Μια νέα πανευρωπαϊκή έρευνα φέρνει στο φως ανησυχητικά ευρήματα για τη στάση των νέων απέναντι στη Δημοκρατία. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, λιγότεροι από έξι στους δέκα νέους Ευρωπαίους θεωρούν πλέον ότι η δημοκρατία αποτελεί την καλύτερη μορφή διακυβέρνησης. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι ένας στους πέντε δηλώνει πρόθυμος να αποδεχθεί ή και να υποστηρίξει μια αυταρχική μορφή διακυβέρνησης υπό συγκεκριμένες συνθήκες.
Παράλληλα, μόλις το 6% των ερωτηθέντων νέων πιστεύει ότι το πολιτικό τους σύστημα λειτουργεί ικανοποιητικά. Τα στοιχεία αυτά δεν αντικατοπτρίζουν απλώς μία πρόσκαιρη απογοήτευση· υποδηλώνουν βαθύτερη διάβρωση της θεμελιώδους εμπιστοσύνης πάνω στην οποία οικοδομείται η ίδια η δημοκρατική λειτουργία.
Η απώλεια πίστης στη δημοκρατία μεταξύ των νέων δεν είναι ένα απομονωμένο φαινόμενο, αλλά απορρέει άμεσα από την απώλεια εμπιστοσύνης στους βασικούς θεσμούς της πολιτείας – κυβερνήσεις, δικαστικά συστήματα, δημόσιες υπηρεσίες. Όταν οι πολίτες, και ιδίως οι νέοι, αντιλαμβάνονται αυτούς τους θεσμούς ως αδιάφορους, αναποτελεσματικούς ή άδικους, τότε η εμπιστοσύνη τους στο ίδιο το δημοκρατικό μοντέλο διακυβέρνησης καταρρέει. Η σχέση των πολιτών με την εξουσία μεταβάλλεται, και το δημοκρατικό κοινωνικό συμβόλαιο, που βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Η Παγκόσμια Κοινωνική Έκθεση του ΟΗΕ για το 2025, αποτυπώνει μια παγκόσμια υποχώρηση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Αυτή η μείωση είναι ιδιαίτερα έντονη στις νεότερες ηλικίες. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του διεθνούς βαρόμετρου, πάνω από το 25% των ατόμων που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1990 δηλώνουν ότι δεν έχουν καμία εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις τους.
Αντιθέτως, στους πολίτες άνω των 65 ετών, το αντίστοιχο ποσοστό είναι περίπου 17%. Πρόκειται όχι για μια παροδική τάση, αλλά για μια βαθιά γενεακή μεταστροφή στον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες –και κυρίως οι νέοι– προσεγγίζουν και αντιλαμβάνονται την εξουσία.
Επί σειρά ετών, η Ευρώπη έμοιαζε να αντιστέκεται σε αυτή την παγκόσμια τάση δυσπιστίας, καθώς οι νεότερες γενιές σε αρκετές χώρες εμπιστεύονταν τους θεσμούς περισσότερο από τους μεγαλύτερους. Ωστόσο, το μοτίβο αυτό έχει πλέον αντιστραφεί. Σήμερα, οι νέοι Ευρωπαίοι είναι περισσότερο σκεπτικιστές, βαθιά απογοητευμένοι και ταυτόχρονα πιο πρόθυμοι να εξετάσουν εναλλακτικά μοντέλα διακυβέρνησης, μακριά από τις δημοκρατικές αρχές.
Μια βασική αιτία για αυτή την τάση αποτελεί η επίμονη κοινωνική και οικονομική ανισότητα, η οποία διευρύνει συνεχώς το χάσμα μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων. Η κατάσταση αυτή εντείνει το αίσθημα της αδικίας και την εντύπωση ότι το υπάρχον σύστημα ευνοεί μόνο λίγους. Παρότι η εισοδηματική ανισότητα στην Ευρώπη δεν έχει εκτοξευθεί στον βαθμό που έχει παρατηρηθεί σε άλλες περιοχές του κόσμου, αυτό αποκρύπτει το γεγονός ότι οι γενεακές ανισότητες έχουν αυξηθεί σημαντικά.
