Σε μια κοινωνία που βυθίζεται σταθερά στην παρακμή, η βία δεν είναι πλέον απλώς μια έκφραση επιθετικότητας ή παρορμητισμού. Έχει μετατραπεί σε σύμβολο υπεροχής, εργαλείο κοινωνικής επιβολής και – το χειρότερο – προϊόν προς κατανάλωση. Ο ναρκισσισμός και ο ατομισμός, παιδία του ψηφιακού θεάματος και της επιδεικτικής κουλτούρας, συντηρούν ένα σύστημα όπου η υποτίμηση του άλλου γίνεται αποδεκτή και συχνά επιθυμητή. Η κοινωνία κανονικοποιεί τη χυδαιότητα. Και η σιωπή μας είναι συνενοχή.
Χαρακτηριστικό σύμπτωμα αυτής της παρακμής είναι τα διαβόητα πλέον porta potty parties. Πρόκειται για σαδιστικά «πάρτυ» που – όπως αποκαλύπτουν δημοσιεύματα στον ελληνικό και διεθνή Τύπο – λαμβάνουν χώρα κυρίως στο Ντουμπάι, αλλά και αλλού. Εκεί, νεαρές γυναίκες, με τη συγκατάθεσή τους και υπογράφοντας συμβόλαια μυστικότητας, υφίστανται σωματική και ψυχολογική κακοποίηση, σε πράξεις που περιλαμβάνουν μέχρι και αφόδευση ή ούρηση επάνω τους από άνδρες. Μερικές από αυτές προβάλλουν στα κοινωνικά δίκτυα την «εμπειρία» τους ως ένδειξη ανεξαρτησίας και οικονομικής ευμάρειας.
Δεν πρόκειται απλώς για υπερβολές ή φρικαλεότητες στο περιθώριο. Αντιθέτως, αποτελούν τον καθρέφτη μιας εποχής όπου το ανθρώπινο σώμα και η αξιοπρέπεια έχουν εκχωρηθεί στον βωμό του χρήματος και της πρόσκαιρης φήμης. Στην εποχή της απόλυτης αγοραίας λογικής, όλα έχουν τιμή. Ακόμα και ο εξευτελισμός.
Οι γυναίκες αυτές δεν γεννήθηκαν για να ζήσουν τέτοια ταπείνωση. Πιθανώς να νιώθουν ότι η μόνη τους αξία είναι το σώμα τους — ένα σώμα που φθείρεται αλλά που τώρα μπορεί να πωληθεί ακριβά. Είναι η φτώχεια, η κοινωνική πίεση, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η ψηφιακή προβολή — όλα μαζί συνθέτουν το προφίλ της γυναίκας-θύματος και ταυτόχρονα της γυναίκας-συμμέτοχης. Από την άλλη πλευρά, οι άνδρες που πληρώνουν για να εξευτελίσουν, δεν είναι απλώς πλούσιοι ή ανήθικοι: είναι συνειδητοί φορείς μιας ψυχοπαθητικής εξουσίας. Η σαδιστική ικανοποίηση τους λειτουργεί ως δήλωση κυριαρχίας, όχι μόνο επί των γυναικών, αλλά και επί της ίδιας της έννοιας του ανθρώπινου προσώπου.
Το TikTok και άλλα κοινωνικά μέσα αναπαράγουν αυτή τη λογική με πιο «εκλεπτυσμένους» όρους: φήμη, likes, προβολή. Η λογική της στιγμιαίας διασημότητας, ακόμη και μέσα από τον αυτοεξευτελισμό, απονευρώνει τη σκέψη, διαστρεβλώνει τις αξίες και ενθαρρύνει τη βία ως ψυχαγωγία. Η ακόλαστη βία μετατρέπεται σε καθημερινή κουλτούρα, και το κοινό την καταναλώνει, αδιάφορα ή με ηδονοβλεπτική έλξη.
Ο άνθρωπος γίνεται αντικείμενο. Αντικείμενο χρήσης, απόλαυσης, εκμετάλλευσης. Και, όταν αυτή η μετατροπή ολοκληρωθεί, δεν σοκάρει πια κανέναν. Είναι απλώς μια ακόμη «τάση».
Σε αυτό το περιβάλλον, η χυδαιότητα και η ασχήμια δεν είναι απλώς αισθητικές εκτροπές. Είναι πολιτικά και κοινωνικά εργαλεία. Όπως τόνιζε και ο Κώστας Αξελός, το αισθητικό, το πολιτικό και το κοινωνικό είναι αδιαχώριστα. Η αισθητική καταρράκωση της δημόσιας σφαίρας δεν είναι άσχετη με τη θεσμική απαξίωση του πολίτη ή με τη διάλυση του κοινωνικού ιστού. Ο Βολταίρος το είχε θέσει προφητικά: το διεφθαρμένο γούστο είναι πνευματική νόσος. Και αυτή η νόσος μεταδίδεται από οθόνες, lifestyle, τραπ μουσική, reality shows και ψευδο-πρότυπα εξουσίας.
Όμως υπάρχει διέξοδος. Η καλαισθησία — όχι ως συντηρητισμός ή καλλιτεχνικός ελιτισμός, αλλά ως αντίσταση στην παρακμή — μπορεί να γίνει πράξη εξέγερσης. Όπως το έθεσε ο Φιλίπ Σολλέρς: «Η καλαισθησία σήμερα οδηγεί κατευθείαν στην κοινωνική εξέγερση». Η παιδεία, η ευγένεια, ο σεβασμός, η ενσυναίσθηση, η κριτική σκέψη, η κοινωνική ευθύνη και η δημιουργικότητα είναι οι δυνάμεις που μπορούν να αντισταθούν. Οφείλουμε να τις μεταδώσουμε στα παιδιά μας, να τις ενσταλάξουμε στην καθημερινότητά μας, να τις επαναφέρουμε στο κέντρο της δημόσιας ζωής.
Δεν θα αλλάξουμε τον κόσμο με ένα άρθρο. Αλλά ίσως φυτέψουμε την ιδέα πως η ανθρωπιά δεν είναι ουτοπία, αλλά αναγκαιότητα. Ίσως, όπως έγραψε και ο Τάσος Λειβαδίτης, να «γαβγίσουμε» μόνο και μόνο για να φέρουμε έναν «αέρα εξοχής» στο πνιγηρό μας δωμάτιο.
