την επόμενη αναγκαία επίσκεψη στο σούπερ μάρκετ – όχι να εξοικονομείς. Το φαινόμενο αυτό δεν πλήττει μόνο τους φτωχότερους – πλήττει τους πάντες, ειδικά τους εργαζόμενους της μεσαίας τάξης που αμείβονται με 800 ή 1.200 ευρώ και δεν δικαιούνται ούτε επιδοτήσεις, ούτε βοηθήματα.

Και μέσα σε όλα αυτά, η πολιτεία έρχεται να ανακοινώσει ελαφρύνσεις: κάποιες φοροαπαλλαγές για οικογένειες με παιδιά, μειώσεις σε συντελεστές για ελεύθερους επαγγελματίες, διευκολύνσεις για αγορά πρώτης κατοικίας. Αλλά όταν οι μισθοί δεν αυξάνονται με πραγματικούς όρους και το κόστος ζωής ανεβαίνει διαρκώς, καμία έκπτωση φόρου δεν φέρνει ανάσα. Όταν κάποιος πληρώνει 800 ευρώ για νοίκι, 200 ευρώ για ρεύμα, 400 ευρώ για φαγητό και άλλες 200 ευρώ για έξοδα μετακίνησης, τα 50 ή 100 ευρώ μείωσης στον φόρο, σε ετήσια βάση, απλώς δεν κάνουν διαφορά. Στην καλύτερη περίπτωση, καλύπτουν μια τσάντα σχολικών ειδών. Στη χειρότερη, ούτε καν το αυξημένο κόστος της ΔΕΗ για έναν μήνα.

Ο δημόσιος διάλογος γύρω από την ακρίβεια συχνά περιορίζεται σε αριθμούς και συγκρίσεις: “στην Ευρώπη οι τιμές είναι αντίστοιχες”, “ο πληθωρισμός μειώνεται”, “σε άλλες χώρες έχουν μεγαλύτερα ποσοστά”. Αυτές οι συγκρίσεις, όμως, παραγνωρίζουν κάτι κρίσιμο: η Ελλάδα δεν έχει τους ίδιους μισθούς με τη Γερμανία, ούτε την ίδια κοινωνική πρόνοια με τη Σουηδία. Οι πραγματικές συνθήκες διαβίωσης καθορίζονται από το σχέση κόστους/εισοδήματος, όχι από τον δείκτη CPI. Και σε αυτήν τη σχέση, η Ελλάδα είναι σήμερα μια χώρα ακριβή για τον πολίτη της – ίσως η πιο ακριβή στη σχέση που έχει με το διαθέσιμο εισόδημα του μέσου εργαζόμενου.

Η ακρίβεια εκτός από οικονομικό ζήτημα, είναι βαθιά πολιτικό και κοινωνικό. Γιατί όταν η νέα γενιά δεν μπορεί να μείνει μόνη της σε ένα σπίτι, όταν τα νέα ζευγάρια καθυστερούν να κάνουν παιδιά επειδή δεν “βγαίνουν τα κουκιά”, όταν οι ηλικιωμένοι δεν μπορούν να θερμάνουν τα σπίτια τους και οι εργαζόμενοι δεν έχουν την πολυτέλεια μιας εξόδου την εβδομάδα, τότε δεν έχουμε απλώς κρίση τιμών — έχουμε κρίση ζωής. Κρίση αξιοπρέπειας.

Και εδώ είναι που φαίνεται το μεγάλο έλλειμμα πολιτικής βούλησης. Οι λύσεις υπάρχουν: ελεγχόμενα ενοίκια, κοινωνική κατοικία, επιδότηση βασικών αγαθών, μόνιμες ελαφρύνσεις για τα χαμηλά και μεσαία εισοδήματα, δίκαιη φορολόγηση των υπερκερδών σε ενέργεια και τρόφιμα, ισχυρή Ρυθμιστική Αρχή Αγοράς. Όμως, αυτές οι λύσεις απαιτούν συγκρούσεις με συμφέροντα. Και οι συγκρούσεις αυτές είναι πολιτικά “επικίνδυνες”.

Η κυβέρνηση οφείλει να αποφασίσει: θα συνεχίσει να βαφτίζει την πραγματικότητα “στατιστικό φαινόμενο” ή θα παραδεχθεί ότι η ακρίβεια καταστρέφει κοινωνικό ιστό και θα δράσει επιτέλους αναλογικά με τη σοβαρότητα της κρίσης; Διότι όσο αφήνεις τους ανθρώπους να σηκώνουν το βάρος μόνοι τους, όσο κάνεις μικροδιορθώσεις χωρίς ριζικές λύσεις, τόσο ενισχύεις την απόγνωση. Και από την απόγνωση στην οργή, η απόσταση είναι μικρή. Και η πολιτική φθορά αναπόφευκτη.

