Παζάρι εδαφών: κριμαία και ντονμπάς στο τραπέζι

Στο επίκεντρο μιας εύθραυστης διαπραγμάτευσης που άναψε μετά τη συνάντηση τραμπ–πούτιν στην αλάσκα βρίσκονται οι εδαφικές παραχωρήσεις και το ενδεχόμενο «παγώματος» του μετώπου στην ουκρανία, σύμφωνα με ανάλυση του bbc και όσα μετέφερε ο ειδικός απεσταλμένος του αμερικανού προέδρου, στιβ γουίτκοφ. σε συνέντευξή του στο cnn, ο γουίτκοφ ανέφερε ότι η μόσχα φέρεται να προχώρησε σε «ορισμένες παραχωρήσεις» αναφορικά με πέντε καθοριστικές περιοχές που συνθέτουν τον πυρήνα μιας πιθανής συμφωνίας: κριμαία, λουχάνσκ, ντονέτσκ, ζαπορίζια και χερσώνα. πρόκειται για ζώνες στις οποίες η ρωσία έχει επενδύσει στρατηγικά από το 2014, όταν προσάρτησε την κριμαία, ενώ τις υπόλοιπες τέσσερις τις ενσωμάτωσε μονομερώς το 2022 κατόπιν δημοψηφισμάτων που απορρίφθηκαν διεθνώς ως προσχηματικά, άρα και πολιτικά ανεπαρκή για να παράξουν νομιμότητα.

Κομβικός άξονας παραμένει το Ντονμπάς, η βαριά βιομηχανική καρδιά της ανατολικής ουκρανίας που απαρτίζεται από ντονέτσκ και λουχάνσκ και διαθέτει έντονο ρωσόφωνο αποτύπωμα. εκεί, μετά την προσάρτηση της κριμαίας, η ρωσία ενίσχυσε συστηματικά φιλορωσικές ένοπλες δομές και, το 2022, αναγνώρισε μονομερώς την «ανεξαρτησία» ολόκληρων των δύο περιοχών, δημιουργώντας ένα πολιτικό τετελεσμένο που έκτοτε επιχειρεί να μεταφραστεί σε διεθνή αποδοχή. όπως μετέδωσαν οι financial times, το bloomberg και το reuters, ο πούτιν πρότεινε στον τραμπ ένα «πάγωμα» των επιχειρήσεων κατά μήκος της γραμμής επαφής με αντάλλαγμα ο ζελένσκι να παραδώσει τον πλήρη έλεγχο του ντονμπάς στη μόσχα. στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται οι περιοχές ζαπορίζια και χερσώνα, που δίνουν ζωτική γέφυρα προς την κριμαία και θεωρούνται από τη ρωσία απαραίτητα κομμάτια μιας συνεκτικής γεωστρατηγικής ενδοχώρας στη νότια ουκρανία.

Ο Γουίτκοφ υπογράμμισε ότι «οι ρώσοι έκαναν κάποιες παραχωρήσεις για τις πέντε περιοχές», προσθέτοντας πως το ντονέτσκ παραμένει «κρίσιμο ζήτημα» που θα τεθεί άμεσα, με την ελπίδα οι συζητήσεις να καταλήξουν σε «αποφάσεις επιτόπου». αυτή η διατύπωση ενισχύει το σενάριο μιας άτυπης «συμφωνίας ανταλλαγής»: το μέτωπο παγώνει, κάποια εδάφη παγιώνονται de facto υπό ρωσικό έλεγχο, και σε αντάλλαγμα ανοίγει ο δρόμος για μια εκεχειρία περιορισμένης φιλοδοξίας, χωρίς να θεραπεύονται οι θεμελιώδεις διαφορές κιέβου–μόσχας ως προς κυριαρχία, ασφάλεια και διεθνείς εγγυήσεις. πρόκειται ουσιαστικά για ένα πλαίσιο που ευνοεί τη διαχείριση της σύγκρουσης αντί για την επίλυσή της, με υψηλό ρίσκο επανεκκίνησης της βίας αν τα πολιτικά και νομικά κενά παραμείνουν.

Στην ευρώπη, η προοπτική παραχωρήσεων προκαλεί εμφανή ανησυχία: μια συμφωνία που κατοχυρώνει την υπάρχουσα κατάσταση επί του πεδίου ενδέχεται να εκληφθεί ως de facto αναγνώριση ρωσικών κεκτημένων και να ανοίξει επικίνδυνο προηγούμενο για την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας. γι’ αυτό και οι ηγέτες της ε.ε. ετοιμάζονται να θέσουν «κόκκινες γραμμές» στην αμερικανική πλευρά, απαιτώντας σαφείς, μετρήσιμες εγγυήσεις για την ουκρανία, καθώς και μηχανισμούς επιτήρησης τυχόν συμφωνίας που δεν θα αφήνουν χώρο για ερμηνείες ή μονομερείς υπαναχωρήσεις. από την άλλη πλευρά, ο ζελένσκι εμφανίζεται ανοιχτός σε συνομιλίες αλλά αμετακίνητος στην άρνηση παραχώρησης περιοχών που δεν βρίσκονται ήδη υπό ρωσική κατοχή, υπενθυμίζοντας ότι το ουκρανικό σύνταγμα δεν επιτρέπει ανταλλαγή εδαφών και ότι οι συνομιλίες οφείλουν να γίνουν στη γραμμή επαφής με βάση αρχές διεθνούς δικαίου, όχι πάνω σε επιθυμίες αναχάραξης συνόρων.

Έτσι, το διακύβευμα των επόμενων ημερών κρίνεται σε δύο επίπεδα: στο επιχειρησιακό, όπου ένα «πάγωμα» θα μπορούσε να μειώσει άμεσα το κόστος σε ζωές και υποδομές, και στο πολιτικό–στρατηγικό, όπου κάθε ρήτρα που παγιώνει την ισχύ του ισχυρού μετατρέπει την εκεχειρία σε πρόπλασμα μόνιμης αναθεώρησης συνόρων. αν δεν υπάρξουν στέρεες διεθνείς εγγυήσεις, σαφή χρονοδιαγράμματα και ρήτρες συμμόρφωσης, μια συμφωνία «ανταλλαγής» κινδυνεύει να αποδειχθεί ένα εύθραυστο χαρτί ειρήνης που θα διαλύεται με τον πρώτο ισχυρό άνεμο.