Όπως επισημαίνει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τα εισοδήματα των Ευρωπαίων σε ηλικία εργασίας έχουν παραμείνει σχεδόν στάσιμα από την οικονομική κρίση του 2007-2008. Αντίθετα, οι συνταξιούχοι έχουν δει τα εισοδήματά τους να αυξάνονται, εντείνοντας περαιτέρω τη γενεακή ανισορροπία.
Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι ότι οι νέοι Ευρωπαίοι σήμερα έχουν τα χαμηλότερα μέσα εισοδήματα από οποιαδήποτε άλλη ηλικιακή ομάδα. Αυτό τους αφήνει αντιμέτωπους με πρωτοφανή οικονομική ανασφάλεια, που με τη σειρά της ενισχύει το αίσθημα αποκλεισμού και αδυναμίας.
Πολλοί δεν μπορούν να εξασφαλίσουν βασικές ανάγκες, όπως στέγαση ή σταθερή εργασία, ούτε έχουν τη δυνατότητα να χαράξουν ένα ρεαλιστικό σχέδιο ζωής για το μέλλον τους. Η αίσθηση ότι οι ευκαιρίες και ο πλούτος δεν κατανέμονται δίκαια στο σημερινό ευρωπαϊκό σύστημα πυροδοτεί την απώλεια εμπιστοσύνης.
Η έρευνα «Young Europe 2025» έρχεται να επιβεβαιώσει αυτή τη συλλογιστική. Περισσότερο από το ένα τρίτο των νέων που συμμετείχαν στην έρευνα θεωρεί ότι η διασφάλιση ενός προσιτού κόστους διαβίωσης θα πρέπει να είναι η υπ’ αριθμόν ένα προτεραιότητα των πολιτικών ηγεσιών.
Παρ’ όλα αυτά, οι θεσμοί που έχουν επιφορτιστεί με το καθήκον να παρέχουν οικονομική και κοινωνική ασφάλεια συχνά θεωρούνται από τους νέους αναποτελεσματικοί και εκτός πραγματικότητας. Η δική μου έρευνα ενισχύει την εικόνα αυτή, καθώς διαπιστώνεται πως η αντιληπτή ανισότητα και η ανασφάλεια είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες που οδηγούν σε θεσμική δυσπιστία.
Όταν οι θεσμοί αδυνατούν να προστατεύσουν τους πολίτες από κινδύνους ή να ανταποκριθούν στις υποσχέσεις τους, το κοινωνικό συμβόλαιο που υποστηρίζει το δημοκρατικό οικοδόμημα αρχίζει να φθείρεται. Παράλληλα, το συμβόλαιο της προόδου μεταξύ των γενεών –δηλαδή η ιδέα ότι η κάθε νέα γενιά θα έχει τη δυνατότητα να ζήσει καλύτερα από την προηγούμενη– φαίνεται να έχει καταρρεύσει. Οι νέοι της Ευρώπης δεν είναι πλέον πεπεισμένοι ότι η δημοκρατία μπορεί να εξασφαλίσει την κοινωνική κινητικότητα ή να προστατεύσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Η δυσπιστία αυτή έχει βαθύνει εξαιτίας των αλλεπάλληλων κρίσεων που έχουν σημαδέψει την πορεία ενηλικίωσης αυτής της γενιάς. Η μεταναστευτική κρίση, η πανδημία COVID-19, η αυξανόμενη αγωνία για την κλιματική αλλαγή και, πιο πρόσφατα, ο πόλεμος στην Ουκρανία, έχουν συμβάλει καθοριστικά στο να ενισχυθεί η εντύπωση ότι οι θεσμοί είναι ανίκανοι να ανταποκριθούν στις προκλήσεις.
Τα διαδοχικά σοκ έχουν κλονίσει συθέμελα την εμπιστοσύνη των νέων στη δυνατότητα του δημοκρατικού συστήματος να προσφέρει σταθερότητα και να ανταποκρίνεται στις ραγδαία μεταβαλλόμενες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες.
Η κρίση εμπιστοσύνης που βιώνει η Ευρώπη σήμερα μέσα από τα μάτια της νεολαίας της δεν είναι απλώς ένα στατιστικό φαινόμενο, αλλά ένα βαθύ κοινωνικό ρήγμα που, αν δεν αντιμετωπιστεί, απειλεί να αλλάξει ριζικά το μέλλον της δημοκρατίας στην ήπειρο.