Η ακρίβεια είναι το πραγματικό μέτρο της απόστασης ανάμεσα στην εξουσία και την κοινωνία. Κι όσο αυτή η απόσταση μεγαλώνει, η πολιτική χάνει τη νομιμοποίησή της. Γιατί η αξιοπρέπεια δεν είναι προνόμιο – είναι δικαίωμα.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 – Πόσο κερδίζουν άγαμοι και οικογένειες με παιδιά

ΠΙΝΑΚΑΣ 3 – Παραδείγματα φορολογουμένων άνω των 30 ετών

Συμβολικό το όφελος για τους νέους έως 30 ετών

Πολυδιαφημισμένη, αλλά εξίσου… συμβολική, είναι η παρέμβαση για τους νέους έως 30 ετών. Η συντριπτική πλειονότητα έχει εισοδήματα κάτω από 10.000 ευρώ, ενώ, σύμφωνα με τα στοιχεία, οι 343.251 (40% του συνόλου) έχουν εισόδημα από μηδέν ως 5.000 ευρώ, δηλαδή κάτω από το όριο της φτώχειας, που είναι 6.510 για μονοπρόσωπο νοικοκυριό. Άλλοι 287.589 (34%) έχουν εισόδημα από 5.000 ως 10.000 ευρώ. Δηλαδή, το 84% των νέων μέχρι 30 ετών θα δει μηδενικό ή ελάχιστο όφελος από τα μέτρα, αφού εμπίπτει στο αφορολόγητο όριο. 

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών κατά την εξειδίκευση των μέτρων, οι νέοι ως 30 ετών που θα ωφεληθούν από τα μέτρα, δηλαδή τα εισοδήματα από 10.000 ως 40.000 ευρώ, είναι περίπου 214.000. 

Από τα τελευταία στοιχεία του ΕΦΚΑ, οι μέσες μηνιαίες τακτικές αποδοχές των εργαζομένων 20 ως 24 ετών είναι μόλις 690 ευρώ μεικτά, δηλαδή κάτω από 600 ευρώ καθαρά, αφού η πλειονότητά τους εργάζεται με περιορισμένο (δηλωμένο) ωράριο. Παρά την αύξηση στο καθαρό ποσό του μισθού που θα δουν οι 20άρηδες και οι 25άρηδες, δεν εξασφαλίζεται η αξιοπρεπής διαβίωσή τους μακριά από τη γονική κατοικία, καθώς μόνο η ενοικίαση μιας γκαρσονιέρας υπερβαίνει στις μεγάλες αστικές περιοχές τα 400 ευρώ τον μήνα. 

Όσο για τους 25-29 ετών, ο μέσος μισθός είναι 926 ευρώ μεικτά ή 775 ευρώ καθαρά και αφορά συνολικά 285.000 άτομα, κάτω από το 10% του εργατικού δυναμικού. Το όφελος γι’ αυτούς μεσοσταθμικά είναι επίσης μηδαμινό, αφού φορολογούνται ούτως ή άλλως με την κατώτερη κλίμακα του 9% και εμπίπτουν σε έκπτωση φόρου (αφορολόγητο).

Οι μόνοι που θα ωφεληθούν είναι όσοι εργάζονται σεζόν και, πέραν του μισθού που λαμβάνουν, δηλώνουν και τα φιλοδωρήματα. Εδώ και έναν χρόνο ψηφίστηκε ο νόμος που προβλέπει αφορολόγητο στα πουρμπουάρ έως τα 300 ευρώ τον μήνα, και τα υπόλοιπα θα δηλώνονται στην Εφορία από τον εργαζόμενο ως κανονικό εισόδημα, χωρίς ασφαλιστικές εισφορές. Υπενθυμίζεται πως, πλέον, τα περισσότερα φιλοδωρήματα κυρίως στις τουριστικές περιοχές καταβάλλονται μέσω POS και είναι υποχρεωτικό να διανεμηθούν στους εργαζομένους.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 – Πόσο κερδίζουν οι νέοι

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 – Παραδείγματα φορολογουμένων 26 έως 30 ετών

ΠΙΝΑΚΑΣ 5  – Παραδείγματα φορολογουμένων έως 25 ετών